Uyarlama kavramı genel olarak bitmiş bir edebiyat ya da sanat eserinin bir başka sanat dalında, bir başka sanatçı tarafından yeniden yorumlanmasını ifade ederken, sinema ve televizyon söz konusu olunca da “uyarlama” bir romanın, oyunun, kısa hikâyenin, çizgi romanın veya diğer edebi kaynağın filme aktarılma süreci olarak tanımlanır.
Televizyon tarihine bakıldığında özellikle geniş okuyucu kitlesine ulaşmış ya da tanınan, bilinen yazarların romanlarının sıklıkla dizi senaryosu olarak kullandığı görülür. Ancak son dönemlerde yapılan uyarlamalar hem televizyon, hem de edebiyat çevrelerinde büyük tartışmalara neden olmuştur. Yapılan dizilerin kaynak alınan edebi metne uygunluğu veya kaynak metin ile dizi arasındaki farklılık hiç bitmeyen tartışmaların nedenidir. Öte yandan edebiyat eserlerinin, genellikle de romanların televizyona uyarlanması sorunlu bir konudur. Çünkü romanlar televizyon dilinde yeniden oluşturulurken, televizyonun ve romanın kendi doğalarından kaynaklanan yapısından ötürü sorunlar oluşturmaktadır. Bu bilgiler ışığında bu çalışma, edebiyat eserlerinden romanın televizyon dizilerine uyarlanma sürecini ve bu süreçte yaşanan uyarlama sorunlarını konu edinmektedir.
4.1.2. Araştırmanın Önemi
Televizyon diğer kitle iletişim araçlarıyla kıyaslandığında insanlar tarafından çok hızlı benimsenmiş; gündelik yaşamda vazgeçilmez yerine çok hızlı kavuşmuştur. Sözlü ve görsel kültürü birlikte kullanması nedeniyle eğitimli veya eğitimsiz tüm kesimlere rahatlıkla hitap edebilmekte, ucuz olması nedeniyle tüm hanelere rahatlıkla ulaşabilmektedir. Böylesi yaygın kullanıma sahip bir kitle iletişim aracının tutum ve davranışları şekillendirme gücü de iletişim bilimciler tarafından artık kabul edilen bir gerçekliktir.
2000’li yıllarla birlikte televizyon dizisi sektöründe çok büyük bir büyüme yaşanmıştır. Böylesi büyümenin temel nedenlerinden biri de dizi sektörünün romanları önemli bir kaynak olarak görmesi ve ciddi bir şekilde uyarlama yapmasıdır. Ancak roman-televizyon etkileşiminin bir sonucu olarak uyarlama diziler bir takım olumsuz eleştirilere maruz kalmıştır. Bu eleştirilerin nedeni ise roman ve dizi arasında ortaya çıkan konu, olay örgüsü, olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkileri, karakterler gibi anlatım farklılıklarıdır.
Bir taraftan ekranda görmeden çok önce kitabı yazarın dilinden okumuş, bütün atmosferi zihninin içinde yaratmış ve metnin ekrandaki hâlini hayal kırıklığı olarak algılayan okur-seyirciler vardır. Diğer taraftan televizyonun kendi anlatımı açısından bu değişikliklerin gerekli olduğunu savunan bir dizi sektörü vardır. En önemlisi ise romanı okumadan önce uyarlama diziyi izleyen ve romanı okumaya gerek duymaksızın roman ve yazarı hakkında bilgi sahibi olduğunu düşünen bir okur kitlesi vardır. Roman hakkında bilgi sahibi olmadan fikir yürütmenin ise romana ve yazarına büyük haksızlık olduğunu düşünen bir edebiyat çevresi vardır.
Bütün bunlar göz önüne alındığında ortada bir sorun olduğu muhakkaktır. Dolayısıyla bu çalışma; edebiyat eserlerinden romanın televizyon dizilerine uyarlanma sürecini ve bu süreçte yaşanan uyarlama sorunlarını, iki farklı açıdan, roman ve televizyon açısından, ele alması bakımından önem taşımaktadır.
4.1.3. Araştırmanın Amacı
Uyarlama; kaynak alınan edebi eseri oluşturan öğelerin, yani; konu, olay örgüsü, ana olaylar, olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkileri, karakterler, karakter arasındaki ilişkiler, diyaloglar, zaman, mekan, eserde ele alınan temalar ve eserin bakış açısının bir dizi seçime tabii tutularak gerçekleştirilmektedir. Bu seçim ve dönüştürümün nasıl yapılacağı, roman ve televizyon sanatının önceden belirlenmiş kuralları çerçevesinde, okuyucu izleyici beklentileri, ekonomik nedenler, diziyi yapan yapımcının isteği ve elbette yönetmenin yaratıcılığına göre belirlenmektedir. Ancak uyarlama sürecinde yapılan tüm bu seçimler, bazen iki farklı eserin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
Bu çalışmada amaçlanan romanın ve dizinin anlatım unsurlarını oluşturan (tema, karakter, olay örgüsü, zaman ve mekan, anlatıcı ve bakış açısı gibi) sunum tekniklerinin ortaya konulmasıdır. Böylelikle romanlarda halka sunulan söylem ile dizilerde halka sunulan söylem arasındaki farklılıklar açığa çıkarılmış olacaktır. Burada hedeflenen ise
açığa çıkan bu farklılıklar üzerinden uyarlama sorunlarının nedenini belirlemektir. Bu genel amaçtan hareketle yanıtlanmaya çalışılan alt amaç soruları ise şöyledir:
1. Romana göre dizide tema farklılaşmış mıdır? Farklılaşmışsa nedir farklılaşan?
2. Romana göre dizide karakterler farklılaşmış mıdır? Farklılaşmışsa ne yönde farklılaşmıştır?
3. Romana göre dizide anlatıcı ve bakış açısı farklılaşmış mıdır? Farklılaşmışsa ne yönde farklılaşmıştır?
4. Romana göre dizide zaman ve mekân farklılaşmış mıdır? Farklılaşmışsa ne şekildedir?
5. Romana göre dizide öykü ve öykü akışı farklılaşmakta mıdır? Farklılaşmışsa nedir farklılaşan?
6. Yapılan tüm bu seçimler uyarlamaya nasıl yansımıştır.
4.1.4. Araştırmanın Hipotezleri
Bu araştırmanın temel hipotezleri şöyledir:
1.Uyarlamaların ilk olarak TRT’de başlaması ve yıllar sonra uyarlamaların tekrar gündeme gelmesi Türkiye’de romanların televizyon dizileri için, her zaman, önemli bir kaynak olduğunu göstermektedir.
2.Tema, karakter, olay örgüsü, zaman ve mekan, anlatıcı ve bakış açısı gibi anlatı unsurları bakımından romanın ve dizinin karşılaştırabileceği ve bunlara bakarak uyarlamalarda nelerin değiştiğine ilişkin veriler elde edilebileceği kabul edilmektedir.
3. Dizilerin tema, karakter, olay örgüsü, zaman ve mekan, anlatıcı ve bakış açısı gibi anlatı unsurları bakımından romana çok fazla müdahale etmesi, uyarlamalarda ortaya çıkan temel sorun olarak kabul edilmektedir.
4.2. Araştırmanın Yöntemi
Araştırmada içerik çözümlemesi yöntemi kullanılmıştır. İçerik çözümlemesi; sosyoloji, psikoloji, edebiyat, tarih, gazetecilik, siyasal bilimler gibi değişik alanlarda farklı amaçlarla kullanılabilen bir araştırma yöntemidir. Temelde, davranışları doğrudan doğruya gözlemlemek yerine, bireylerin sembolik davranışlarını ya da iletişim materyallerini (bir yazarın kitaplarını ya da makalelerini, TV yayınlarının ya da
filmlerin içeriğini, okuyucu ya da izleyicilerin bu iletişim materyallerine karşı tutumlarını, vb. ) çözümlemeye dayanır (Öğülmüş,1991:214).
İçerik analizi kullanılarak yapılan çalışmalarda görünür/açık (manifest) ve örtük/kapalı (latent) olmak üzere iki çeşit anlam açığa çıkarılmaya çalışılır. Görünür içerik, metinde daha açık olarak kurulan anlamdır; sözcükler, cümleler veya paragraflardan rahatlıkla çıkarılabilir. Görünür içerik, ilgili öğenin metinde yer alma sıklığının sayılması ile tespit edilir. Bununla birlikte örtük anlam ise açıkça görülemeyen yani kapalı/örtük yollarla kurulan anlamdır (Gökçe,1995:15).
Bu çalışmada dizilerdeki görünür anlamı analiz etmek için nicel olarak derlenen veriler değerlendirilmiştir. Görünür anlam olarak kabul edilebilecek tema, karakter, zaman ve mekan, anlatıcı ve bakış açısı, olay örgüsü gibi bir anlatının yapısını oluşturan öğeler ele alınmıştır.
4.2.1. Araştırmanın Evren ve Örneklemi
Araştırmanın evrenini, Türkiye’de yapılanan uyarlama diziler oluşturmaktadır. Örneklem olarak 2013-2014 sezonunda Kanal D yayınlanan Merhamet ve Çalıkuşu dizileri seçilmiştir. Bu dizilerin seçilme nedeni; öncelikle çalışmanın yapıldığı tarihte, 2013-2014 sezonunda, televizyonda yayınlanmış ve o tarihte sona ermiş olmalarıdır. İkincisi ise, çalışmaya konu olacak diziler arasında kura yöntemi ile belirlenmiş olmalarıdır.
4.2.2. Araştırmanın Sınırlılıkları Bu araştırmanın sınırlıkları şunlardır:
1. Televizyon dizileri içerisinde Merhamet ve Çalıkuşu dizileriyle sınırlıdır.
2. Araştırma dizilerin üretim süreçlerini kapsamamakta, sadece metin analiziyle sınırlı kalmaktadır.
4.2.3. Araştırmada Verilerin Toplanması ve Analizi
Verilerin toplanması için öncelikle bazı başlıklar belirlenmiştir. Bu başlıkların belirlenmesinde çalışmanın teorik duruşuna paralel olarak, birçok araştırmacı tarafından kabul edilen ve bir anlatının evrelerini oluşturan, aynı zamanda bir anlatıdan diğer bir anlatıya aktarılabilen öğeler temel alınmıştır. Bu yöntemlerden hareketle şu başlıklar belirlenmiştir: Tema, zaman-mekân, anlatıcı ve bakış açısı, karakterler ve olay örgüsü.
Çalışmada öncelikle, Kahperengi ve Çalıkuşu romanlarının tümü okunmuş, Kanal D’de yayınlanan Merhamet ve Çalıkuşu dizilerinin her bir bölümü bilgisayar ortamında izlenmiştir. Daha sonra romanlar ve diziler tema, karakter, zaman ve mekan, anlatıcı ve bakış açısı, olay örgüsü bağlamında birbirleriyle karşılaştırılmış ve bu karşılaştırma sonucunda eserler arasındaki farklılıklar ortaya konulmuştur. Açığa çıkan bu farklılıklar üzerinden uyarlama sorunlarına açıklık getirilmeye çalışılmıştır.
5.ROMAN VE DİZİLERİN İÇERİK ANALİZİ
5.1. Kahperengi Romanı ve Merhamet Dizisi