Araştırmanın Amacı

Bu çalışmanın amacını, Eskişehir ili Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde görev yapmakta olan öğretmenlerin (belirli bir eğitim düzeyine sahip olduklarından hareketle) birikim yapma amacı, bireysel emeklilik sistemi temel bilgi düzeyleri ve bireysel emeklilik sistemine yaklaşımları ile bireysel emekliliğe yönelik davranışsal finans

eğilimleri arasında anlamlı bir ilişkinin olup olmadığının araştırılmasıdır. Bu amaçla literatürde daha önce davranışsal finans, finansal okuryazarlık ve BES konularında uygulanan ve konu ile ilişkili olduğu düşünülen anket soruları incelenmiş ve bu çalışmada kullanılan anket formunun geliştirilmesinde bu anket sorularından yararlanılmıştır. Oluşturulan anket formu Eskişehir’de Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde görev yapmakta olan öğretmenlere uygulanmıştır.

3.2.2. Literatür Taraması

Literatürde bireysel emeklilik sistemi ve davranışsal finans ile ilgili birbirlerinden bağımsız olarak yapılmış çok sayıda çalışma bulunmakla birlikte, bu iki konu arasında ilişki kuran çalışma sayısı oldukça sınırlıdır.

Literatürde davranışsal finans alanında yapılan çalışmalarda ağırlıklı olarak üzerinde durulan konular Tablo 3.1’de yer almaktadır.

Tablo 3.1: Literatürde Davranışsal Finans Alanında Ağırlıklı Olarak Yapılan Bazı Çalışmalar

Çalışmanın Adı Yazarı/

Yayınlandığı Yıl Çalışmanın İçeriği Davranışsal Finans Açısından

Bireysel Yatırım Tercihlerinin Değerlendirilmesi

Murat KÜDEN (2014)

Geleneksel finans teorileri ile davranışsal finans teorisi arasındaki farkların vurgulanması, yatırım araçları, yatırım stratejileri ve yatırımcı psikolojisi hakkında bilgilendirme

Portföy Yatırım Kararlarında Davranışsal Finansın Etkisi: BİST Uygulaması

Aysun GÖKSU (2013)

Davranışsal finans eğilimlerinin BİST'de yatırım yapan bireysel yatırımcıların üzerindeki etkilerinin incelenmesi

Davranışsal Finans ve Yatırımcı Psikolojisi Üzerine Ampirik Bir Analiz

Fatma Rabia

AKTAŞ (2012) İMKB'de açısından yatırımcı psikolojisinin davranışsal finans incelenmesi

Davranışsal Finans

Perspektifinden Döviz Piyasasında Etkin Piyasalar

Hipotezinin Test Edilmesi

Şakir TURAN (2010)

Geleneksel ve davranışsal yaklaşımların temellerinin incelenmesi, Türk döviz piyasasında zayıf ve yarı güçlü yapıda etkinlik testlerinin yapılması Davranışsal Finans

Çerçevesinde Aşırı Güven Hipotezinin Test Edilmesi: İMKB' de bir uygulama

Emir OTLUOĞLU (2009)

Aşırı güven eğiliminin İMKB’deki yatırımcılar tarafından sergilenip sergilenmediğinin tespiti

Tablo 3.1: (Devam) Literatürde Davranışsal Finans Alanında Ağırlıklı Olarak Yapılan Bazı Çalışmalar

Davranışsal Finans ve Yatırımcı Duyarlılığının Tahvil Verimi Üzerindeki Etkisi: İMKB Tahvil ve Bono Piyasasında Bir Uygulama

Evrim ŞENKESEN (2009)

Finansal karar ve fiyatlandırma sürecinde rol oynayan yatırımcı duyarlılığının Türk tahvil verimi üzerindeki etkisine bakılması

Finansal Piyasalarda Aşırı Reaksiyonun Davranışsal Finans Açısından İncelenmesi: İMKB Örneği

Şirin GÜRKAN (2009)

İMKB'de aşırı reaksiyonun varlığının araştırılması

Risk ve Getiri Kavramlarına Farklı Bir Yaklaşım: Davranışsal Finans ve İMKB Üzerine Bir Uygulama

Berna BÜLBÜL (2008)

Davranışsal finans teori ve modellerinin anlatımına ve davranışsal finansın geleneksel finans teorilerinden farkına yer verilmesi ve sürü davranışı kapsamında hisse senedi alım-satım işlemlerinde Türk yatırımcıların yabancı yatırımcılardan etkilenip etkilenmediğinin araştırılması

Davranışsal Finans ve Fiyat Köpüğü: İMKB Endekslerinde Fiyat Köpüğüyle İlgili Mevsimsel Birim Kök Araştırması

Burçay YAŞAR (2008)

Fiyat köpüğü olgusunun açıklanması ve İMKB'de fiyat köpüğünün mevsimsel olarak varlığının araştırılması

Yatırımcı Davranışlarının Finansal Kararlara Etkileri (Davranışsal Finans) ve Davranışsal Finans Teorilerinin İMKB'de Test Edilmesi

P. Neslihan TURGUTTOPBAŞ

(2008)

Davranışsal finans açısından İMKB'de gözlemlenen sapmaların belirlenmesi, bunların açıklanması ve ayrıca piyasa etkinliğinin sorgulanması

Davranışsal Finans Ali YÖRÜKOĞLU (2007)

Davranışsal finansın açıklanması Davranışsal Finans ve

Pişmanlık Teorisi'nin Döviz Kuru Riskinden Korunma Kararına Etkisi

Yasemin ERTAN (2007)

Davranışsal finansın geniş bir literatür taraması ve kur riskine açıklık kararının alınmasında Pişmanlık Kuramı’nın etkilerini açıklamak için Michenaud ve Solnik tarafından geliştirilen modelin incelenmesi

Davranışsal Finans ve İMKB Hisse Senedi Getirileri

Hüseyin KARA (2005)

İMKB'deki işlem gören hisse senetlerinin davranışsal finans açısından ele alınması

Davranışsal Finans Açısından Finansal Kriz Süreçlerinde Hisse Senedi Piyasası

Erkan YAVUZ (2003)

Finansal kriz sürecinde hisse senedi piyasasında yatırımcıların göstermiş olduğu eğilimlerin davranışsal finans açısından ele alınması

Literatürde bireysel emeklilik sistemine yönelik çalışmalarda ağırlıklı olarak ele alınan konular ise aşağıdaki Tablo 3.2’de ifade edilmiştir.

Tablo 3.2: Literatürde BES Alanında Ağırlıklı Olarak Yapılan Bazı Çalışmalar

Çalışmanın Adı Yazarı/Yayın Yılı Çalışmanın İçeriği

Bireylerin Bireysel Emeklilik Sistemine Yönelik Tutum ve Davranışları: Karabük İlinde Bir Alan Araştırması

Hidayet GÜNEŞ (2015)

Karabük ilinde bireylerin bireysel emeklilik sistemine katılmaya yönelik tutum ve davranışlarının belirlenmesi

Bireysel Emeklilik Sistemi ve Genç Tüketicilerin Algı ve Tutumları Üzerine Bir Araştırma

Mehmet ORHAN (2015)

Ankara ili Keçiören ilçesinde genç tüketicilerin bireysel emeklilik sistemine yönelik algılarının ve tutumlarının belirlenmesi

Bireysel Emeklilik Sistemi ve

Türkiye Uygulaması YAZICI (2015) Selamet

BES katılımcılarının fonlara ve yatırım alternatiflerine yönelik bilgi ve algılarını ölçme

Bireysel Emeklilik Katılımcılarının Sistemden

Erken Çıkma Riskinin Değerlendirilmesi

Şeyma BAYRAK SALANTUR

(2015)

Türkiye'nin en büyük bireysel emeklilik şirketinin verileri incelenerek sistemden erken çıkmaya sebep olan etkenlerin tespiti

Bireysel Emeklilik Sisteminde Yapılan Yeni Düzenlemeler ve Değerlendirilmesi

Ahmet İNNECİ (2013)

Türkiye'de yaklaşık 10 yıl boyunca uygulanan bireysel emeklilik sisteminin ve 6327 sayılı Kanun ile yapılan düzenlemelerin gerekçeleriyle birlikte açıklanması Türkiye'deki Emeklilik Yatırım Fonlarının Performanslarının Analizi Hasan AYAYDIN (2013)

04 Ocak 2010-07 Ocak 2013 döneminde EYF yöneticilerinin piyasanın gidişatı ile ilgili tahminlerinde başarılı olup olamadıklarının incelenmesi

Dünyada ve Türkiye'de Bireysel Emeklilik Sistemi: Türkiye Performansı Üzerine Değerlendirmeler

Yavuz ÖZTÜRK

(2010)

BES'in dünya ve Türkiye uygulamalarının araştırılması ve Türkiye'de seçilmiş emeklilik yatırım fonlarının bazı makroekonomik büyüklüklerle etkileşimine ait bulgulara ulaşılması

Bireysel Emeklilik Sistemi ve Ekonomik Etkileri

Mehmet Tufan PAKSU (2007)

Türkiye için yeni sayılabilecek BES’in ayrıntılı bir şekilde incelenmesi ve yararlarının ortaya koyulması

Bireysel Emeklilik Sisteminin Sermaye Piyasalarına Etkisi ve Sistemin Gelişmesinde Vergisel Teşviklerin Önemi

Yusuf DEMİR ve Ali YAVUZ

(2004)

Türkiye'de gerçekleştirilen bireysel emeklilik reformu süreci, sistemde biriken fonların ekonomi ve mali piyasalar üzerindeki etkilerinin incelenmesi, buna bağlı olarak sistemin geliştirilebilmesi için vergisel teşviklerle desteklenmesi gerekliliği

Bireysel Emeklilik Sistemi ve Sermaye Piyasalarında Beklenen Etkiler A. Osman GÜRBÜZ ve Selma EKİNCİ (2003)

Sosyal güvenlik sisteminde yaşanan sorunlar ve bu sorunlara bağlı olarak gelişmekte olan ülkelerde sosyal güvenlik sistemi reform örneklerinin incelenmesi ve reform kapsamında yeni sosyal güvenlik sistemlerinin yarattığı etkiler ve özellikle sermaye piyasası üzerindeki etkisinin değerlendirilmesi

Tablo 3.2: (Devam) Literatürde BES Alanında Ağırlıklı Olarak Yapılan Bazı Çalışmalar

Şili Sosyal Güvenlik Sisteminde Sağlık Emeklilik Sigortalarında Yaşanan Değişimler

Recep KAPAR

(1999)

Şili’de sağlık sigortası alanındaki tarihsel gelişimin özetlenmesi, yeni sistemin temel özellikleri, örgütleniş şeklinin belirtilmesi ve ortaya çıkan sonuçlar

Aşağıda ulusal literatürde bireysel emeklilik sistemi ile davranışsal finans arasında ilişki kuran benzer çalışmalar ve bu çalışmalarda elde edilen bulgular hakkında bilgi verilmiştir.

Uçar (2014), “Bireysel Emeklilik Fon Tercihlerinde Davranışsal Finans Eğilimleri” başlıklı çalışmasında kişilerin BES’deki fon tercihlerini etkileyen değişkenleri tespit etmeye ve finansal danışmanlara, önerilerde bulunurken yol gösterecek unsurları belirlemeye çalışmıştır. Yapmış olduğu diskriminant analizi ile fon türü tercihinde yaş, eğitim ve risk alma tutumunun daha yüksek öneme sahip değişkenler olduğunu tespit etmiş ve yaş, eğitim, risk alma tutumu, duygusal zekâ, temel ve ileri finansal okuryazarlık seviyelerine göre de bireylerin seçmesini tahmin ettiği fon türünü öngörecek fonksiyon geliştirmiştir. Bunun yanı sıra fon türüne yönelik risk algısının değişip değişmediğini de ANOVA analizleri ile araştırmıştır. Bu noktada ise fon türüne göre, endişe, yatırım isteği ve beklenen kayıp miktarında değişiklik olduğunu tespit etmiştir (Uçar, 2014: 4).

Alpdündar (2016), “Bireylerin Sigorta Eğilimlerini Yönlendiren Faktörlerin Davranışsal Finans Yaklaşımı ile İncelenmesi” başlıklı çalışmasında, bireylerin sigorta poliçesi satın alma davranışlarının davranışsal finans ilkelerine göre tartışılmasını ele almış ve buna bağlı olarak bireylerin sigorta satın alma kararlarını inceleyen ve değerlendiren bir anket çalışması yapmıştır Yapmış olduğu çalışmanın sonucunda sigorta sektörüyle ilgili alınan kararlarda bireylerin rasyonellikten uzaklaşarak duygularının ve diğer bilişsel sınırlamalarının etkisi altında kaldığını ileri sürmenin mümkün olduğunu ifade etmiştir (Alpdündar, 2016: 3-92).

Doğan (2016), “Davranışsal Finans Eğilimleri ile Bireysel Emeklilik Fon Tercihleri Arasındaki İlişkinin Test Edilmesi: Türkiye’deki Banka Çalışanları Üzerine Bir Uygulama” başlıklı çalışmasında BES’ deki yatırım fon tercihleri ile davranışsal finans eğilimleri arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Davranışsal finans eğilimleri

değişkenleri olarak risk algısı, risk alma tutumu, duygusal zekâ, temel düzey finansal okuryazarlık ve ileri düzey finansal okuryazarlık değişkenleri kullanan Doğan, Ankara, Bursa ve Mersin kentlerinde faaliyette bulunan bankalardaki toplam 400 personele anket uygulamıştır. Anketin analizinde ANOVA, Ki-kare, T-testi ve korelasyon metotlarından faydalanmıştır. Yapmış olduğu bu analizlerin sonucunda da bireysel emeklilik yatırım fon tercihlerinde risk algısının, risk alma tutumunun, duygusal zekânın, temel ve ileri finansal okuryazarlık düzeyinin etkili olduğunu belirlemiştir. (Doğan, 2016: 339).

3.2.3. Araştırmanın Kısıtları

Çalışma Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı devlet okullarında görev yapan öğretmenler üzerinde anket uygulanması yoluyla gerçekleştirilmiştir. Ancak, Türkiye’de bu kapsamda çalışan öğretmen sayısı düşünüldüğünde, zaman ve maliyet kısıtları da dikkate alındığında, uygulamanın Eskişehir ili ile sınırlı kalmasına karar verilmiştir. Dolayısıyla, çalışmanın sonuçlarının diğer kamu ve özel sektör kesiminde çalışanların, hatta Eskişehir ili dışında görev yapmakta olan öğretmenlerin tutum, davranış ve görüşlerini doğrudan temsil etmesi söz konusu değildir.

3.2.4. Araştırmanın Hipotezleri

Araştırmanın hipotezleri şu şekildedir: Hipotez 1:

H0A: Katılımcıların birikim yapma amacı ile bireysel emekliliğe yönelik

davranışsal finans eğilimleri arasında anlamlı bir ilişki yoktur.

H1A: Katılımcıların birikim yapma amacı ile bireysel emekliliğe yönelik

davranışsal finans eğilimleri arasında anlamlı bir ilişki vardır. Hipotez 2:

H0B: Katılımcıların bireysel emeklilik sistemine yönelik temel bilgi düzeyleri

ile bireysel emekliliğe yönelik davranışsal finans eğilimleri arasında anlamlı bir ilişki yoktur.

H1B: Katılımcıların bireysel emeklilik sistemine yönelik temel bilgi düzeyleri

ile bireysel emekliliğe yönelik davranışsal finans eğilimleri arasında anlamlı bir ilişki vardır.

Hipotez 3:

H0C: Katılımcıların bireysel emeklilik sistemine yaklaşımları ile bireysel

emekliliğe yönelik davranışsal finans eğilimleri arasında anlamlı bir ilişki yoktur.

H1C: Katılımcıların bireysel emeklilik sistemine yaklaşımları ile bireysel

emekliliğe yönelik davranışsal finans eğilimleri arasında anlamlı bir ilişki vardır.

3.3. ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ

Çalışmanın modeli, mevcut verilerin nasıl toplandığı ve verilerin toplanmasında hangi aracın kullanıldığı, anket formu oluşturulurken yararlanılan çalışmalar, çalışmanın ana kütlesi ve örneklemi, yapılan değerlendirmeler ve analizler bu noktada ayrıntılı bir biçimde ifade edilecektir.

3.3.1. Araştırmanın Modeli

Bu çalışma Eskişehir ili Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde görev yapmakta olan öğretmenler üzerinde uygulanmıştır. Çalışma, katılımcıların bireysel emekliliğe yönelik kararlar alırken davranışsal finans eğilimleri gösterip göstermediklerini ifade etmesi açısından tanımlayıcı araştırma, davranışsal finans eğilimleri ile katılımcıların birikim yapma amacı, bireysel emeklilik sistemine yönelik temel bilgi düzeyleri ve bireysel emeklilik sistemine yaklaşımları arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığını ölçmesi açısından da sebep-sonuç araştırması niteliği taşımaktadır.