İKİNCİ BÖLÜM
AVRUPA BİRLİĞİ’NİN YENİLİK POLİTİKASI VE KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELER
I. YENİLİK EKONOMİSİ VE YENİ REKABET
Teknolojik dönüşümlerin sosyal ve ekonomik etkileri konusuna ilk dikkati çeken düşünür ise “Uzun Dalga Kuramı”nı ortaya atan Rus iktisatçı Nikolai Kontradieff ise olmuştur. Her dalganın bir sonraki dalganın sebebi olduğunu ileri süren bu kurama göre, dünya ekonomi tarihinde, sanayi devriminden günümüze kadar dört büyük dalga yaşanmıştır. “Erken Mekanizasyon Dönemi”,
“Buhargücü/Demiryolları Dönemi”, “Elektrik ve Ağır Sanayi Dönemi” ve Kitle Üretim Dönemi” olarak sıralanan bu dalgaların her biri de yaklaşık 50 yıl sürmüştür.76
Sanayi sonrası dönemi ele alan Kontradieff’in Uzun Dalga Kuramındaki dönemler daha sonraları çoğu iktisatçı tarafından “uzun dalgalar” ya da “büyümenin aşamaları” olarak adlandırılmış olup çok çeşitli kavramlar çerçevesinde tartışılmıştır.
Bu uzun dalgaların iktisadi sisteme sokulan yeni teknolojilerin etkisiyle ortaya çıktığını ilk ileri süren kişi ise Schumpeter olmuştur. 77
Avusturyalı iktisatçı Joseph Schumpeter “İktisadi Döngüler” isimli eserinde, Kontradieff’in izinden giderek, döngüler veya devreler şeklinde tanımlama yapmak ve böylece yarım yüzyıl kadar süren Kontreadiff’in uzun dalgalarının varlığını kabul etmekle beraber ondan farklı, yeni bir yorum getirmiştir. Sağlıklı bir ekonominin durağan olamayacağını ve sürekli olarak teknolojik yeniliklerle rahatsız edilmesi gerektiğini belirten Schumpeter’in78 “Ardışık Sanayi Devrimleri Teorisi”, ekonominin yeni teknolojiler aracılığı ile niteliksel dönüşümüne dayandırılmıştır.79
76 Bahadır Akın, “2000 Yılına Doğru Bilgi Toplumu Üzerine Genel Bir Değerlendirme ve Bilgi Ekonomisinin Özellikleri, Verimlilik Dergisi, Milli Prodüktivite Merkezi Yayını, 1999/1, s. 56,
77 Chris Freeman, Luc Soete, Yenilik İktisadı (The Economics of Industrial Innovation), Çev.
Ergun Türkcan, TÜBİTAK, 3. Basım, Ankara, Aralık 2003, ss. 21-22
78 Verda Canbey Özgüler, Yeni Ekonomi Anlayışı Kapsamında Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkeler: Türkiye Örneği, Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 1479, Eskişehir, 2003,s. 19.
79 Freeman, op. cit., ss. 21-24.
Schumpeter, İngiliz Sanayi Devrimini “Birinci Kontradieff Dalgası” olarak kabul etmiştir. Bu devrim sırasında ortaya çıkan ve üretimin mekanizasyonunu sağlayan yeniliklerin sonuçları kendini imalat, ulaştırma, iletişim, tarım ve inşaat sektörlerinde göstermiştir.80 Bu durum sırasıyla diğer değişim dalgalarının ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Yenilik ekonomisi dalının büyük kurucularından olan Prof. Christopher Freeman da çalışmalarında, Schumpeter’in ardışık sanayi devrimleri teorisinden esinleşmiştir. Freeman’ın, Luc Soete ile hazırladığı “Yenilik İktisadı” adlı kitapta, Schumpeter’in ardışık değişim dalgaları teorisi temel alınmıştır. Freeman’ın yaklaşık 50 yıllık bir dönemi ifade eden ardışık teknolojik dalgaları Tablo 15’de yer almaktadır.
Schumpeter’den farklı olarak Freeman, yeni teknolojik sistemlerin ortaya ilk çıkışları yerine yaygınlaşmalarını temel almıştır. Çünkü Freeman’a göre, yeni yatırım ve istihdam alanları yaratarak ekonominin esaslı bir tırmanışa geçmesi ve yapı değiştirmesi, yeni bir altyapı üzerine yerleşen çeşitli yeniliklerin geniş bir alana yayılmasına bağlıdır. 81
Schumpeter esas olarak buhar makinesini birinci Kontratieff dalgası olarak kabul ederken, Freeman’ın tablosunda devrimin ilk döneminde makineleşmenin büyük ölçüde su gücüne dayalı olduğu belirtilmiştir. Hızla yayılan buhar gücünün diğer birçok sanayinin makineleşmesini sağlaması ve yeni demiryolu alt yapısını geliştirmesi ise, Freeman’a göre, İkinci Kontradieff dalgası sırasında olmuştur.
(Tablo 15)
80 İlker Parasız, Modern Ansiklopedik Sözlük, Ezgi Kitabevi, Bursa, Şubat 2007, 2. Baskı, s. 651
81 Freeman , op. cit., ss. 24-25.
Tablo 15: Ardışık Teknolojik Değişim Dalgaları
Uzun Dalgalar veya Döngüler Alt Yapının Temel Özellikleri
Yaklaşık Zaman Kontradieff
Dalgaları Bilim Teknoloji Öğretim
ve Eğitim Ulaştırma,
Haberleşme Enerji Sistemleri Evrensel ve ucuz temel faktörler Birinci Dalga
1780’ler-1840’lar Sanayi Devrimi:Tekstilde
fabrika üretimi
Çıraklık yaparak öğrenmek, resmi din dışı
akademiler, bilimsel dernekler
Kanallar, at
arabası yolları Su gücü Pamuk
İkinci Dalga
1840’lar-1890’lar Buhar gücü ve
demiryolları çağı Profesyonel makine ve inşaat mühendisleri, teknoloji enstitüleri, kitlesel ilköğretim
Demiryolları (demir raylar) ve
telgraf
Buhar gücü Kömür, demir
Üçüncü Dalga
1890’lar-1940’lar Elektrik ve çelik çağı Sanayi A&G laboratuarları, kimyasallar ve elektrik makineleri, ulusal A&G laboratuarları, standartları
belirleyen laboratuarlar
Demiryolları (çelik raylar) ve
telefon
Elektrik Çelik
Dördüncü Dalga 1940’lar-1990’lar
Otomobillerde ve sentetik maddelerde
kitle üretim çağı (Fordism)
Büyük kamu ve özel sektör A&G’si kitlesel yüksek
öğrenim
Motorlu araç yolları, radyo ve
TV, havayolları
Petrol Petrol, plastik maddeler
Beşinci Dalga
1990’lar- ? Mikroelektronik ve
bilgisayar ağları çağı Veri ağları, A&G’de küresel ağlar, hayat boyu
eğitim ve öğretim
Enformasyon otoyolları, dijital
ağlar
Gaz/Petrol Mikroelektronik
Kaynak:Chris Freeman ve Luc Soete, op cit. s. 23.
Bu değişmeler ihtiyaç duyulan mühendis ve nitelikli işçi sayısının artmasına neden olmuştur. Elektrik sanayiinin ortaya çıkması ve kimya sanayisindeki teknolojik yapı değişiklikleri, profesyonel AR-GE birimlerinin sanayi sektöründe yeni ürün ve üretim teknolojilerinin geliştirilmesinde temel bir kurum haline gelmesine yol açmıştır. Otomobillerin ve petro-kimya temelli ürünlerin dünya çapında yaygınlaşması ile bu birimlerin önemi büsbütün artmıştır. 20. yüzyılın son çeyreğinin belirleyici özelliği ise, ucuz mikro elektronik malzemeler temelinde ekonominin bilgisayarlaşması olmuştur.82
Tablo 15’e göre, günümüzde mikroelektronik alanındaki gelişmelerle yükselmeye başlayan ve yeni bir paradigma olarak ileri sürülen Beşinci Dalga Dönemi hüküm sürmektedir. Daha esnek üretim modelleri ve dağınık talep türleri ile kitle üretimi döneminden çok farklı özelliklere sahip olan bu dönemin geleceği bilişim ve iletişim teknolojilerinde yatmaktadır. 83
Yaklaşık 50 yıllık bir dönemi ifade eden ekonomik gelişme dalgalarının en sonuncusu olan beşinci dalga, daha sonraları “Yenilik ekonomisi” olarak adlandırılmıştır. Kimi yazarlar tarafından yeni ekonomi, yenilikçi ekonomi, bilgi ekonomisi, internet ekonomisi, dijital ekonomi gibi çeşitli çeşitli şekillerde isimlendirilen yenilik ekonomisi kavramı, ilk kez sosyolog Peter Drucker tarafından kullanılmıştır. Dünya ekonomisinin sanayi ağırlıklı bir yapıdan giderek hizmet ve bilgi ağırlıklı bir yapıya dönüştüğünü ifade eden Drucker, bu yapısal dönüşümün geleneksel iktisat yaklaşımları ile açıklanamayacağını ileri sürmüş ve bu kavramı kullanmaya başlamıştır.84
82 Ibid., s. 24.
83 Akın, op. cit., s. 56.
84 Yumuşak, op. cit., s. 22.
Bilginin elde edilmesi, işlenmesi ve dönüştürülmesi ile birlikte dağıtımı süreçlerini de kapsayan yenilik ekonomisi,85 oldukça çok yönlü bir süreç olup farklı biçimlerde algılanabilmektedir. Bu algılanmalar ise dar ve geniş anlamda çok farklı tanımlamaların yapılmasına yol açmıştır. Bu tanımlar Tablo 16’da yer almaktadır.
Tablo 16: Yenilik Ekonomisi Tanımları
YAZARLAR GENİŞ ANLAMDA TANIM DAR ANLAMDA TANIM
Nakamura Tam rekabet modelinin standart itici gücü
S. Shepard Üstün teknoloji
Summers Bilgi üretimi ile fiziksel malların üretiminde yapısal değişimler
Mandell-Wadwani Enformasyon ve iletişim
teknolojileri (BİT) ile gelen verimlilik artışları
Kevin Kelly Artan getiri, network dışsallıkları
Cohen Düşünce yapımızı değiştiren yeni araç
Bostworth-Triplet
Enformasyon ve iletişim teknolojileri sektörünün rolü ve önemi
R. Gordon Enformasyon ve iletişim teknolojileri
yatırımları,
Nordhaus Enformasyon ve iletişim teknolojileri
sektörü
Van Ark Enformasyon ve iletişim teknolojileri
sektörünün yayılma etkisi.
Tamamlayıcılık ve yenilikler önemlidir.
Schreyer Enformasyon ve iletişim teknolojisi
sermaye malları tipik sermaye mallarından farklıdır
Mandell Yenilik, Ar-GE, Risk Sermayesi
De Long Bilgi akışının hızlanması, Bilişim çağında rekabet, şeffaflık ve etkili piyasalar
Rich ve
Rissmiller Enflasyon ile işsizlik arasındaki yeni ilişki
Economist Teknovizyoncular (en uçtaki düşünceler)
Cox ve Atm Artan getiri ve kıtlık sorunu
Gomme Teknolojik gelişmeler
85 Aktan, op. cit., s. 136
Stigliz Küreselleşme, artan rekabet ve işsizlik oranında azalma
Basu ve Shapiro Teknoloji verimlilik ilişkisi
Bresnahan-Bryjfolsson
Teknoloji ile şekillenen parasal olmayan dışsallıklar ve mikroekonomik yaklaşım
Osterman Yapısal işgücü piyasası değişiklikleri
Litan ve Rivim e-ticaretin ekonomideki etkisi
Mann Moore yasalarının sonu
Davies
Castells Network toplumu
Stix Fiberoptik teknolojisindeki gelişmeler
W. Brian Arthur Network dışsallıkları, ölçek ekonomisi
Mikroişlemci hızlarındaki artışlar
Stiroh Hız, verim artışı, enflasyon ile işsizlik arasındaki trade-off
D. Quah Enformasyon ve iletişim teknolojileri,
entelektüel sermaye, kütüphaneler ve veri tabanları
Kaynak: Verda Canbey Özgüler, Yeni Ekonomi Anlayışı Kapsamında Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkeler: Türkiye Örneği, Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 1479, Eskişehir, 2003, s. 11.
Bu tanımlamalar yenilik ekonomisine yol açan temel faktörler konusunda fikir sahibi olmamızı sağlamaktadır. Bu konuda genel kabul görmüş değerlendirmelere göre yenilik ekonomisinin ortaya çıkmasında en temel faktörler teknolojik gelişmeler ve küreselleşmedir. Yenilik ekonomisi, başta bilgi teknolojileri olmak üzere teknoloji alanında devrim niteliğindeki gelişmelerle, uluslararası ekonomik entegrasyonun önceki dönemlerine kıyasla daha yoğun ve karmaşık biçimde artması sonucu ortaya çıkmaktadır.86 Başlangıcı İkinci Dünya Savaşı sonrasına kadar giden, 1990’larda ise hız kazanan bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler sonrasında üretim ve verimlilikte geniş çaplı artışlar yaşanmıştır.
86 Aktan, op. cit., s. 137.
Dolayısıyla enformasyon ve iletişim teknolojilerindeki ilerlemelerin yeni ekonominin doğuşuna yol açan en önemli etken olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.
Yenilik ekonomisinin ortaya çıkmasında rol oynayan bir başka temel faktör küreselleşmedir. Ekonomik faaliyetlerin hızla globalleşmesi, mal, sermaye, teknoloji ve hizmetler ile üretim ve dağıtım süreçlerinde global düzeyde serbestleşme ve deregülasyon eğilimleri sonucunda, teknoloji akım ve transferlerinin global düzeyde hız kazanması ve rekabetin artması, mal ve hizmet piyasalarında fiyatların önemli ölçüde düşmesine ve buna bağlı olarak ekonominin canlanmasına neden olmuştur.87
Küreselleşmenin ekonomi yanında sosyal, siyasi ve teknolojik boyutları da bulunmakta olup bir yandan ülkelerer arası bağımlılığı artırırken bir yandan da para, insan, değer ve fikirlerin global düzeydeki ağlar yoluyla ulusların ötesine yayılmasına neden olmaktadır. Bu süreç ise teknolojik ilerlemeye, bilgi ekonomisinin ortaya çıkmasına ve uluslararası işbirliğinin artmasına yol açmaktadır. 88