• Sonuç bulunamadı

Avrupa Birliği’nde Üye Ülkelerde Küçükve Orta Ölçekli İşletmelerin Yapısı 17

ölçekli sanayi sektörlerinde ise, ortalamanın altında kaldıkları görülmektedir. (Tablo 9)

Tablo 9: AB’de İşletme Ölçeklerine Göre Sektörlerin Katma Değerleri ve İstihdam Göstergeleri (AB-27) (2007)

KATMA DEĞER İSTİHDAM İŞGÜCÜ VERİMLİLİĞİ**

KOBİ’ler KOBİ kapsamı Dışındaki İşletmeler

Toplam KOBİ’ler KOBİ kapsamı Dışındaki İşletmeler

Toplam KOBİ’ler KOBİ kapsamı Dışındaki İşletmeler

Toplam

% % Bin Avro

Özel Sektör

İşletmeleri 58 42 100 67 33 100 39 59 46

NACE Dağılımına* Göre Sektörlere ait Göstergeler Madencilik

ve

taşocakçılığı

33 67 100 30 70 100 127 112 117

İmalat sanayi 45 55 100 59 41 100 39 69 51

Elektrik, gaz ve su üretim ve dağıtımı

21 79 100 21 79 100 128 130 129

İnşaat 83 17 100 88 12 100 37 56 39

Toptan ve perakende ticaret:

motorlu taşıt, motosiklet kişisel ve eş eşyalarının onarımı

70 30 100 73 27 100 34 41 36

Otel ve lokantalar

75 25 100 82 18 100 19 28 20

Ulaştırma, depolama ve haberleyme

34 66 100 47 53 100 41 71 57

Gayrimenkul, kiralama ve iş faliyetleri

72 28 100 68 32 100 54 44 51

* NACE Rev. 2 sınıflaması 1 Ocak 2008 yılı itibarıyla yürürlüğe girdiğinden 2007 yılı verilerini içeren bu tabloda sanayi sektörleri NACE Rev. 1 sınıflamasına göre yeralmaktadır.

** İşgücü verimliliği: Çalışan başına yaratılan katma değer Kaynak: David Audretsch (2009), op. cit., s. 29

E. Avrupa Birliği’nde Üye Ülkelerde Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin

katma değer açısından önemli farklılıklar bulunmakta olup bu farklılık ülkelerin ekonomik yapılarından kaynaklanmaktadır.26

İstihdama katkıları açısından incelediğimizde, istihdama en büyük katkı Güney Kıbrıs ve İtalya’da görülmekte olup, KOBİ’ler bu ülkelerde istihdamın sırasıyla % 84.3 ve % 81.2’sini sağlamaktadırlar. KOBİ’lerin istihdamda en düşük paya sahip olduğu ülkeler ise Slovakya ve İngiltere’dir (% 54). (Tablo 10)

Tablo 10’a göre, KOBİ’lerin yarattıkları katma değer üye ülkelerde % 44.5 ile % 80 arasında değişmektedir. KOBİ’lerin katma değerinin en düşük olduğu ülke olan Slovakya’yı, % 48.4’lük değere sahip olan Romanya ve Polonya izlemektedir.

Katma değere en yüksek katkıyı yapan ülke olan Güney Kıbrıs’ı (% 80) ise Estonya (% 75.1) izlemektedir.

AB düzeyinde işletme başına çalışan sayısı ortalaması 4’dür. Ancak üye ülkeler arasında bu konuda da farklılıklar bulunmaktadır. Slovakya’da 12 olan ortalama çalışan sayısı, Estonya, İrlanda, Letonya ve Almanya’da 7 kişi ve üzeri, Çek Cumhuriyeti ve Yunanistan’da ise 3 kişiden daha azdır.27

AB üye ülkeleri arasında, KOBİ’lerin yoğunluğu açısından da farklılıklar bulunmaktadır. AB genelinde 2005 yılı itibarıyla 1000 kişiye 39.3 adet KOBİ düşmekte iken, Çek Cumhuriyeti’nde ve Portekiz’de bu oran sırasıyla 86.0 ve 80.5 gibi bir değere ulaşmaktadır. Yoğunluk açısından Çek Cumhuriyeti’ni ve Portekiz’i üç Akdeniz ülkesi (Yunanistan, İtalya ve İspanya) izlemektedir. Romanya ve Slovakya ise, en düşük KOBİ yoğunluğuna sahip ülkelerdir. Bu ülkelerde 1000 kişiye düşen KOBİ sayısı 2005 yılı itibarıyla sırasıyla 18.9 ve 7.7 olmuştur. 28

26 Sarısoy, op. cit., ss. 44.

27 Manfred Schmiemann, Enterprises by size class-overview of SMEs in the EU, Eurostat, 31/2008, s. 1.

28 Schmiemann, op. Cit., s. 3.

Tablo 10: AB’de Ülkeler İtibarıyla KOBİ’lerin Yeri (2005)

KOBİ’LERİN TOPLAM ULUSAL DEĞERLER İÇİNDEKİ PAYI (%)

ÜLKELER İŞLETME SAYISI (BİN)

İSTİHDAM EDİLEN KİŞİ SAYISI (BİN)

KATMA DEĞER (MİLYAR

AVRO) İşletme Sayısı

İstihdam edilen kişi sayısı

Katma Değer

AB-27 19 602 85 000 3 090 99,8 67,1 57,6

Belçika 395 1602 83 99,8 66,6 57,8

Bulgaristan 240 1318 5 99,7 72,6 53,2

Çek Cum. 878 2461 30 99,8 68,9 56,7

Danimarka 202 1129 67 99,7 66,0 64,8

Almanya 1654 12357 553 99,5 60,6 53,2

Estonya 38 305 4 99,6 78,1 75,1

İrlanda 85 654 53 99,5 67,5 58,2

Yunanistan 820 2031 44 99,9 81,9 69,6

İspanya 2542 10538 339 99,9 78,7 68,5

Fransa 2274 8834 412 99,8 61,4 54,2

İtalya 3819 12182 420 99,9 81,2 70,9

Güney Kıb. 43 174 5 99,9 84,3 80,0

Letonya 62 469 5 99,7 75,6 71,1

Litvanya 93 619 5 99,7 72,9 58,5

Lüksemburg 21 120 7 99,6 70,8 58,5

Macaristan 556 1783 20 99,8 70,9 50,2

Malta

Hollanda 492 3146 146 99,7 67,6 61,5

Avusturya 272 1589 76 99,7 67,4 60,0

Polonya 1405 5289 59 99,8 69,8 48,4

Portekiz 848 2676 47 99,9 82,0 67,8

Romanya 410 2463 13 99,5 60,8 48,4

Slovenya 88 371 8 99,7 66,4 60,6

Slovakya 42 501 7 98,8 54,0 44,5

Finlandiya 187 717 40 99,7 58,5 53,9

İsveç 523 1667 83 99,8 63,2 55,6

İngiltere 1635 9636 501 99,6 54,0 51,0

Kaynak: Manfred Schmiemann, Enterprises by size class-overview of SMEs in the EU, Eurostat, 31/2008, s. 3.

F. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Avrupa Birliği Ekonomisinde Önemi

KOBİ’lerle ilgili olarak verilen göstergeler bu işletmelerin hem Birlik hem de üye ülkeler düzeyinde ekonomide oldukça önemli bir yere sahip olduklarını göstermektedir. KOBİ’lerin az bir sermaye ile kurulabilmeleri ve genel giderlerinin düşük olması, işletme kuruluşunu destekleyici bir unsur olmakta ve ekonomik yapılanmada sayısal bakımdan önemli bir ağırlığa sahip olmaları sonucunu doğurmaktadır.29

İşletme sayısının % 99’undan fazlasını oluşturan KOBİ’ler, AB iş tecrübesinin ve ekonomik aktivitesinin önemli bir kısmını oluşturmaktadırlar. 2002-2007 döneminde, büyük işletme sayısındaki artışın 2.000 adet olmasına karşın, KOBİ sayısındaki artışın 2 milyonun üzerinde olması, bu işletmelerin iş yaratma kapasitelerinin büyüklüğü konusunda önemli bir gösterge durumundadır. KOBİ sayısındaki hızlı artışın sonucunda, bu dönemde KOBİ’lerin istihdam artışındaki payları, istihdama katkılarının üzerinde olmuştur.

İşletme sayısı ve istihdamdaki paylarının yüksekliğine karşın daha az etkin bir yapıya sahip olmaları ise, KOBİ’lerin ekonomiye katkılarının beklenilen seviyenin altında kalmasına neden olmaktadır. Mikro işletmeler başta olmak üzere KOBİ’lerin işgücü verimliliğinin oldukça düşük bir düzeyde olması, bu işletmelerin katma değere katkılarının da düşük kalmasına yol açmaktadır.

Ancak burada da, mikro işletmelerin iş yaratma kapasitesi açısından büyük firmalara kıyasla daha avantajlı oldukları göz önüne alındığında, daha az etkin bir yapıya sahip olan mikro işletmelerde neden daha fazla istihdam sağlandığı sorusu

29 Küçüktekin, op. cit., s. 24.

akla gelmektedir. Bu durum artan globalleşmeye bağlı olarak KOBİ’lerin geleneksel rollerindeki değişiklikle açıklanmaktadır. Globalleşme özellikle büyük işletmelerin dış kaynak (outsourcing) ve kıyı bankacılığı (offshoring) imkanlarının artmasına yol açmaktadır ve bunun neticesinde bu işletmeler, üretimlerini daha düşük maliyetli ülkelere kaydırmaktadırlar. Bu durum bir taraftan bu işletmelerin verimliliklerini arttırarak olumlu bir etkide bulunurken, bir taraftan da istihdam ettikleri çalışan sayısında bir azalmaya yol açmaktadır. Globalleşmenin getirdiği imkanlarla büyük işletmelerin üretimlerini büyük ölçüde ülke içinden daha düşük maliyetli ülkelere kaydırmaları neticesinde ortaya çıkan işsizliğin giderilmesinde ise KOBİ’ler temel bir aktör görevi görmektedirler. 30

KOBİ’ler bir yandan yarattıkları yeni iş imkanları öte yandan yenilik alanındaki performansları ile ekonomiye dinamizm kazandırmaktadırlar. Esnek bir yapıya sahip olmaları neticesinde yeniliklere çabuk uyum sağlamaları, KOBİ’lerin yapısal değişimlere hızla uyum sağlayabilmelerini kolaylaştırmaktadır.

Ana yapısında girişimcilik ruhu bulunan KOBİ’ler orta sınıfı güçlendirerek siyasi ve ekonomik istikrara katkıda bulunmaktadırlar.31 KOBİ’lerin ekonomik katkılarının yanı sıra siyasi ve sosyal istikrar açısından da dengeleyici bir role sahip olmaları, tek tek ülkeler yanında Birlik düzeyinde de bu işletmelere yönelik politikaların zaman içinde geliştirilmesine neden olmuştur.

30 Audretsch, op. cit., ss. 37-40.

31 Mustafa Durman ve Hüseyin Önder, Ekonominin Minik Devi KOBİ’ler ve KOSGEB Teşvikleri, Alfa Aktüel Yayınları, İstanbul, Ocak 2007, s. 19.

III. AVRUPA BİRLİĞİNDE KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETME POLİTİKALARININ GELİŞİMİ

AB düzeyinde izlenen KOBİ politikalarının temel amacı, bu işletmelerin kurulması ve gelişmesi için uygun bir ortam yaratmaktır. Esnek üretim yapıları ve kuruluş maliyetlerinin düşüklüğü nedeniyle AB ekonomisinde sayısal olarak büyük bir ağırlığa sahip olan KOBİ’lerin büyük firmalara kıyasla önemli avantajları olduğu gibi dezavantajları da bulunmaktadır. Finansal kaynaklarının yetersizliği ve böylece yeterli araştırma ve geliştirme faaliyetleri yapamamaları, teknik ve sektörel bilgi eksiklikleri ve buna bağlı olarak düşük verimlilik düzeyleri, yeterli pazar gücüne sahip olamamalarının neticesinde ölçek ekonomilerinden yararlanamamaları bu işletmelerin temel sorunlarını oluşturmaktadır. Ayrıca büyük ölçekli firmalara kıyasla daha az lobi gücüne sahip olmaları, KOBİ’lerin piyasa belirsizliklerine ve riske karşı daha savunmasız bir durumda bulunmasına yol açmakta ve buna bağlı olarak devlet politikalarına ve diğer firmaların faaliyetlerine daha hassas olmalarına neden olmaktadır.

KOBİ’ler, sahip oldukları bu dezavantajların giderilerek, ekonomideki ağırlıkları nispetinde daha etkin bir şekilde çalışmaları ve böylece uluslararası alanda rekabet gücüne kavuşmaları amacıyla, gerek üye ülkeler gerekse AB düzeyinde önemli ölçüde desteklenmişlerdir. Ancak bu işletmelere yönelik politikalara, Topluluğun Kurucu Antlaşmalarında yer verilmemiş ve özellikle 1980’lerden itibaren getirilen ve uygulamaya konulan çeşitli politika ve programlar çerçevesinde zaman içinde gelişmiş ve şekillenmiştir. KOBİ politikasının yasal temelini ise 1992 tarihli Maastricht Antlaşması oluşturmuştur. Bundan dolayı AB’nin KOBİ politikasının gelişiminin incelenmesinde, sanayi politikasının geliştirilmesine yönelik

faaliyetlerin ağırlıklı olarak görüldüğü Maastricht öncesi dönem ve KOBİ politikasının yasal dayanağının oluşturulup geliştirildiği Maastricht sonrası dönem olmak üzere iki temel dönemde ele alınmasının uygun olacağı düşünülmüştür.

A. Maastricht Antlaşması Öncesi Dönemde Avrupa Birliği’nin Küçük ve