Araştırmanın Metodolojisi

Araştırmadan elde edilen sonuçların etkin ve tutarlı bir şekilde ortaya konulabilmesi araştırma sürecinde izlenen metodolojiyle doğrudan ilgilidir. Bu nedenle araştırma metodolojisinin açıklanması, elde edilen verilerin değerlendirilmesi bakımından önem arz etmektedir. Aşağıda, araştırma kapsamına

176 alınan akaryakıt işletmelerinin seçilmesi, anket formlarının hazırlanması, cevaplanan anketlerin kodlanması ve verilerin analiz edilmesinde kullanılan yöntemler hakkında bilgi verilecektir.

1. Literatür incelemesi,

2. Araştırmanın amaç ve hipotezlerinin belirlenmesi, 3. Araştırmaya dahil edilecek işletmelerin seçilmesi, 4. Örnek bireylerin belirlenmesi,

5. Anket formunun hazırlanması, 6. İlk anket formunun uygulanması, 7. Anket formunun yeniden düzenlenmesi, 8. Son anket formunun uygulanması, 9. Verilerin kodlanması ve düzenlenmesi, 10. İstatistiksel analizlerin yapılması, 11. Sonuçların değerlendirilmesi,

3.1.2.1.Örnekleme Süreci

Araştırman ana kitlesi Ankara, İstanbul, İzmir, Kırklareli, Elazığ, Batman, Kırıkkale, Aksaray illerinde faaliyet gösteren akaryakıt bayileri ile dağıtıcılarından oluşan 12800 bayiden 1000 bayiye 46 dağıtıcıdan 40 dağıtıcıya anket uygulanmıştır.

3.1.2.2. Araştırmaya Dahil Edilen İşletmelerin Seçilmesi

Araştırma Türkiye akaryakıt piyasasında faaliyet Pazar payı toplamı % 80 olan 7 büyük akaryakıt işletmesine anket uygulanmıştır. Örneklem grubunun akaryakıt aldığı firmalara göre dağılımı Tablo 33 ‘de incelenmiştir. Buna göre Petrol Ofisi, Opet, BP, Shell, Akpet, Total, TP ve diğer akaryakıt firmalarında yönetici olan istasyon müdürü seviyesindeki personele anket uygulanmıştır.

177 3.1.2.3. Araştırmaya Katılan Akaryakıt İşletmelerini Tanıtıcı Bilgiler Araştırmaya katılan akaryakıt işletmelerinin Pazar payları ve faaliyet süreleri kurum özellikleri gibi konularda bilgiler sunulacaktır.

Haziran 2010 tarihinde EPDK’ dan alınan verilere göre istasyonlu 12.729, istasyonsuz 1.587, Toplam = 14.316 lisans bulunmaktadır.

Yürürlükteki mevzuat çerçevesinde asgari depolama ve sermaye sınırlaması dışında ana dağıtım şirketi kurulmasının sınırlanmadığı sektörde, ana dağıtım şirketi statüsüne sahip Ocak 2007 tarihi itibariyle 46 şirket, 2010 Mayıs ayı itibari ile 53 firma bulunmaktadır. Bu sayı 2000 yılında 12’dir. Artan firma sayısı ile birlikte sektörde rekabet de artmıştır.

Bu alanda faaliyet gösteren Shell&Turcas, BP, Total, Lukoil yabancı diğerleri ise yerli şirketlerdir. Bu firmalardan BP, Shell ve pazara 2006 yılında giren Rus

şirketi Lukoil dünya çapında dikey bütünleşmeyi sağlamış olan ve dünya petrol piyasalarında “majors” olarak adlandırılan firmalardır. POAŞ ise özelleştirilmeden önce kamu kimliği ile dikey bütünlüğe sahip olmamakla birlikte, Türkiye dağıtım pazarının ulusal şampiyonu olarak gösterilebilir.

POAŞ: Türkiye sınırları içerisinde petrol ürünlerinin depolanmasını, pazarlanmasını ve dağıtımını yapan kuruluşlardan biri POAŞ, 1941 de bir kamu kuruluşu olarak kurulmuştur. POAŞ 1981’de, 98 sayılı Kamu hükümlerine göre PETKUR’ devredilmiştir. 1983’te ise 233 sayılı Kanun hükmünde kararname gereğince Petrol Ofisi’nin hukuki yapısı Türk kanunlarına göre sınırlı sorumlu bir firma statüsüne getirilerek, genellikle ham petrol üretimi faaliyetinde bulunan Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’na (TPAO) devredilmiştir. POAŞ’ ın mülkiyeti Özelleştirme Programının bir parçası olarak 1990 yılında 3291 sayılı kanun çerçevesinde sonradan Özelleştirme İdaresi adı verilen Kamu Ortaklığı İdaresi’ne devredilmiştir. Yapılan özelleştirme çalışmaları sonucunda Özelleştirme İdaresi Başkanlığını açtığı ihaleyi, teklif sahiplerinden Türkiye İş Bankası A.Ş. ve Doğan Holding A.Ş. Ortak Girişim Grubu kazanmış ve POAŞ’ ı devralmıştır. (Soysal, 2003: 12-13)

178 SHELL: Dünyanın en büyük şirketlerinden birisi olması, Türkiye’de yaklaşık 85-90 yıldır faaliyet göstermesi, büyükşehirlerde satış yüksek olduğundan en verimli istasyonlara sahip olması, alternatif enerji kaynaklarına ağırlık vermesi, Ataş rafinerisinde depolama kapasitesinin olması müşterilerine Garanti bonus ve Shell Clup Smart Card avantajları sunması, markaya duyulan güvenden dolayı perakende satışlarının yüksek bulunmaktadır.

BP: Rafineri şirketi, yüksek ciro, dünya çapında şebekesi birçok konuda Dünyanın en büyük şirketlerinden birisi olması, Türkiye’de yaklaşık 95-100 yıldır faaliyet göstermektedir. Büyükşehirlerde en verimli istasyonlara sahip olması, alternatif enerji kaynaklarına ağırlık vermesi Ataş rafinerisinde depolama kapasitesinin olması, müşterilerine, Axess, Advantage HSCB Card’lardan Bonus avantajları sağlaması sağlık,emniyet ve çevre konularında önde olmaları, Amoco ile Arco ile birleşmiştir.

OPET: Koç Holding ortaklığı Aygaz-Mogaz işbirliği, Tüpraş ortaklığı olması ve rafineri avantajı sağlayabilmesi, sosyal sorumluluk projeleri üretmesi, kurumsal kimliğini yenilemesi, müşterilerine World Cart avantajları sağlaması istasyonlarında standart sağlaması opet’i rakiplerinden karşı farklı kılmıştır.

TOTAL: Fransa’nın en büyük ve Dünyanın 4 büyük petrol ve gaz firması olması yenilikçi olması, Excellim Eurodizel ve Excellium 97’i getirmesi, müşterilerine World Cart ve HSBC avantajı sunması,

ALPET: Finans sorunu olmayan, Kıbrıs bağlantılı, altın ve banka gibi yatırım alternatifleri olan, depo ve bayi yatırımlarına ağırlık vermekte olan bir firma olması. Altınbaş Holding Enerji Grubu şirketlerinden ALPET, Türkiye, KKTC ve Arnavutluk’ta faaliyet göstermekte ve bölgesel güç olma hedefi ile büyümeye devam etmektedir.

TPPD: 1963 yılında ana kuruluşu TPAO’nun TP markasıyla kurduğu akaryakıt istasyonları, 16 Şubat 2006 tarihinde TPIC’in alt kuruluşu olarak TP Petrol Dağıtım LTD. adı altında kurulmuş; 15 Ocak 2007 tarihinde ise akaryakıt pazarlama faaliyetine başlamıştır. 16.07.2009 tarihinden itibaren TP Petrol Dağıtım A.Ş olarak faaliyetlerine devam etmektedir. Türkiye Petrollerinin öncelikli amacı, her ilde bayi

179 ağını genişletmektir. Şirket, paydaşlarına dürüst ve ilkeli bir çalışma ve devlet güvencesi sunmaktadır. 2012 yılının ilk altı ayında 160 istasyona ulaşan Türkiye Petrolleri, 2011 yılında akaryakıt satışlarında en büyük işlem hacimli 8 firma arasına girmiş, siyah ürün satışlarında 5. büyük şirket, toplam akaryakıt satışlarında ise 8. büyük firma olmuştur.

3.1.2.4. Örnek Bireylerin Belirlenmesi

Örnekleme sürecinde araştırmaya konu olan akaryakıt bayilerinden ve dağıtıcıları ile ilgili bilgililer Enerji Piyasası Denetleme Kurumu’nun wep sayfasından alınmıştır. Bu verilerde akaryakıt firmaların Türkiye genelindeki bayi sayısı ve satış kotalarına bakılarak örnek büyüklük bulunmaya çalışılmıştır. Araştırma çerçevesinde örnek büyüklüğün seçilmesi, araştırmanın uygun bir örnek kütle için hem temsil yeteneği sağlayan bir örnek büyüklüğünü hem de maliyet, zaman ve bilgi analizi şartlarını dikkate alarak bir dengeye ulaşması gerekmektedir. (Altunışık vd., 2001:69) Bu bağlamda akaryakıt bayilerinden %10 dağıtıcılardan da %50 hedeflenmiştir.

Araştırma akaryakıt bayilerinden 1000 bayiye dağıtıcılardan da 40 adedine elektronik ortamda ve yüz yüze anket uygulanarak veriler elde edilmiştir. Aynı zamanda müşterilere olan yansımasını ölçmek içinde 204 akaryakıt müşterisi ile görüşülmüştür.