Bu araĢtırmada ÖEÖ'nin; özel eğitimde kullanılan müzik terapi tekniklerini tanıyarak ve kullanarak mesleki geliĢimlerine katkı sağlanması, BEP hazırlama sürecinde müzik temelli uygulamalar geliĢtirmesine katkı sağlanması, özel eğitimde kiĢiye göre yöntem geliĢtirme ilkesinden yola çıkarak müziğin özel gereksinimli çocukların öğrenme ve geliĢim alanlarına yönelik etkisini fark etmelerinin sağlanması, özel eğitimde müziğin terapötik etki sürecine dair etkileĢimde bulunmalarının sağlanması amaç olarak belirlenmiĢtir. Bu bağlamda araĢtırma nitel araĢtırma modeline uygun olarak düzenlenmiĢtir. AraĢtırma sürecinde iĢleniĢ bakımından yorumlayıcı paradigmayı benimseyen nitel araĢtırma desenlerinden İş Birliği Temelli Eylem Araştırması Deseni İTEA (collabotative Action Research) kullanılmıĢtır (O‟Brien, 1998, s. 147-148).
İTEA: İş Birliği Temelli Eylem Araştırması (İş Birlikli Eylem Araştırması): ĠTEA deseni günümüzdeki Ģeklini geliĢtiren Rowell (2005, s. 101)'e göre, okul paydaĢlarının uygulama ve araĢtırma yolu ile eğitim bağlarının güçlendirilmesine yardımcı bir araçtır. AraĢtırmacı paydaĢlara eylem araĢtırması sürecini özetler ve geliĢtirdiği modeli sunarak birinci elden sürecin devamlılığını ve mesleki geliĢim sürecini destekler. Buna ek olarak iĢ birliği temelli eylem araĢtırmaları araĢtırmaya dahil olan paydaĢların (katılımcıların) araĢtırma sürecinin amacına uygun olarak paylaĢımcı ve açık bir Ģekilde karĢılaĢılan sorunların iĢ birliği içinde araĢtırma temelli çözüm bulunmasına katkı sağlanması amacı ile hazırlanır. Söz gelimi bir ortamla doğrudan iliĢkisi olmayan bir araĢtırmacının eylem araĢtırması yapması ve amaca ulaĢma olasılığı o ortamla doğrudan iliĢkisi olan bir öğretmenin sonuca ulaĢmasından daha düĢüktür (Büyüköztürk vd., 2014, s. 255). Caro (2000)'ya göre ise, iĢ birliği temelli eylem araĢtırmaları katılımcıların (öğretmenlerin) mesleki geliĢim ve öğrenme süreçlerini arttırmak amacıyla araĢtırma tekniklerini
kullanarak kendi eğitim uygulamalarını sistematik olarak irdeledikleri bir süreçtir. Bu sebeple, araĢtırmacı araĢtırmaya katılanlardan elde ettiği bireysel deneyim ve görüĢleri veri olarak iĢlemesi gerekmektedir (Fraenkel ve Wallen, 2006, s. 574). ĠTEA katılımcıların kendi durumlarını iyileĢtirmelerine olanak sunarken, birlikte çalıĢma prensipleri içerisinde ilgili konunun irdelenmesini de kolaylaĢtırır (Rowell, 2005, s. 101). AraĢtırmaya dahil olan katılımcılar, kendi geliĢim süreçlerini sistematik bir Ģekilde masaya yatırırken, sürece dahil olan taraflar kendi çalıĢma prensiplerini de sınamıĢ olurlar. Rowell (2005, s. 100-110), "Colloborative Action Research" adlı çalıĢmasında yapılan diğer ĠTEA'larına yer verirken, katılımcıların araĢtırma sürecine kendilerini daha hızlı adapte edebildiklerini, çözüm bulmak istedikleri problemi daha hızlı tanımladıkları, gerekli verileri toplama sürecinde ve geliĢtirdikleri planı uygulama/yorumlama sürecinde daha disiplinli ve içtenlikle katılım gösterdiklerini eklemiĢtir. Nitekim ĠTEA sırasında izlenilen yöntemler öğretmen motivesini arttırıcı olduğu gibi planlı ve koordineli çalıĢmaya da teĢvik etmelidir.
İş Birliği Temelli Eylem Araştırmalarında Süreç İşleniş Kurgusu: ĠTEA'nı 2 teknik altında toplanabilir. "Teknik, Bilimsel, İş Birlikçi Eylem Araştırmaları" ve "Karşılıklı İş Birliği, Uygulama ve Tartışma Odaklı Eylem Araştırmaları". Bu araĢtırmanın iĢleniĢ kurgusu incelendiğinde bu teknikler üzerine oturtulduğu görülmüĢtür.
Buna Göre:
Teknik, Bilimsel, İş Birlikçi Eylem Araştırması: Bu yaklaĢımda, daha önceden belirlenmiĢ bir kuramsal çerçeve içinde bir uygulamanın test edilmesi veya değerlendirilmesi amaçlanmıĢtır. YaklaĢım, uygulama sürecini betimlemeye çalıĢır. Kuramsal çerçeveye hâkim olan bir araĢtırmacı rehberliğinde uygulayıcı yeni bir yaklaĢımı uygulamaya koyabilir ve bu süreç araĢtırmacı tarafından analiz edilerek uygulamaya yönelik bir değerlendirme yapılabilir. Uygulama sürecinde uygulayıcı ve araĢtırmacı arasında sıkı bir etkileĢim vardır. Uygulamada karĢılaĢılan sorunlar araĢtırmacıya iletilir ve araĢtırmacı uzmanlığı dâhilinde çözüm yollarını uygulayıcıya aktarır. Uygulayıcı öneriler doğrultusunda uygulamaya devam eder.
Karşılıklı İş Birliği, Uygulama, Tartışma Odaklı Eylem Araştırması: AraĢtırmacı ve uygulayıcı bir araya gelerek uygulamada ortaya çıkan olası sorun alanlarını, bu sorunlara neden olan olası etmenleri ve olası müdahale yollarını saptarlar. YaklaĢım, uygulamayı geliĢtirmeye yönelik olduğundan “Uygulama Odaklı Eylem Araştırması” olarak da bilinir. Bu yaklaĢım “Teknik/Bilimsel/İş Birlikçi” yaklaĢıma göre daha esnektir. AraĢtırmacı ve uygulayıcı arasındaki etkileĢim araĢtırmanın seyrini değiĢtirebilir. Ancak bu seyir değiĢikliği sistematik veri toplanmasını zorlaĢtırabilir" (Akt: Beyhan, 2013, s. 74).
Ekiz (2003, s. 55), öğretmen ve sınıf değiĢimi ve geliĢiminin oluĢturulmasında en güçlü araĢtırma deseni eylem araĢtırması olarak görmektedir. Eylem araĢtırmasında uygulayıcılar eğitimin kalitesini geliĢtirmek için kendi uygulamalarına yönelik bilimsel araĢtırma yapabilirler (Kınık, 2010, s. 75).
Eylem araĢtırması: araĢtırma ve uygulamayı bir araya getiren araĢtırma sonuçlarının uygulamaya özgün olarak aktarılmasını sağlayan bir araĢtırma yaklaĢımıdır (Yıldırım ve ġimĢek, 2008, s. 84). Okul/kurum ve diğer çalıĢma sahalarında birbirinden bağımsız pek çok eylem araĢtırması modeli kullanılmaktadır. Yaygın olarak kullanılan eylem araĢtırma modelleri Ģu Ģekilde sıralanabilir.
Bireysel geliĢim/farkındalık odaklı eylem araĢtırması, ĠĢ birliği temelli eylem araĢtırması,
Kurum/okul genelinde hedef odaklı eylem araĢtırması, Kurum/okul genelinde süreç odaklı eylem araĢtırması, Betimleyici/yorumlayıcı eylem araĢtırması,
Kavram geliĢtirici eylem araĢtırması, (O‟Brien 1998, s. 147-152).
Eylem araĢtırması kavramsal yapısına göre, planlayan ve uygulayan öğretmen süreç içerisinde durumu daha iyi anlayabilir ve geliĢtirebilir (Kuzu, 2009, s. 427). Bir eylem araĢtırmasında genellemeler aramak yerine araĢtırmacı ve birey belirli bir durumun koĢullarını değiĢtirmelerini sağlayacak bilgiyi elde etmeye yoğunlaĢır (Kınık, 2010, s. 75). Bireye özel kuram ve uygulama yöntemi geliĢtirmeye dalalı bu çalıĢmalar; planlama, tartıĢma, gözlem ve 2 katmanlı aktarım üzerine kurgulanmaktadır. AĢağıdaki Ģekilde Cohen ve Manion (1989), tarafından önerilen Eylem AraĢtırması Diyalektik
Döngüsü yer almaktadır. AĢağıdaki yer alan ġekil 3.1 aynı zamanta bu araĢtırmanın da dialektik döngüsünü yansıtmaktadır.
ġekil 3. 1 Eylem araĢtırması diyalektik döngüsü
Eylem (Aksiyon) araĢtırmalarında katılımcıların rolü, araĢtırmacının rolü kadar önem kazandığı uygulamalı araĢtırmalardandır. Nitekim Duban (2005), ve Beyhan (2013, s. 71-73)‟a göre; eylem araĢtırması sistematik ilerler, iĢ birliğine dayanır, veri toplamaya baĢlamadan plan yapılır, araĢtırma süreci değiĢkendir, günlük tutmak ve katılımcıların kendilerini analiz etmeleri beklenir. Eylem kontrol deney grubu gibi nicel araĢtırma tekniklerine baĢvurmaya gerek kalmadan bir olguyu ispat etmeye çalıĢmak yerine betimlemelerle sürecin baĢkaları tarafından anlaĢılmasını sağlar. Eğitim alanında gerçekleĢtirilen eylem araĢtırmalarının temel amacı, verilen kuramı test etmek ve var olan bilgiyi geliĢtirmek yerine öğretmene kendi geliĢim sürecine dair karar vermede yardımcı olacak verilerin toplanmasıdır (Borg, 1987, s. 284).
Eylem (Aksiyon) sürecinde, araĢtırmaya dahil olan bireyin verileri direkt ve gözleme dayalı olarak elde edilir. Bu bakımdan nicel verilere duyulan ihtiyaç sınırlı bir orandadır.
“Aksiyon araştırması için bu çok nadirdir çünkü her ortamın karışık ve kendine özgü bir yapısı vardır. Aksiyon araştırmacısı için kendisiyle çalışan insanı seçmesi ve onunla ortak çalışması amaçlanır. Aksiyon araştırmacısının grup karşılaştırmadan ziyade ortamdaki durumları bazen bir sonraki durumlarla karşılaştırma yapmaktadır ama yine araştırmacının amacı ortamlardaki değişiklik üzerinde yoğunlaşır. Aksiyon araştırmalarının planlama, eylem, izleme-değerlendirme ve yansıtma sırasından oluşur” (BarıĢeri, 2014, s. 7-8).
Buna göre bu araĢtırma; özel eğitim öğretmenlerinin sınıflarında müziğin terapötik etkisinden yararlanabilmeleri ve öğrenci bazlı kazanım odaklı plan/uygulama çalıĢmalarında müziği kullanabilmeleri için hazırlanan eylem planını ve eğitim programını da barındırmaktadır. Zira müzik terapi çalıĢmalarının etki alanı ve uygulama yöntemlerinin birey bazlı olarak geliĢtirme hedeflenmektedir. “Metot olarak incelediğimizde aksiyon araĢtırmalar çalıĢmalarını kiĢiler üzerinde yapmaktan ziyade, bu kiĢilerle birlikte sistematik ortak çalıĢmaya dayalı araĢtırmalar yapmak ve onu geliĢtirmek en temel hedefidir” (BarıĢeri, 2014, s. 6).
Bu bakımdan bu araĢtırmanın modeli eylem araĢtırmalarından yorumlayıcı (betimleyici) paradigmayı (Yakut, 2014), benimseyen iĢ birliği temelli eylem araĢtırması (ĠTEA) desenlerinden oluĢmaktadır.
AraĢtırma amacı 4 soruyu teĢkil eden 3 evrede ĢekillenmiĢtir. AraĢtırmanın çalıĢma gruplarını; I. evrede Afyon Merkez ilçede bulunan özel eğitim uygulama okulu ve rehabilitasyon merkezlerinde görev yapan katılımcı 50 özel eğitim öğretmeni ve uzmanlarını (PDR), II. evrede Afyonkarahisar birinci ve ikinci kademe özel eğitim okuldan katılımcı 4 öğretmeni, III. evrede yine aynı kurumdan katılımcı 2 öğretmeni kapsamaktadır. AraĢtırma ÖEÖ'nden PMT'yi uygulama durumları üzerine süreç odaklı elde edilen verilerinin durum tespitine dayalı betimlemelerinden oluĢmaktadır.