Sosyal bilimlerde toplumsal algı gibi soyut kavramların ölçülmesi, anlaşılması ve politika geliştirilmesi maksadıyla anlamlı bir şekilde yorumlanması karşılaşılan en büyük zorluklardan birisidir. Algı oluşumundaki etkili faktörleri keşfetme amaçlı tasarlanan çalışmalar, kesin ve sınırları belirli ilişkiler kurmaktan ziyade, değerler ile toplumların tavır, tutum ve davranışları arasında gözlemlenebilecek bir ilişki olup olmadığı araştırılır306
.
Günümüzde birçok ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar veya özel araştırmacılar tarafından toplumsal algıları, olayları, durumları incelemek için bir takım anket çalışmaları yapmaktadırlar. Anket yöntemi uygulanarak yapılan çalışmalarda en çok kullanılan öznel ölçüt türü, deneyime ve algılamaya yönelik göstergelerdir. Türkiye’de de yapılan çalışmalarda uygulanan yöntem genellikle anket yöntemidir307. Bu bağlamda çalışmada Türkiye’de uyuşturucu madde sorunu ile mücadele politikaları konusunda vatandaşların algısını ölçmeye yönelik bir anket çalışması planlanmıştır. Türkiye’de kamu politikası bağlamında bu amaçla yapılan anket çalışmalarının oldukça sınırlı bir düzeyde kaldığı söylenebilir. Bu çalışma kapsamında da uyuşturucu madde sorunu ile mücadele vatandaşların algısı üzerinden ölçülmeye çalışıldığı için anket çalışması tasarlanmış ve gerçekleştirilmiştir.
Çalışmanın odak noktasını oluşturan vatandaşların uyuşturucu madde sorunu ile mücadele politikaları karşısındaki algılarını tespit ve analiz edebilmek için hazırlanan saha çalışması belirli aşamalardan geçilerek oluşturulmuştur. Saha çalışmasında izlenen yöntem ve metodoloji Şekil 3.1.’de ayrıntılı olarak gösterilmiştir. Çalışmada uygulanan yöntemin güvenirliği, saha çalışmasından elde edilen verilerin tutarlı bir biçimde değerlendirilebilmesi açısından oldukça önem arz etmektedir.
Vatandaşların uyuşturucu madde sorunu ile mücadele politikaları karşısındaki algılarını ölçmeye yönelik uygulanan anket çalışmasında yer alan sorular daha önce
306 Nur Kırmızıdağ, Polis ve Toplum: Türkiye’de Polise Güven Araştırması, TESEV Yayınları,
İstanbul, 2015, s. 52
bu konuda gerçekleştirilen benzer ve yakın çalışmalardan308
yararlanılarak hazırlanmıştır. İlk aşamada tasarlanan anket sorularının katılımcılar tarafından ne düzeyde anlaşıldığını ve çalışmanın amacını yansıtıp yansıtmadığını belirleyebilmek amacıyla pilot bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Pilot çalışma 02-06 Mayıs 2016 tarihleri arasında İstanbul, Ankara, İzmir illerinin her birinde 25’er katılımcı ile yüz yüze görüşülerek gerçekleştirilmiştir. Pilot uygulamaya katılan katılımcılardan anket formunda yer alan soruların anlaşılabilirliği ve anketin kapsamı hakkında yorum yapmaları istenmiştir. Pilot çalışma neticesinde katılımcılardan elde edilen geri bildirimler sayesinde bazı sorular yeniden değerlendirilip değiştirilmiştir. Anket formuna son hali verildikten sonra belirlenen örneklem planı doğrultusunda uygulama aşamasına geçilmiştir.
308 Anket soruları hazırlanmadan önce TUBİM ile görüşülmüş ve çeşitli illerde emniyet müdürlükleri
tarafından madde bağımlılığı ile ilgili yapılan anket çalışmalarının örnekleri detaylı olarak incelenmiştir. Bu çalışmalardan bazıları şöyle sıralanabilir: Antalya Emniyet Müdürlüğü tarafından yürütülen “olan “Antalya Dost Eli, Madde Bağımlılığını Önleme ve Sağlıklı Yaşam Bilinci” kapsamında yapılan anket çalışması; Çanakkale Emniyet Müdürlüğü tarafından Çanakkale 18 Mart Üniversitesi ile ortak olarak 2009 yılında ortaöğretim öğrencilerine yönelik yapılan “Çanakkale İlindeki Madde Bağımlılığı Tespit Çalışması” kapsamındaki anket çalışması; Edirne Emniyet Müdürlü tarafından Trakya Üniversitesi ile 2009 yılında ortak olarak yapılan “Edirne İlinde Liselerde ve Üniversite Öğrencilerinde Alkol ve Madde Kullanım Sıklığının Araştırılması” konulu anket çalışması; TUBİM tarafından 2011 yılında gerçekleştirilen “Genel Nüfusta Madde Kullanım Yaygınlığının Belirlenmesi” konulu anket çalışması. Ayrıca lisansüstü tezler taranarak yapılan anket çalışmaları da detaylıca incelenmiştir. Bu konudaki tezler şu şekilde sıralanabilir: Yılmaz Çetin, Madde Bağımlılığı ve Yalova Ölçeğinde Madde Bağımlılığı Algısı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yalova, Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013; Mehmet Işık, Türkiye’nin Madde Kullanımı ve Bağımlılığı İle Mücadele Politikasının Stratejik İletişim Yaklaşımı Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013
Şekil 3.1. Çalışmada İzlenen Yöntem ve Metodoloji
Kaynak: Erhan Örselli, Türkiye’de Yargıya Güven, Çizgi Kitabevi, Konya, 2016, s. 67’den uyarlanmıştır.
Araştırmada veri toplama aracı olarak tam yapılandırılmış bir anket formu kullanılmıştır. Anket formunun başında, araştırmanın kim tarafından ve hangi amaçla yapıldığı açıklanmış, araştırmanın Necmettin Erbakan Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Koordinatörlüğü tarafından desteklendiği belirtilmiş ve elde edilen kişisel verilerin araştırma dışında hiçbir şekilde kullanılmayacağı taahhüdünde bulunulmuştur.
Araştırmaya gerekli verileri sağlayacak olan anket formu iki ana bölümden oluşturulmuştur. Birinci bölümde katılımcıların sosyo-demografik özelliklerini belirlemeye yönelik sorulara yer verilmiştir. İkinci bölümde ise katılımcıların Türkiye’de uyuşturucu madde sorunu ile mücadele alanında uygulanan kamu
LİTERATÜR TARAMASI ÇALIŞMANIN AMAÇLARININ BELİRLENMESİ VERİ TOPLAMA METODUNUN BELİRLENMESİ VERİ TOPLAMA ARACININ HAZIRLANMASI PİLOT ÇALIŞMA ANKET FORMUNA SON ŞEKLİNİN VERİLMESİ EVREN VE ÖRNEKLEMİN
BELİRLENMESİ SAHA ÇALIŞMASI
UYGUN OLMAYAN ANKETLERİN ELİMİNE EDİLMESİ VERİLERİN KODLANMASI VE DÜZENLENMESİ İSTATİKSEL ANALİZLERİN YAPILMASI BULGULARIN YORUMLANMASI
politikaları konusundaki toplumsal algı düzeylerini ölçmeye yönelik çoktan seçmeli (kapalı uçlu cevaplar) 14 soru; ayrıca 1 adet 14 şıklı 5’li likert ölçeğine göre hazırlanmış ve 1 adet 19 şıklı 5’li likert ölçeğine göre hazırlanmış toplam 16 soruya yer verilmiştir. Ayrıca anket formunun son sayfasında anketin doldurulduğu il; ilçe; mahalle, sokak isimleri ve anketör ile saha koordinatörüne ait bilgilerin yer aldığı tabloya yer verilmiştir.
Anket çalışması "Arima Araştırma Danışmanlık ve Eğitim Hizmetleri Limited Şirketi" tarafından yürütülmüştür. Saha çalışması 03-20 Haziran 2016 tarihleri arasında belirlenen örneklem planı doğrultusunda toplam 12 ilde gerçekleştirilmiştir. Anket çalışmasında toplam on yedi anketör ile iki saha koordinatörü görev almıştır.
Saha çalışmasının uygulanmasından kaynaklanan hataları asgaride tutmak amacı ile ilk olarak anket çalışmasında görev alan anketörler ve saha koordinatörleri çalışmanın konusu ve amacı hakkında eğitimden geçirilmiş ve karşılaşabilecekleri özel durumlar hakkında bilgilendirilmişlerdir. Ayrıca katılımcıların soruları daha rahat cevaplayabilmeleri için çeşitli sorularda okuma kartları düzenlenmiş, anketin katılımcılar tarafından cevaplanması esnasında anketörlerin, bu okuma kartlarını kullanmaları sağlanmıştır. Anketörün görüşmeyi yapacağı katılımcıya kendini ve araştırmayı tanıtırken, görüşülecek kişiyi seçerken ve anket formundaki sorulan okurken belirtildiği şekilde gerçekleştirilmediği tespit edilebilen anket formları ile ayrıca mantık hatası içeren, acele doldurulduğu izlenimi uyandıran ve benzeri aksaklıkların anket formları iptal edilerek yenilenmesi sağlanmıştır.
Saha çalışmasının uygulama aşaması tamamlandıktan sonra, tutarlı cevaplara sahip anket formlarındaki veriler kodlanarak SPSS 16.0 programına yüklenmiş ve daha sonra analiz aşamasına geçilmiştir. Çalışmada toplanan veriler SPSS 16.0 (Statistical Packages for the Social Sciences / Sosyal Bilimler İçin İstatistik Paketi) paket programından yararlanılarak değerlendirilmiştir.
Araştırmada elde edilen verilerin analiz edilip, bulguların yorumlanması aşamasında frekans tabloları, yüzdesel dağılım, ortalamalar ve çapraz tablolar
tanımlayıcı istatistiki ölçüler olarak kullanılmıştır. Her soru için frekans tabloları ve grafikleri oluşturulmuştur. Anlatım kolaylığı sağlaması açısından Likert ölçekli sorular için hesaplanan ortalamalar, 100 üzerinden ifade edilerek memnuniyet/katılım düzeyi olarak adlandırılmıştır.
Farklılıklar veri yapısına göre ki-kare (χ2), t-testi ve varyans analizleriyle araştırılmıştır. Varyans analizlerde tespit edilen farklılıkların hangi gruplardan kaynaklandığını belirlemek için Bonferroni ve Games-Howell çoklu karşılaştırma testleri kullanılmıştır. Ölçek güvenilirliğini araştırmak adına; aynı olguyu ölçen ve yapı olarak benzer sorular için Cronbach’s Alfa katsayıları hesaplanmıştır309
.
Ankette bulunan konulara göre sınıflandırılan maddelerin Cronbach’s Alpha değerleri Tablo 3.1. ve Tablo 3.2.’de verilmiştir310
.
309 Cronbach (1951) tarafından geliştirilen alfa katsayısı yöntemi, maddeler doğru-yanlış olacak
şekilde puanlanmadığında, 1-3, 1-4, 1-5 gibi puanlandığında, kullanılması uygun olan bir iç tutarlılık tahmin yöntemidir. Cronbach’s Alfa katsayısı, ölçekte yer alan k maddenin varyansları toplamının genel varyansa oranlanması ile bulunan bir ağırlıklı standart değişim ortalamasıdır. Sosyal araştırmalarda alpha değerinin 0,70 seviyelerinde olması güvenilirlik için yeterli görülmektedir . Cronbach’s Alfa değerlerinin kabul edilebilir düzeylerde olması ölçeklerdeki maddelerin bir biriyle toplanabilir olduğunu ifade etmektedir. Bu da bize her bir maddeyi ayrı ayrı analize sokmaktansa ortalamalarını alarak tek bir değişken ile analizlerin gerçekleştirilmesi imkânı sunmaktadır. Mahir Nakip, Pazarlama Araştırmaları Teknikler ve Uygulamalar, Tablo 3-11, 2. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara, Eylül 2006, s. 146
310 Cronbach’s Alpha katsayısının değerlendirilmesinde uyulan değerlendirme ölçütü 0,00 ≤ α≤0,40
ise “ölçek güvenilir değildir”, 0,40≤ α≤0,60 ise “ölçek düşük güvenirliktedir”, 0,60≤ α≤0,80 ise “ölçek oldukça güvenirlidir”, ve 0,80≤ α≤1,00 ise “ölçek yüksek derecede güvenirlidir” Aliye Kayış, “Güvenirlik Analizleri (Reliability Analysis)”, SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, Ed. Şeref Kalaycı, Asil Yayınları, Ankara, 2005, s. 405
Tablo 3.1. Kurum ve kuruluşların Uyuşturucu ve Bağımlılıkla Mücadele Konusunda Ne Kadar Başarılı Olduğunu Ölçmeye Yönelik İfadelerin
Güvenilirliği
No İfade Veri
sayısı %
1 Emniyet Genel Müdürlüğü Dikkate alınan 677 67,6
2 Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi dışı Değerlendirme 324 32,4
3 Türkiye Uyuşturucu ve Organize Suçlarla Mücadele Akademisi Toplam 1001 100,0
4 Jandarma Genel Komutanlığı
5 Sağlık Bakanlığı sayısı İfade Değer
6 Milli Eğitim Bakanlığı Cronbach's
Alpha
14 0,949
7 Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
8 Gençlik ve Spor Bakanlığı
9 Adalet Bakanlığı
10 TRT
11 Diyanet İsleri Başkanlığı 12 Yeşilay
13 Belediyeler
Tablo 3.2. Uyuşturucuyla Mücadele Konusunda Yapılması Gerekenlerin Tespit Edilmesine Yönelik İfadelerin Güvenilirliği
No İfade Veri
sayısı
%
1
Uyuşturucu ile mücadeleye yerel yönetimler
etkin bir biçimde dâhil edilmelidir Dikkate alınan 1001 100,0
2
Başbakanlığa bağlı uyuşturucu ile mücadele
kurumu kurulmalıdır Değerlendirme dışı 0 0,0
3
Uyuşturucu ile mücadelede STK’lara destek olunarak onlarında sürece dâhil olması sağlanmalıdır.
Toplam 1001 100,0
4
Ara sıra geliştirilen kampanyalar yerine bütün eğitim kurumlarında standartlaşmış aralıklarla farklı aktiviteler (tiyatro, gezi, seminer vb.) ile mücadele konusu zihinlere yerleştirilmelidir
5
Diyanet İşleri Başkanlığı mücadele
politikalarında daha aktif rol almalıdır sayısı İfade Değer
6
Eğlence mekânı işletenlere uyuşturucu ile mücadele eğitimi verilmeden işletme ruhsatı verilmemelidir.
Cronbach's Alpha
16 0,857
7
Uyuşturucu madde kullananlara, satanlara vb. verilen cezalar ağırlaştırılmalıdır
8
Uyuşturucu ile ilgili belgesel filmler hazırlanmalı ve RTÜK tarafından verilen yayın durdurma cezalarında zorunlu olarak bu belgeseller yayınlanmalıdır
9
Okullardaki Rehber Öğretmenler belli aralıklarla uyuşturucu ile mücadele eğitimlerine alınarak öğrencilerin bilinçlendirilmesi sağlanmalıdır.
10
Aile Sağlığı Merkezlerinde çalışan doktorlara zorunlu olarak uyuşturucu ile mücadele eğitimleri verilmelidir
11
TBMM’de bir komisyon kurularak mücadele konusu yoğun olarak gündemde tutulmalıdır
12
Uyuşturucu bağımlılarını Tedavi ve Rehabilitasyon eden merkezlerin sayısı artırılmalıdır
13
Üniversitelerde uyuşturucu bağımlılığı konusunda araştırmalar yapılmalı ve toplum bilinçlendirilmelidir.
14
Okullarda öğrencilere uyuşturucu bağımlılığı konusunda eğitim verilmelidir.
15
İlk ve ortaöğretimde değerler eğitimi verilerek öğrencilere uyuşturucu maddelerin zararları sık sık anlatılmalıdır
16
Gençlerin okul dışı boş vakitlerini geçirebilecekleri anlamlı ve güvenli aktivite merkezleri yetersiz olduğundan mücadele politikaları işlerlik kazanmamaktadır
Araştırmada elde edilen verilerin doğruluğunu kontrol etmek ve veri kalitesini arttırmak için anketleri dolduran katılımcılar telefon ile aranmıştır. Aramalarda; görüşmenin yapıldığı bölgeler (mahalleler), anketin nerede yapıldığı (sokak, ev, park vs.), ad-soyad, demografik bilgiler, görüşmenin kaç dakika sürdüğü, kaç soru sorulduğu, bir iki tane konu sorusu ve görüşmecinin anketörü daha önceden tanıyıp tanımadığı katılımcıya sorulmuştur. Aramalar sonucu uygun görülen anketler analizlere dâhil edilmiş, uygun görülmeyenler ise sahada tekrarlanmıştır.