Askeri yargının yerel mahkemeleri 553 Sayılı Kanun ile kurulan askeri ceza mahkemeleri ve 477 Sayılı Kanun ile kurulan disiplin mahkemelerinden oluĢmaktadır. Nitekim bu mahkemeleri ceza mahkemelerinin meslekten hakim ve subay üyelerden, disiplin mahkemelerinin ise tamamının subay üyelerden oluĢtuğunu, bu görevlilerin de hukuki sorumluluk kapsamında bulunduğunu ikinci bölümde (sayfa 87-89) tespit etmiĢ idik.
HUMK'nun 575. maddesinde, bu görevlilere karĢı nerede dava açılacağı belirlenmiĢ değildir. Bu maddenin 5236 Sayılı Kanunla değiĢmeden önceki
(26/09/2004 öncesi) halinde; belirleme sulh, asliye, ağır ceza hakimlerine göre belirlenmiĢtir. 5236 Sayılı Kanun ile değiĢen 575/2. maddede ise; ilk derece mahkemelerinde görev yapan, bölge adliye mahkemesinde görev yapan hakimlere göre görevli mahkemece belirlenmiĢtir. Ancak bu hüküm hiç yürürlüğe girmeden iptal olmuĢtur274.
575. maddenin ilk haline göre konuyu ele alacak olursak: Kanunda görevli yargı yerinin belirtilmemesi, anılan kesimi sorumluluk kapsamı dıĢına çıkarma sonucunu doğurmamalı. Bu eksiklik kıyas yoluyla giderilmelidir. Bunun sonucunda da en az il düzeyinde görev yapan askeri ceza mahkemesi ve disiplin mahkemesi mensuplarını, il asliye hakimi gibi kabul edip il asliye hakimleriyle ilgili kurallara tabi tutmak gerekir. Nitekim her iki mahkeme de özünde ceza yargılaması yaptığından il asliye ceza mahkemelerinde olduğu gibi 1931 tarihli ĠBK kararı doğrultusunda Y4HD'ni görevli saymak gerekir ki; bu konuda kıyas yapmayı meĢru saymayan yazarlar da vardır. ÖzdeĢ'e göre; “...Yüksek hakimlerin hukuki sorumlulukları dolayısıyla açılacak tazminat davalarını çözümleyecek görevli ve yetkili mahkeme HUMK'nunda derpiş edilmemiştir. Kamu nizamına taalluk eden görev ve yetki meselesinin ise kıyas yoluyla halline de hukuken imkan bulunmamaktadır.275” Bu görüĢün kabulü ise; sorumluluğu sabit olan bir kısım görevliyi,yetkili mahkeme belli değil diye sorumsuz kılmak sonucunu doğurur ki, bu da, kıyas yasağını ihlal etmenin doğuracağı mahsurdan daha vahim bir mahsur yaratır. Nitekim Aydınalp bu durumu ceza hakimleri için Yargıtay'ın getirdiği çözümü örnek vererek Ģu Ģekilde ifade etmektedir: “Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu md. 575 II'de yerel mahkemeler ceza hakimleri yönünden vaki 'yasal boşluk' yargı kararıyla doldurulmaya çalışılmıştır. Bu yapılırken 'kamu düzeni', 'kıyas yasağı' kavramlarına değinilmemiş, uyuşmazlıklar 'mahkemesiz' bırakılmamıştır.276” Sonuç olarak, görev konusunda kıyas yasağını kabul etmekle birlikte, kıyas yapmayarak bir grubu sorumsuz bırakmanın vahameti karĢısında kıyas yasağının
274 Anılan hüküm bölge adliye mahkemeleri faaliyete geçince yürürlüğe girecekken, bu mahkemeler kurulmadan 6110 Sayılı Kanunun 14. maddesi 575. maddeyi 14/02/2011 tarihi itibariyle yürürlükte kaldırmıĢtır.
275 ÖZDEġ, agm, s.17.
276 AYDINALP, ae, s.213.
ihmal edilerek askeri yargı görevlilerinin yargı yerini belirlemek gerektiğini düĢünmekteyiz. Nitekim Yargıtay 1931 tarihli ĠBKK ile bu yolu kullanarak ceza hakimleri ile ilgili boĢluğu doldurmuĢtur.
6100 Sayılı Kanunda da, askeri hakimlerle ilgili düzenleme bulunmamaktadır. Kanunun 47/1. maddesinde; görevli mahkeme ilk derece mahkemesi, bölge adliye mahkemesi hakimleri ve Yargıtay baĢkan ve üyeleri ile onlarla aynı konumda olanların fiilleri esas alınarak belirlenmiĢtir. Bunun yanında 6110 Sayılı Kanunun Geçici 2. maddesinde de 6100 Sayılı Kanun yürürlüğe girinceye kadar HUMK 573. maddesi uyarınca açılacak davalarda görevli mahkeme belirlenmiĢtir. Buna göre de; “Hakimler” ve “Yargıtay baĢkan ve üyeleri ile onlarla aynı konumda olanlar” esas alınmıĢtır. Bu durumda; 6100 ve 6110 Sayılı Kanunlar yönünden de, HUMK dönemindeki gibi askeri mahkeme mensupları yönünden görevli mahkemeyi kıyas yoluyla belirlemek gerekir. Buna göre de bu görevliler “ilk derece mahkemesi hakimleri” sayılarak Yargıtay ilgili dairesinde dava açılmalıdır.
2- Yüksek Mahkeme Mensupları
Askeri yargıda yüksek mahkemeler Anayasanın 156. maddesinde düzenlenen Askeri Yargıtay ile 157. maddesinde düzenlenen Askeri Yüksek Ġdare Mahkemesinden oluĢmaktadır. Her iki yüksek mahkeme mensuplarının da (hakim sınıfı ve subay sınıfı olmak üzere) hukuki sorumluluk kapsamında olduğunu ikinci bölümde (104-106 sayfalarda) ifade etmiĢ idik.
HUMK'nun 575. maddesinde, bu yüksek mahkemeler yönünden de görevli mahkeme belirlenmiĢtir. Dolayısıyla, bu dönem için Yargıtay ve DanıĢtay mensupları yönünden yapılan tartıĢma ve tespitler bu yüksek mahkeme mensupları yönünden de geçerlidir. Nitekim, Yargıtay'ın Yargıtay ve DanıĢtay mensupları ile ilgili olarak oluĢturduğu “yüksek mahkeme baĢkan ve üyelerinin sorumluluğu için dava açılabilmesi için öncelikle Yüce Divan'da dava açılıp sorumluluğun ortaya konulması gerektiği” yolundaki içtihat bu yüksek mahkeme mensupları için de geçerlidir. Çünkü böylece, yargı kendi içtihadıyla kendisine sorumsuz bir alan yaratmıĢ olmaktadır. Bu sebeple Yargıtay mensuplarında olduğu gibi bu yüksek mahkeme mensuplarına karĢı da Yargıtay Hukuk Genel Kurulunda dava açılabileceğini kabul etmek gerekir.
6100 Sayılı Kanunun 47/1. maddesinde; görevli mahkeme tüm yüksek mahkeme mensuplarını kapsayacak Ģekilde düzenlenmiĢ ve HUMK dönemindeki belirsizlik sona erdirilmiĢtir. Buna göre, “Yargıtay baĢkan ve üyeleri ile kanunen onlarla aynı konumda olanlar” ölçütü getirilip Yargıtay Hukuk Genel Kurulu görevli kılınmıĢtır. Nitekim Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek Ġdare Mahkemesi Anayasa'nın yüksek mahkemeler bölümünde düzenlenmiĢ olup, kanunda belirtilen
“Yargıtay baĢkan ve üyeleri ile aynı konumda olanlar” konumunda oldukları sabittir.
Bu sebeple 6100 Sayılı Kanuna göre, yüksek askeri hakimlerin fiilleri sebebiyle tazminat davası Yargıtay Hukuk Genel Kurulunda açılacaktır. 6110 Sayılı Kanunun Geçici 2. maddesinde de; 6100 Sayılı Kanun yürürlüğe girinceye kadar HUMK 573.
maddesi uyarınca açılacak davalarda uygulanarak kural da bu doğrultuda düzenlenmiĢtir. Buna göre de, “Yargıtay baĢkan ve üyeleri ile kanunen onlarla aynı konumda olanlar” esas alınmıĢtır. Bu sebeple 14/02/2011 tarihinden itibaren 6110 Sayılı Kanunla belirsizlik sona ermiĢ ve Yargıtay Hukuk Genel Kurulu görevli kılınmıĢtır.