Eğtim alanında gerçekleĢtirilen çoğu çalıĢmada, araĢtırmacılar tarafından öğrenme ortamlarında kullanılmak üzere geliĢtirilen çeĢitli öğretim yöntemlerinin ve tekniklerinin öğrenciler üzerindeki etkileri araĢtırılmaktadır. Son yıllarda gerçekleĢtirilen araĢtırmalarda ise proje tabanlı öğrenme, probleme dayalı öğrenme, iĢbirlikli öğrenme, zihin haritalama, kavram haritalama, kavram karikatürleri gibi öğretim yöntemlerinin ve tekniklerinin öğrenme sürecinde kullanılmasına odaklanılmaktadır. Carrero ve diğerleri (2007)‟ne göre de son yıllarda, simulasyon, web tabanlı öğrenme, seminerler, video kayıtları, probleme dayalı öğrenme gibi yeni öğretim teknikleri öğrenmeyi zenginleĢtirmek ve geliĢtirmek amacıyla araĢtırmalara konu
olmaktadır. Ancak günümüzde hangi yöntemin daha etkili olduğuna iliĢkin araĢtırmacılar bir anlaĢmaya varamamakta bu nedenle söz konusu alanda daha geniĢ çalıĢma gruplarıyla araĢtırmalar sürdürülmeye devam etmektedir. Söz konusu araĢtırmalara konu olan yöntemlerden biri de probleme dayalı öğrenme yöntemidir. Ġlk olarak tıp fakültelerinde uygulanmaya baĢlanan probleme dayalı öğrenme yöntemi günümüzde de daha çok yüksek öğretim programlarında uygulanmakta, daha düĢük yaĢ gruplarında ise araĢtırma düzeyinde uygulamalar gerçekleĢtirilmektedir. Hung (2009)‟a göre günümüzde probleme dayalı öğrenme yöntemine iliĢkin 12 yaĢ grubunda gerçekleĢtirilen çalıĢmalar hız kazanmıĢtır. Özellikle 1990‟lı yıllarda probleme dayalı öğrenme yönteminin ilköğretim düzeyindeki öğrenciler üzerindeki etkililiğinin araĢtırmaya baĢlandığı söylenebilir (Koçakoğlu, Türkmen ve Solak, 2010). Söz konusu araĢtırmalarda, tıp fakültelerinde öğrenim gören öğrenciler için tasarlanmasına rağmen, probleme dayalı öğrenme yönteminin 12 yaĢ grubundaki öğrencilerin akademik baĢarılarını yükseltmede etkili olduğu belirlenmiĢtir (Delisle, 1997). Ancak; probleme dayalı öğrenme yöntemi üzerinde gerçekleĢtirilen çalıĢmalar, söz konusu yöntemin ilköğretim çağındaki öğrenciler üzerindeki olası etkilerine iliĢkin sınırlı veri sunmaktadır (Savoie ve Hughes, 1994). GerçekleĢtirilen deneysel çalıĢmalarda küçük çalıĢma gruplarıyla çalıĢılmakta, dolayısıyla elde edilen verilerin daha büyük gruplara genellenmesi için daha fazla araĢtırma yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle araĢtırmacılar probleme dayalı öğrenme yönteminin farklı bağımsız değiĢkenler üzerindeki etkilerine iliĢkin çalıĢmalar gerçekleĢtirmeye devam etmektedir. Chiriac (2008)‟a göre probleme dayalı öğrenme ortamlarına yönelik gerçekleĢtirilen çalıĢmalar dört farklı alana odaklanmaktadır:
Probleme dayalı öğrenmede problemlerin rolü
Küçük grup tartıĢmaları ile sağlanan biliĢsel süreçler ve onların baĢarı üzerindeki etkisi Motivasyona yönelik etkiler
Yönlendiricinin öğrencilerin öğrenmelerine etkisi
Farklı alanlarda çalıĢmaların gerçekleĢtirildiği ve daha çok yüksek öğretim programlarında kullanılan probleme dayalı öğrenme yönteminin hem 10-12 kiĢiden fazla öğrenci gruplarında uygulanabilmesi hem de küçük yaĢ grubu öğrencilerde yöntemin daha verimli kullanılabilmesi için probleme dayalı yönteminin farklı tekniklerle kullanılabileceği düĢünülmektedir. Özellikle öğrencilerin öğrenme sürecinde dikkatlerini çekebilecek, onların problemlere odaklanmasını sağlayabilecek, onların sorgulama, eleĢtirme, araĢtırma gibi becerileri kazanmalarına yardımcı olabilecek tekniklere öğrenme sürecinde yer verilebilir. Özellikle, Fen konularını öğrenmeye yönelik öğrencilerin motivasyonları, onların dikkatlerini çeken farklı görsel unsurlar ve
analojiler kullanılarak artırılabilir (Thiele ve Treagust, 1994'den aktaran Devetak ve Glažar, 2010). Bu nedenle de söz konusu araĢtırmada öğrencilerin derse dikkatlerini çeken, görsel özellikler taĢıdığından birden fazla duyu organına hitap edebilen, onlara farklı bakıĢ açıları sunan, biliĢsel çatıĢma yaĢamalarına neden olarak onları tartıĢmaya yönlendiren kavram karikatürlerinin, probleme dayalı öğrenme yöntemini ilköğretim seviyesindeki öğrenciler için daha etkili hale getirebileceği düĢünülmüĢtür. Literatürde de, fen öğretiminde öğrencilerin düĢünceler kazanmasında yaratıcı bir yaklaĢım sunan ve ilgili bilimsel araĢtırmalar için baĢlangıç noktası oluĢturan (Dalacosta ve diğerleri, 2009) kavram karikatürlerinin eğitim üzerindeki etkilerine iliĢkin farklı çalıĢmalar yer almaktadır (Birisci, Metin ve Karakas, 2010). Son zamanlarda gerçekleĢtirilen çalıĢmalar da, öğrenme sürecinde kavram karikatürlerinin kullanımının fen eğitimine olumlu yönde etkileri olduğunu ortaya çıkarmıĢtır (Ġngeç, 2008). Keogh, Naylor ve Wilson (1998)‟a göre kavram karikatürlerinin araĢtırma konusu olduğu çalıĢmalar aĢağıdaki gibi gruplandırılabilir;
Bir öğretme ve öğrenme yaklaĢımı olarak kavram karikatürlerinin değerlendirilmesi Öğretmen adaylarının kavram karikatürlerinin öğretme ve öğrenme yaklaĢımı olarak kullanımına iliĢkin algıları
Değerlendirme stratejisi olarak kavram karikatürlerinin kullanımı
Kavram karikatürleri yoluyla fen kavramlarına ve ilkelerine yönelik toplum farkındalığı oluĢturma
Kavram karikatürlerinin öğrenme sürecinde kullanılmasına iliĢkin literatürde farklı çalıĢmalarla karĢılmasına rağmen, kavram karikatürlerinin ve karikatürlerin probleme dayalı öğrenme ortamında kullanılmasını öneren birkaç çalıĢmayla karĢılaĢılmıĢtır (Baysal, 2005; Balım, Ġnel ve Evrekli, 2007; Oluk ve Özalp, 2007). GerçekleĢtirilen çalıĢmaların, tanımlayıcı olması nedeniyle de (Likic ve diğerleri, 2009) kavram karikatürleri destekli probleme dayalı öğrenme yönteminin farklı bağımlı değiĢkenler üzerindeki etkisini belirlemeye yönelik bu araĢtırmanın yapılmasına ihtiyaç duyulmuĢtuır. Bilindiği gibi deneysel araĢtırmalara konu olan öğretim yöntemlerinin belli baĢlı değiĢkenler üzerindeki etkisi araĢtırılmaktadır. Genellikle araĢtırmalarda öğrencilerin akademik baĢarılarına odaklanılmakta, kavramsal anlama düzeyleri, ilgileri, motivasyonları, yaĢamları boyunca kullanabilecekleri çeĢitli becerileri göz ardı edilebilmektedir. Engel (2009) de benzer bir görüĢle, probleme dayalı öğrenme yöntemiyle ilgili literatürün, genellikle probleme dayalı öğrenme yönteminin edinilen bilgi üzerindeki etkisini ya da etkililiğini belirlemeye odaklandığını ifade etmiĢtir. Ancak öğrenme sürecinde öğrencilerin baĢarılarını belirlemeye yönelik akademik baĢarı testlerinin daha çok öğrencilerin biliĢsel alanın
bilgi düzeyindeki davranıĢlarını ölçmeye yönelik olduğu görülmektedir. Dolayısıyla da öğrencilerin anlamlı ve kalıcı öğrendiklerinin iĢareti olarak görülebilecek kavramsal olarak öğrenme düzeyleri dikkate alınmamaktadır. Oysa öğretim etkinliklerinin en önemli amaçlarından birisi öğrencilerin öğrenmelerini sağlamaktır ve 30 yıldan fazla bir süredir araĢtırmalar öğrencilerin fen kavramlarını öğrenmelerine odaklanmakta ve fen öğrenme de kavramsal değiĢime olan ilgi artmaktadır (Chiu, Guo ve Treagust, 2007). Bu nedenle bu araĢtırmada öğrencilerin ilgili ünitede yer alan kavramları anlama düzeyleri üzerinde durulmuĢ ve kavram karikatürleri destekli probleme dayalı öğrenme yönteminin öğrencilerin kavramsal anlama düzeylerine olan etkisi araĢtırılmıĢtır.
ÇalıĢmada ayrıca öğrencilerin hem okul ortamında hem de yaĢamları boyunca öğrenmelerini etkileyen diğer belirleyici unsurlar da araĢtırmanın bağımlı değiĢkenleri olarak belirlenmiĢtir. Söz konusu değiĢkenlerden biri öğrencilerin öğrenmeye yönelik motivasyonlarıdır. Ahl (2006)‟a göre kavramsal olarak motivasyon bireylerin içerisinde var olduğundan bireyler üzerine odaklanarak araĢtırmalar yapmak mümkündür. Özellikle motivasyon karmaĢık bir psikolojik yapı olduğundan öğrenme ortamlarının öğrencilerin motivasyonunu nasıl geliĢtirdiğinin ve geliĢtirme düzeyinin belirlenebilmesi için araĢtırmalar yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır (Teoh, Koo ve Singh, 2010). Bu nedenle öğrenmenin önemli bir belirleyici unsuru olan motivasyon üzerinde kavram karikatürleri destekli probleme dayalı öğrenme yönteminin ne düzeyde etkili olduğunun belirlenmesi de bu araĢtırmanın amaçlarından biri olarak belirlenmiĢtir.
Söz konusu araĢtırmanın bağımlı değiĢkenlerinden bir diğeri de öğrencilerin günlük hayatlarında sıklıkla kullanmak zorunda kaldıkları ve yaĢamlarını olumlu yönde sürdürmelerine yardımcı olan problem çözme becerileridir. Roberts (2000)‟a göre farklı öğretim tekniklerinin problem çözme becerileri üzerindeki etkisi henüz net olarak belirlenmiĢ bir konu değildir. Literatürde, öğrencilerin problem çözme becerilerini geliĢtirmeye odaklanan ve çeĢitli öğretim yöntemlerinin öğrencilerin problem çözme becerileri üzerindeki etkilerini araĢtıran çalıĢmalarla karĢılaĢılmaktadır (Brandt ve Sell, 1986; Elliott ve diğerleri, 2001). Ancak problem çözme duyuĢsal bir beceri olduğundan anket, ölçek gibi ölçme araçları ile öğrencilerin bu becerilerinin ölçülmesi mümkün olmamaktadır. Bu nedenle söz konusu araĢtırmada, öğrencilerin problem çözme becerilerini kullanmalarını etkilediği düĢünülen problem çözme becerileri algıları üzerinde durulmuĢtur.
Öğrencilerin kavramsal anlamalarına, fen öğrenmeye yönelik motivasyonlarına, problem çözme becerileri algılarına odaklanan ve kavram karikatürleri destekli probleme dayalı öğrenme yönteminin ilgili bağımlı değiĢkenler üzerindeki etkilerini araĢtıran söz konusu çalıĢma nicel veriler kullanan yarı deneysel bir çalıĢma niteliğindedir. Ancak; nicel araĢtırmaların sonuçlarının öğrencilerde meydana gelen değiĢikliklerin nedenini ve ilgili öğrenme yönteminin öğrencilerin biliĢsel süreçlerini nasıl etkilediğini açıklamakta yetersiz kaldığı bilinmektedir (Chen, 2008). Probleme dayalı öğrenme yönteminin uygulandığı öğrenme ortamlarında öğrenmenin nasıl gerçekleĢtiğinin anlaĢılması için nitel çalıĢmaların yapılmasına da gerek duyulmaktadır (Albanese, 2000). Ayrıca, söz konusu öğrenme yönteminin sınıf ortamında daha iyi nasıl uygulanabileceğinin belirlenebilmesi için öğrencilerin görüĢlerinin bilinmesi önem taĢımaktadır (Azer, 2009). Bu nedenle araĢtırmada, nitel veri toplama yöntemlerinden görüĢme yöntemi kullanılarak hem söz konusu öğrenme sürecinde öğrenmenin nasıl gerçekleĢtiğinin derinlemesine incelenmesi hem de yöntemin daha etkili ve verimli bir Ģekilde kullanılabilmesi için öğrencilerin görüĢlerinin belirlenmesi de amaçlanmıĢtır. Sonuç olarak, gerçekleĢtirilen bu çalıĢmanın amacı, kavram karikatürleri destekli probleme dayalı öğrenme yönteminin ilköğretim öğrencilerinin problem çözme becerileri algılarına, fen öğrenmeye yönelik motivasyonlarına ve kavramsal anlama düzeylerine etkilerini araĢtırmak ve öğrencilerin kavram karikatürleri destekli probleme dayalı öğrenme yöntemine iliĢkinin görüĢlerini belirlemektir. ÇalıĢmadan elde edilen sonuçların probleme dayalı öğrenme yönteminin ve kavram karikatürlerinin öğrenciler üzerindeki etkilerine iliĢkin literatüre katkı sağlayacağı ve elde edilen sonuçlara dayalı olarak öğretim programlarında her iki yönteme yer verilebileceği düĢünülmektedir.