AR-GE merkezlerinin amacı, Ar-Ge ve yenilikçilik faaliyetleri ile ülkelerin ekonomisinin uluslararası düzeylerde rekabet edebilecek seviyelere ulaşması için teknolojik bilgilerin üretilmesi, üretim süreçlerinde yeniliği, ürün standardı ve kalitesini yükseltilmeyi, verimlilik artışlarının, maliyetlerin düşürülmesini, teknolojik bilginin kazanca dönüşmesini, vasıflı işgücü istihdamını desteklemek ve teşvik etmektir84.
Ar-Ge merkezi olma özelliği 5746 sayılı kanuna göre geçici vergilendirmeyi kapsayan üçer aylık süreçlerle en az on beş (2016\ 91 93 sayılı Bakanlar Kurulu kararında belirtilen özelliklere sahip sektörler için otuz olarak uygulanmakta), Ar-Ge
82 Demir ve Geyik a.g.e., s. 172.
83 Seyfettin Erdoğan ve Şerif Canbay, “İktisadi Büyüme ve Araştırma & Geliştirme (Ar-Ge) Harcamaları İlişkisi Üzerine Teorik Bir İnceleme”, Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2016, Cilt: 4, Sayı: 2, 29-44, ss. 40-41.
84 AR-GE Merkezi, http://www.argumadanismanlik.com/ar-ge-merkezi/ (Erişim Tarihi: 18.09.2019).
çalışanı istihdam edilmesi gerekmektedir. Tasarım merkezi olma niteliği geçici vergilendirme süresini içermekte olan üçer aylık dönemlerde en az on tam zaman eşdeğer çalışan istihdam şartına bağlı olmaktadır. 5746 sayılı kanunda belirtildiği sayıda çalışan istihdam koşulunun ihlal edildiği geçici vergilendirme sürece itibariyle85;
1. KOSGEB’e ait teknoloji merkezlerinde yürütülmekte olan projeleri herhangi bir sebeple sonlandırılması ya da projelere verilecek olan desteğin sona ermesi hallerinde yenilik, Ar-Ge tasarım çalışmaları da sona ereceğinden dolayı bu tarihten itibaren,
2. Ar-Ge, tasarım ya da yenilik konusunda yapılacak projelerde, projenin herhangi bir sebeple son bulması ya da projeye verilen desteğin sona ermesi hallerinde; yenilik, Ar-Ge ya da tasarım faaliyeti bitmiş olacağından bu tarihten itibaren,
3. Değerlendirme ve denetim komisyonu incelemeleri sonucunda projelerin rekabet öncesinde işbirliği özelliğini kaybettiğinin saptanması halinde, proje sözleşmelerinin Bakanlık tarafından iptal olunduğu tarihten itibaren gelir vergisi stopajı teşviklerinden faydalanılması mümkün olmamaktadır.
Ar-Ge merkezi başvurusu incelemekle görevlendirilen izleyicilerin ve komisyon üyesinin aşağıdaki özellikleri dikkate alması gerekmektedir86:
1. 3568 sayılı 01.06.1989 tarihli Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu, 5846 sayılı ve 05.12.1951 tarihli Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve diğer mevzuatlar gizli kalmak şartıyla, gizlilik hususlarına aykırı davranışlarda bulunan kuruluşlar ve kişiler, kanunla oluşan teşvik ve desteklerden faydalanamamaktadır. Aynı zamanda bu kuruluş ve kişiler, teşvik ve destek kapsamında olan projelerde vazife alamamaktadırlar.
2. Teşvik ve destek uygulamalarına olan başvuruları izleme ve değerlendirme aşamaları ile denetim çalışmalarında görev yapan kişilere verilen belgeler ile bilgiler, işletmeye ait olan hizmete özel bilgi ya da ticari gizli bilgi olarak kabul edilmekte ve üçüncü şahıslara aktarılmamaktadır.
85 Altay ve Ünlü, a.g.e., ss. 23-24.
86 T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Bilim ve Teknoloji Genel Müdürlüğü, “Ar-Ge Merkezleri Komisyon Üyesi ve İzleyici Rehberi”, 1-19, s. 7, https://agtm.sanayi.gov.tr/Files/Agtm/Ar- Ge%20Merkezleri%20Komisyon%20%C3%9Cyesi-%C4%B0zleyici%20Rehberi.pdf (Erişim Tarihi: 24.09.2018).
Şekil-1 Ar-Ge Merkezlerine Sağlanan İndirim, İstisna, Destek ve Teşvikler87
Ar-Ge Merkezlerinde Ar-Ge ve yenilik harcamalarının tamamı, ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapılır.
Ar-Ge merkezlerinde yenilik ve Ar-Ge harcamalarının hepsi, ticari gelirin tespit edilmesinde indirim konusu yapılmaktadır. Ar-Ge ve tasarım teşvik unsurları; Ar-Ge ve tasarım indirimi, gelir vergisi stopajı teşviki, sigorta primi desteği ve işveren hissesi desteği, damga vergisi istisnası, gümrük vergisi istisnası, temel bilimler desteği olmaktadır. Ar-Ge, yenilik ve tasarım yoluyla ülke ekonomisinin uluslararası düzeyde rekabet edebilir bir yapıya kavuşturulması için teknolojik bilgi üretilmesini, üründe ve üretim süreçlerinde yenilik yapılmasını, ürün kalitesi ve standardının yükseltilmesini, verimliliğin artırılmasını, üretim maliyetlerinin düşürülmesi hedeflenmektedir.
1.7.1. Ar-Ge Merkezleri ve Ar-Ge Performans Endeksi
Yenilik ve Ar-Ge projelerini ya da sözleşme kapsamında siparişe dayandırılarak yürütülmüş olan yenilik ve Ar-Ge faaliyetlerini gerçekleştirebilmek üzere kurulmuş olan ve işletme bünyesinde farklı bir birim olarak örgütlenmiş, Ar-Ge yetenekleri ve birikimleri olan birimler, Ar-Ge merkezleridir88. Sistematik temellere
dayandırılmış olan kültürel, beşeri ve toplumsal bilgi birikimlerini arttırıcı pek çok faaliyetin yürütülmesi ile bu bilgi birikimlerinin uygulamalar üzerinde kullanılması Ar- Ge’yi ortaya koymaktadır89. Ar-Ge merkezleri, Türkiye genelinde yenilikçilik
ekosistemlerinin geliştirilebilmesinin uygulanmasındaki araçlardan biridir. Ar-Ge
87 T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Bilim ve Teknoloji Genel Müdürlüğü, a.g.e., s. 5. 88 Altay ve Ünlü, a.g.e., s. 5.
89 OECD, Measuring Knowledge Management in the Business Sector: First Steps, Paris, 2003, s. 2.
merkezleri içinde geliştirilmiş olan hizmet ve ürünler hem işletmeye yarar sağlamakta hem de Türkiye’ye katkıda bulunmaktadır90.
1.7.2. BSTB Ar-Ge Merkezleri Performans Endeksi
BSTB Ar-Ge merkezleri performans endeksi; raporlamanın, gelişmenin, ölçmenin ve öğrenmenin beraberce yürütülmesi sonucunda işletmelerin işlemleri ve faaliyetlerinin vizyonu ile misyonu çerçevesinde düzenlemiş olduğu çalışmaları ortaya koymaktadır91. Bu endeksin bütün uygulayıcıların belirlenmiş olan ortak
hedeflere doğru ilerlemelerine imkan tanıyarak Ar-Ge’nin güçlendirilmesi ve ulusal yeniliğin sağlanması konusunda yarar sağlaması istenmektedir. Performans endeksinin ortaya koymuş olduğu sonuçlar ile Ar-ge merkezlerinin daha çok hangi alanlar üzerinde güçlü olmuş olduğu ve hangi alanlar üzerinde gelişme göstermesinin yararlı olacağı ortaya çıkmaktadır92.
90 Serdar Altay ve Ece Ünlü, Soru ve Cevaplarla Ar-Ge Tasarım Faaliyetlerine Sağlanan Destek ve Teşvikler, 2017, 3-28, s. 4.
91 BSTB, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2008-2015 Ar-Ge Merkezleri Programı Raporu, Bilim ve Teknoloji Genel Müdürlüğü, 2015, 1-10, s. 1.
İKİNCİ BÖLÜM
İNOVASYON KAVRAMI, İNOVASYONUN İLKELERİ, TÜRLERİ VE İNOVASYON SÜRECİNİN BİLEŞENLERİ