Araştırmanın beşinci alt amacı “Türkiye ve ABD’de “Eğitim Programları ve Öğretim” alanında lisansüstü eğitim program dersleri nasıl düzenlenmiştir?” şeklindedir. Bu alt amaca yönelik veriler Türkiye ve ABD EPÖ programlarında sunulan dersleri karşılaştırabilmek için öncelikle dersler adlarına bakılarak bir gruplandırma yapılmıştır. Bu gruplandırma sonucunda şu başlıklar ortaya çıkmıştır; “zorunlu-seçmeli dersler”, “hazırlık dersler”, “program alan dersleri”, “öğretim alan dersleri”, “araştırma dersleri”, “yan dal dersleri” “seminer dersleri” “uygulama dersleri” “uzmanlık alan dersleri”. Bu çıkan başlıklar altında Türkiye ve ABD EPÖ lisansüstü eğitim programlarında sunulan dersler önce katılımcılardan elde edilen bulgulara göre Grafik 3’de sonra tablolar halinde karşılaştırmalar yapılmıştır. Daha sonra elde edilen bulgulara dayalı olarak karşılaştırılmış ve yorum yapılmıştır.
ABD lisansüstü eğitim programlarında zorunlu olarak doktora programına hazırlık dersleri ve araştırma alanı ile ilgili derslerden alınması gereken kredi miktarı belirlenmiştir. Türkiye lisansüstü eğitim programlarında ise derslerin önemli bir kısmı zorunlu olarak alınması gerekmektedir. Zorunlu dersler - Seçmeli dersler: AÜ, GÜ ve
İÜ EPÖ programları incelendiğinde sunulan derslerin yarıya yakını zorunlu (Z) kategorisinde olduğu, buna karşılık ILU, INU ve PSU EPÖ programlarında zorunlu olarak nitelenen ders sayısının yok denecek kadar az olduğu görülmektedir.
Grafik 3: Derslerin Alan, Seçmeli ve Zorunlu Dağılımının Karşılaştırması
Grafik 3 incelendiğinde zorunlu derslerin Türkiye’de fazla olduğu, seçmeli derslerin ve alan derslerinin ABD’de daha fazla olduğu anlaşılmaktadır. Zorunlu derslerin ağırlıklı olması bütün öğrencilerin belirlenen programı takip etmesi zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır. ABD’de sunulan programların kredi temelli olması öğrencinin belirli sayıda dersi belirli alanlardan almasını zorunlu kılmakta böylece öğrenciye ders seçme özgürlüğü tanımaktadır. Türkiye’de ise program temelli bir yaklaşım olduğu zorunlu ders sayılarının çokluğu dolayısıyla öğrencilerin aynı dersleri almaları gerektiğinden programı merkeze alan bir yaklaşım olduğu söylenebilir.
Hazırlık Dersleri: Türkiye ve ABD lisansüstü programlarında hazırlık dersleri ile ilgili bulgular Tablo 23’te sunulmuştur. Tablo 23 incelendiğinde AÜ ve GÜ EPÖ alanında yüksek lisans programlarında hazırlık eğitimi uygulamaktadır. Bu uygulama temel olarak eğitim ile ilgili alanların dışından programa başvuran adaylar için zorunlu olarak alınması gereken derslerden oluşmaktadır. Bu dersler AÜ’de lisans programlarında verilmekte olan “Sınıf Yönetimi”, “Program Geliştirme” ve “Öğretim İlke ve Yöntemleri” derslerinden oluşmaktadır. GÜ hazırlık derslerine bakıldığında altı zorunlu ders olduğu ve derslerin program, öğretim, araştırma, alanları yanında “Türk Eğitim Sisteminin Teorik Temelleri”, “Türk Toplum Yapısının Sosyal Çözümlemesi” ve “Türkiye’de Modern Eğitimin Gelişimi” adı altında eğitim alanının genel özellikleri sistemin yapısı ile ilgili temel bilgiler kazandırmaya yönelik olduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 23: Yüksek Lisans Hazırlık Dersleri Karşılaştırması
Dersler Z/S-K AÜ GÜ ILU
AÜ Sınıf Yönetimi Program Geliştirme Z-4 Z-4 * * Öğretim İlke ve Yöntemleri Z-4 *
GÜ
Türkiye’de Modern Eğitimin Gelişimi Z-3 * Bilimsel Araştırmaya Giriş Z-3 * Program Geliştirme Süreçleri Z-3 * Türk Toplum Yapısının Sosyal Çözümlemesi Z-3 * Türk Eğitim Sisteminin Teorik Temelleri Z-3 * Eğitim Öğretim Stratejileri Z-3 *
ILU
Eğitimde Öğrenme Psikolojisi S 2-4 * Çocuklarda Dil ve Eğitim S 2-4 * Öğrenmeye Sosyo Kültürel Etkiler S 2-4 * Okul Yapısında düzenlemeler S 2-4 * Sosyal Gelişme ve Kişilik S 2-4 * Sınıf Yönetiminin Psikolojisi S 2-4 * Yetişkin Öğrenme ve Gelişimi S 2-4 * Amerika Eğitim Tarihi S 2-4 *
Eğitim Felsefesi S 2-4 *
Okul ve Toplum S 2-4 *
Öğretmenler için Eleştirel Düşünme S 2-4 * Eğitim Sosyolojisi S 2-4 *
Eğitim Politikası S 2-4 *
Karşılaştırmalı Eğitim S 2-4 *
ABD programları incelendiğinde hazırlık anlamında zorunlu derslerin ILU’de olduğu görülmektedir. Eğitim ve öğretim alanı ile ilgili 14 ders seçeneği bulunan programda öğrencilerin alması gereken zorunlu kredi sayısı 8 olarak belirlenmiştir. Zorunlu krediler belirlenen ders grupları içerisinden seçilmesi gerekmektedir. Burada öğrencinin ilgi duyduğu veya uzmanlaşmak istediği alana yönelik ders seçmesine imkân tanınmaktadır.
Program Alan Dersleri: EPÖ programının birinci önemli alanı programdır Program alanına yönelik derslerin karşılaştırması Tablo 24’de sunulmuştur.
Tablo 24: Program Alan Derslerinin Karşılaştırılması
Pr ogr am A la nı
Dersler AÜ GÜ İÜ ILU INU PSU Program Geliştirme * * * * *
Program Geliştirme ve Uygulama * * * * * Program Değerlendirme * * * * *
Program İnceleme *
İlköğretim Programları * *
Ortaöğretim Programları * * * Yükseköğretim Programları * *
Öğretmen Eğitimi Programları * Vatandaşlık ve İnsan Hakları *
Hizmet İçi Eğitim Programları * Program ve İnternet *
Program Tarihi * *
Program alanı ile ilgili dersler Tablo 24’te incelendiğinde program geliştirme ve program değerlendirme başlıklarının ön plana çıktığı görülmektedir. ABD ve Türkiye’de seçilen okulların her birinde program geliştirme alanına yönelik dersler olduğu anlaşılmaktadır. “Program Geliştirmenin Temelleri” (ILU), “Program Geliştirme İşlemleri” (INU), “Eğitimde Program Geliştirme” (AÜ, GÜ, İÜ). Program değerlendirme alanında “Eğitim Programlarının Değerlendirilmesi” (ILÜ), “Seminer Okul Programlarının Değerlendirilmesi” (INU) derslerinin olduğu anlaşılmaktadır. Benzer şekilde Türkiye (TR) üniversitelerinde de hem yüksek lisans hem de doktora seviyesinde “Eğitim Programlarının Değerlendirilmesi (AÜ), “Program Değerlendirme” (GÜ), Eğitimde Program Değerlendirme” (İÜ) adlarında dersler sunulmaktadır. ABD ve TR EPÖ lisansüstü programlarında temel olarak “program geliştirme” ve “program değerlendirme” alanlarında benzer isimlerde ve sayıda derslerin sunulduğu anlaşılmaktadır. Eğitim seviyesine ve alanına göre program derslerine bakıldığında “Okul Öncesi Eğitim Programları”, “İlkokul Eğitim Programları” (ILU), “Günümüz Okul Programlarının İncelenmesi” (PSU) şeklinde dersler olduğu görülmektedir. TR programlarında ise ilköğretim, ortaöğretim, genel eğitim, halk eğitim, mesleki eğitim, yükseköğretim alanlarına yönelik olarak program dersleri sunulmaktadır. Program alanında Türkiye’de ABD’den daha çok sayı ve çeşitlilikte ders olduğu anlaşılmaktadır.
Ancak derslerin belirli bir sistematik içerisinde sunulmadığı anlaşılmaktadır. Örneğin, Önce “Program alanının tarihi gelişim, kavramlar, ilkeler ve yaklaşımlar” adı altında bir ders ile başlayıp “program geliştirme” “program değerlendirme” “eğitimin farklı alan ve seviyesindeki programların incelenmesi, değerlendirilmesi ve geliştirilmesi” şeklinde program içeriğinin düzenlenmesi program bilim dalının daha anlamlı bir şekilde öğrencilere sunulması sağlanmış olabilirdi.
Öğretim Alan Dersleri: EPÖ bilim dalının ikinci en önemli parçası ise öğretimdir (instruction). Bu alan ile ilgili dersler karşılaştırıldığında; en önemli farklılığın öğretim alanı ile ilgili Türkiye’de sunulan ders sayısının ABD’de sunulan ders sayısından önemli ölçüde az olduğu görülmektedir. Öğretim alanına yönelik dersler türkiyede alan eğitimi programlarında sunulan dersler kapsam dışında tutulduğundan ABD programlarında ise alan eğitimi eğitim programları ana bilim dalı altında olması nedeniyle öğretim dersleri karşılaştırmaya dahil edilmişitr. Öğretim alan dersleri ile ilgili karşılaştırma Tablo 25’de sunulmuştur.
Tablo 25: Öğretim Alan Derslerinin Karşılaştırılması Ö ğr etim A la nı
Dersler AÜ GÜ İÜ ILU INU PSU Öğrenme-Öğretme Süreçleri * *
Öğretim Kuram ve Yaklaşımları * Öğrenme-Öğretme Stilleri *
Öğretme Öğrenme Stratejileri * *
Alan Öğretimi ve Sorunları * Web Tabanlı Öğretim *
Okuma Öğretimi *
Farklı Orijine Sahip Öğrenciler İçin
Okuma *
Bireyselleştirilmiş Öğretim Metotları * Program Kontekstinde Öğretim *
Öğretmen Eğitiminde Öğretim *
Sınıfiçi Etkileşimin Analizi *
Sorgulama Olarak Öğretim *
Öğretmen Eğitiminde Materyal ve
Metotlar *
Gözetim Altında Üniversite Öğretimi *
Öğretim alan dersleri TR’de öğretme-öğrenme süreci ile ilgili kuramlar, stratejiler, stiller ve süreçler şeklinde isimlendirilen genel öğretme-öğrenme sürecine yönelik dersler içermektedir. ABD’de ise bireyselleştirilmiş öğretim, öğretmen eğitiminde öğretim, ortaöğretim öğretimi, sorgulama olarak öğretim adı altında dersler öğretme-öğrenme süreci konulara daha dar alanda detaylı olarak sunulduğu anlaşılmaktadır.
Araştırma Dersleri: Lisansüstü eğitim programların en önemli amaçlarından biri öğrencilerin program sonunda bireysel araştırma yapabilme yeterliliğini kazanmalarıdır. Araştırma yeterliliği öncelikle yeterli sayıda araştırma alanı ile ilgili teorik ve uygulamaya dayanan bilgi ve becerilerin edinilmesi sonrasında bireysel bir araştırmaya başlama, yürütme ve sonlandırma ile ulaşılmaktadır. Bu sürecin ilk aşamasında öğrencinin yeterli sayıda araştırma derslerin alması gerekmektedir.
Araştırma alanına giren dersler Tablo 26’da incelendiğinde, ABD’de sunulan derslerin daha fazla olduğu ve çeşitli araştırma yaklaşımları (nitel araştırma, nicel araştırma, karma araştırma, yorumlayıcı, etnografı, tarihi araştırma” adları altında eğitim bilimleri alanında kullanılan temel araştırma yaklaşımlarına yönelik derslerin olduğu anlaşılmaktadır. TR’de ise daha az sayıda ders sunulduğu ve derslerin genel araştırma ve ileri araştırma yöntemleri adı altında dersler olduğu anlaşılmaktadır.
Araştırma derslerine yönelik bulgular karşılaştırmalı olarak Tablo 26’da sunulmuştur.
Tablo 26: Araştırma Derslerinin Karşılaştırılması A ra ştır ma A la nı
Dersler AÜ GÜ İÜ ILU INU PSU Eğitimde Uluslararası Araştırma Projeleri *
Program Değerlendirme Araştırması * Program Geliştirme Araştırmaları * Araştırma Teknikleri * İleri Araştırma Yöntemleri ve Bilgisayarda Veri
Analizi *
Bilimsel Araştırma Yön ve Teknikleri * Test Geliştirme Teknikleri * Program Araştırmaları * Çocuk Araştırma Metotları * Eğitim Araştırma Stratejileri * * Eğitimde İstatistiksel Araştırmalar I-II * * Eğitim Araştırmalarında Çok Değişkenli Analiz * * Eğitimde Nitel Araştırmalar * * Değerlendirme Modelleri ve Teknikleri * Eğitimde Değerlendirme Metodolojileri * * Program ve Öğretimde Nitel Araştırma I-II * Program alanında Tarihi Araştırma * Eğitim Araştırmalarında Anlatıma dayalı
yaklaşımlar *
Program ve Öğretimde Araştırma Teknikleri *
ABD’de sunulan EPÖ lisansüstü programlarında özellikle doktora seviyesinde öğrencilerin tez çalışmasına başlayabilmeleri için “en az 9 kredi ders almış olmaları ve bu derslerin öğrencinin yapmayı planladığı araştırma alanına uygun olması” temel zorunluluk olarak düzenlenmiştir. TR’de ise araştırma derslerinin sayısının yeterli sayıda olmadığı ve tez araştırması ile alınan araştırma derslerinin ne derece örtüştüğü konusunda bir belirsizlik olduğu görülmüştür. Araştırma teknikleri ile ilgili olarak katılımcılardan elde edilen bulguların karşılaştırması Grafik 4’te verilmiştir.
Grafik 4’te ABD’de EPÖ alanında alınan araştırma teknikleri derslerinin Türkiye programlarından daha fazla olduğu, bunun yanında araştırma yöntemi olarak nitel araştırma tekniklerine yönelik derslerin nicel araştırma derslerinden daha fazla olduğu anlaşılmaktadır. Türkiye’de ise nicel araştırma derslerinin daha fazla olduğu anlaşılmaktadır.
Yan Alan Dersleri: ABD EPÖ ders programları incelendiğinde derslerin ana dal, yan dal, uzmanlık alanı başlıklarında sınıflandırıldığı görülmektedir, İncelenen programların ILU ve INU’de yan dal uygulaması olduğu ve bu alan için belirli sayıda kredi alınması gerektiği belirtilmiştir. Türkiye’de ise yan dal uygulaması olmadığı ancak belirli alanlara yönelik seçmeli derslerin olduğu görülmektedir. Öğrencinin belirlemiş olduğu çalışma alanına yakın olan bu derslerden uygun olanları seçebilmektedir. Yan alan veya uzmanlık alanı olarak nitelendirilebilecek derslerin karşılaştırması Tablo 27’de sunulmuştur.
Tablo 27: Yan Alan (Uzmanlık Alanı) Derslerinin Karşılaştırılması
Y an A la n ( U zm anl ık A la nı )
Dersler AÜ GÜ İÜ ILU INU PSU Karşılaştırmalı Eğitim * *
Küreselleşme ve Eğitim * *
Eğitimde Çağdaş Akımlar *
Eğitim Reformları *
Türk Toplum Yapısının Sosyal Çözümlemesi *
Bilim Felsefesi *
Eğitim ve Bilişim Teknolojileri *
Hizmet İç Eğitimi * *
Yükseköğretim *
Eğitimde Sanal Dünya *
Pedagoji ve Tasarım Yazma Konuları *
Personel Geliştirme Sorunları ve Prensipleri *
Öğretmen eğitiminde paradigmalar ve programlar * * * *
Hizmet Öncesi Öğretmen Sosyalleşmesinin
Araştırılması/Sorgulanması *
Foucault ve Eğitim *
Çocukluk Teorileri *
Okullarda, Medya Okuryazarlığı, Dil, ve Okuma
Yazma *
Akademik Konuşmalar *
Vygotsky ve Eğitim *
Kızlar Tarafından Kızlar İçin Oluşturulan
Kızların Kültürü ve Popüler Kültür * Obje veYazı Olarak Çocuk Kitapları ve
Oyuncakları *
Judith Butler, Cinsiyet ve Eğitim *
Akademik İletişim: Okulda Yapma ve Ötesini
Yan alan adı altında sınıflandırılan dersler incelendiğinde TR’de derslerinin, karşılaştırmalı eğitim, öğretmen eğitimi, hizmet içi eğitim, mesleki eğitim, yükseköğretim, eğitim reformları gibi eğitimin farklı seviye ve alanlara yönelik derslerin olduğu anlaşılmaktadır.
ABD programlarına bakıldığında daha fazla farklı alanlarda ve içeriklerde derslerin olduğu görülmektedir. “Öğretmen eğitiminde paradigmalar ve programlar” dersinin AÜ, GÜ ve İÜ’da olduğu benzer şekilde INU’da bir ders olduğu görülmektedir. ABD programlarında “Faucalt ve Eğitim”, “Vygotsky ve Eğitim”, “Çocukluk Teorileri” şeklinde derslerin olduğu görülmektedir. Türkiye’de “karşılaştırmalı eğitim, öğretmen eğitimi, bilgi teknolojileri” adı altında sunulan dersleri yan dal olarak ifade edilebilir. Benzer derslerin ABD EPÖ ders programlarında olduğu görülmektedir. “Öğretmen Eğitimi” başlığı altında ise ortak dersler olduğu anlaşılmaktadır.
Bireysel Çalışma Dersleri: Doktora programlarının en önemli işlevlerinden bir diğeri ise öğrenciye formal öğrenme sürecinden sonra (dersler) informal öğrenme (bireysel araştırma) süreçlerinden geçerek bağımsız araştırmacı kimliği kazandırmasıdır. Bu süreçte önemli rol oynayan program etkinliklerinden biri de öğrenciye “bağımsız veya bireysel çalışma” yapma imkanının sağlanmasıdır. Bu bağlamda ABD EPÖ programlarının her üçünde de bağımsız veya bireysel çalışma adı altında dersler olduğu görülmektedir.
Tablo 28: Bireysel Çalışma Derslerin Karşılaştırması
B ir ey sel Ça lış ma
Dersler AÜ GÜ İÜ ILU INU PSU
Bağımsız Çalışma * *
Program alanında Bağımsız Çalışmalar *
Bireysel Çalışma *
Yabancı ülkelerde akademik deneyim *
Bireysel çalışma derslerini seçen öğrenci ders öğretim elemanı ile birlikte bir öğrenim planı hazırlamakta ve plana göre çalışmalarını yürütmektedir. Zaman zaman ders hocası görüşerek ders işlenmektedir. Türkiye EPÖ programlarında yüksek lisans ve doktora ders döneminde “bağımsız çalışma” veya “bireysel çalışma” yapmaya yönelik derslerin olmadığı ancak tez döneminde İÜ’de “uzmanlık alan dersi” adı altında bir ders olduğu görülmektedir.
Uygulama Alanı Dersleri: Türkiye ve ABD lisansüstü dersleri ile ilgili bir diğer bulgu ise uygulama alanı ile ilgili derslerdir. Uygulama derslerinin karşılaştırması Tablo 29’da sunulmuştur.
Tablo 29: Uygulama Alanı Derslerin Karşılaştırması U ygul am a A la
nı Dersler Eğitimde Program Geliştirme ve Uygulama AÜ * GÜ * İÜ ILU INU PSU
Karşılaştırmalı Eğitim Uygulamaları *
Program/Öğretim Uygulamaları * Program Çalışmaları Stajı * Profesyonel Gelişim Uygulaması * Program, Öğretim Denetim, alanlarında
Profesyonel Uygulama *
Uygulamaya yönelik dersler Tablo 29’da incelendiğinde Türkiye EPÖ ders programlarında AÜ ve GÜ’de “Eğitimde Program Geliştirme ve Uygulama” ve AÜ “Karşılaştırmalı Eğitim Uygulamaları” dersleri olduğu görülmektedir. ABD’de EPÖ ders programları incelendiğinde uygulamaya yönelik derslerin olduğu görülmektedir. Örneğin “Program Çalışmaları Stajı”, “Program/Öğretim Uygulamaları” (INU) ve “Profesyonel Gelişim Uygulaması” (PSU) derslerinin olduğu görülmektedir. ABD lisansüstü eğitim programlarında uygulamaya yönelik derslerinin Türkiye’den daha fazla olduğu anlaşılmaktadır.
Seminer Dersleri: ABD’de ve Türkiye’ EPÖ ders programları incelendiğinde her iki ülkede de seminer adı altında derslerin sunulduğu anlaşılmaktadır. Ancak uygulamada bazı farklılıklar olduğu derslerin adından ve içeriğinden anlaşılmaktadır. Seminer derslerine yönelik bulgular Tablo 30’da sunulmuştur.
Tablo 30: Seminer Derslerinin Karşılaştırması
Sem in er A lan ı
Dersler AÜ GÜ İÜ ILU INU PSU Program Geliştirme Semineri * *
Yüksek Lisans Semineri * Doktora Semineri I-II * Uygulama Çalışmaları ve Tez Semineri * Seminer Çok Kültürlülük ve Global Eğitim * Seminer Okul Programlarının
Değerlendirilmesi *
Seminer Çağdaş Program Araştırmaları * Seminer: Program ve Öğretim Araştırması
Sorgulama *
Eğitim Programları ve Öğretim Sorunları ile
İlgili Konulu Seminer: Çeşitli Konular (3K) *
ABD’de seminer derslerinin belirli bir konu üzerine derinlemesine inceleme veya çalışma yapmaya yönelik olduğu, öğrencilerin belirlenen konu alanının derinlemesine çalışıldığı anlaşılmaktadır. Örnek olarak, INU’de “Seminer Çok Kültürlülük ve Global Eğitim, Seminer Çağdaş Program Araştırmaları” dersleri verilebilir. Türkiye’de ise seminer dersleri genellikle öğrencinin belirli bir alanda danışmanı ile birlikte yürüttüğü araştırma çalışması olarak yapılmaktadır. Örnek olarak
AÜ’de “program geliştirme semineri”, İÜ’de “yüksek lisans semineri ve doktora seminer” adı altında seminer dersleri sunulmaktadır.
ABD ve Türkiye EPÖ ders programları karşılaştırıldığında, Türkiye’de EPÖ alanında sunulan lisansüstü eğitim programlarının program merkezli, ders merkezli bir anlayış içerisinde hazırlanıldığı zorunlu derslerin yoğunluğundan anlaşılmaktadır. ABD EPÖ lisansüstü ders programlarının ise öğrenci merkezli olarak hazırlandığı, öğrencinin çalışmak istediği alana yönelik olarak dersleri seçme imkânı olduğu görülmektedir. ABD lisansüstü programlarında çok az sayıda ders zorunlu olarak belirtilmiş veya hiç belirtilmemiştir.
Katılımcılara yöneltilen “Ders kayıt (ders seçme, ders silme, zorunlu ders, seçmeli ders) işlemleri nasıl yapılmaktaydı?” sorusuna yönelik elde edilen bulguların analizi sonucu Grafik 5’de sunulmuştur.
Grafik 5: Ders Seçme İle İlgili Karşılaştırma
Grafik 5 incelendiğinde katılımcılar, ABD’de ders seçiminin ağırlıklı olarak danışman ve öğrencinin birlikte karar vermesi sonucu seçildiği, ağırlıklı olarak öğrenci tercihlerinin dikkate alındığını belirtirlerken, Türkiye’de ise ders seçimine ağırlıklı olarak danışmanların karar verdiği belirtilmişlerdir. Yapılan açıklamalardan Türkiye’de derslerin danışman tarafından belirlenmesi derslerin büyük bir bölümünün zorunlu olmasından kaynaklanıyor olabilir.
ABD’de derslerin seçimi ile ilgili çok az sayıda ders zorunlu olması yanında bazı dersler için dersi alma koşulları belirlenmiştir. Ders alma koşulları genelde dersi veren öğretim üyesinden izin alma veya ön zorunluluk olarak belirlenmiş dersleri almış
olma şeklindedir. Bunun dışında derslerin seçimi öğrencinin ilgi alanlarına uygun olarak akademik danışman ile birlikte planlanmaktadır.