1.3. AR-GE FAALİYETLERİNİN GENEL ÇERÇEVESİ
1.3.3. Ar-Ge Faaliyetlerinin Önemi ve Amaçları
Ülkeler arası rekabetin günden güne arttığı dünyada, ülkelerin güçlü olması ve bu gücü koruyabilmesi adına Ar-Ge çalışmalarının önemi oldukça artmaktadır. Birçok ülkenin bu durumun önemini fark ederek özellikle geçtiğimiz yıllarda Ar-Ge çalışmalarına önemli yatırımlarda bulundukları görülmektedir. Sürdürülebilir büyümeyi başaran ülkeler incelendiğinde bu ülkelerin Ar-Ge çalışmalarını destekleme suretiyle teknoloji kapasitelerini ve eğitim kalitelerini arttırdıkları
31 Suna Korkmaz, “Türkiye’de Ar-Ge Yatırımları ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişkinin VAR Modeli İle Analizi”, Journal Of Yaşar Universty, 2010, Cilt: 20, Sayı: 5, 3320-3330, s. 3321.
32 OECD, “Tax Incentives For Research And Development: Trends and Issues”, Science Technology Industry, 2002, 1-37, ss. 1-2.
görülmektedir. Ar-Ge faaliyeti; bilim-teknoloji gelişimini yükseltmek amacıyla yeni bilgi edinimi, eldeki bilgi ve edinimler vasıtasıyla yeni ürün, araç, malzeme ve yöntem oluşturmakla beraber yazılım üretim ve desteğiyle yeni hizmet, sistem ve süreç için yapılan çalışmalar olarak sıralanabilir33.
Ar-Ge faaliyetleri, denemenin sonlandırılıp ilk üretimlerin yapıldığı an bitmektedir. Ar-Ge projeleri ile üretilen ürünün pazarlanabilecek düzeye gelmesi ile Ar-Ge projelerinin tamamlanmış olduğu kabul edilmektedir. Bu süreçten sonra yapılacak tüm masraflar Ar-Ge harcamalarının dışında kalmaktadır. Projelerin tamamlanması ile elde edilecek ürünlerin geliştirilmesine dair yapılacak çalışma, yeni Ar-Ge projeleri kapsamına girmektedir. Ürünlerin kullanılabilirliklerini ölçmek ve gerekli yerlerde değişiklik yapabilmek amacıyla işletmeler içinde veya dışında test edilmeye yönelik yapılacak harcamalar da Ar-Ge faaliyetlerine dâhil edebilmektedir. Ticari üretimlerin planlaması ve seri üretim süreçlerine yönelik harcamalar ile birlikte ürünlerin tanıtılması için üretilerek dağıtılan numunelere yapılacak harcamalar Ar-Ge faaliyetlerinin dışında kalmaktadır. Teknolojilerin kullanılması için elde edilen, estetik ve şekle yönelik yapılacak değişiklikler Ar-Ge faaliyetleri olarak değerlendirilmemektedir34.
Ar-Ge için yapılan yatırımların Ar-Ge indirimleri dahilinde kabul edilebilmesi için Ar-Ge adında yapılmış olmalıdır. Ar-Ge çalışmalarına yönelik faaliyetler şu şekilde sıralanabilir35;
1. Yeni teknik veya teknoloji araştırmaları, maliyet azaltımı, kalite, performans, standart artırımı yapmak,
2. Yeni yöntemler ile yeni malzeme, madde, araç, gereç, sistem ve işlemler geliştirmek; tasarım süreçleriyle prototip üretmek ve teknikler geliştirmek,
3. Yeni üretim işlem, yöntem ve süreçlerini araştırıp geliştirmek, 4. Özgün ve çağdaş tasarım bazlı yazılım çalışmalarını geliştirmek,
5. Bilim-teknoloji alanındaki problemleri çözmek ve bu problemlere ışık tutmak için bilim-teknoloji gelişmelerini arttıracak bilgileri edinmek.
33 Alparslan Türkeş, “Türkiye’de Uygulanan Kurumlar Vergisi Teşvikleri”, Vergi Raporu, 2015, Sayı: 187, 39-57, s. 39.
34 Türkeş, a.g.e., ss. 46-47.
35 TÜBİTAK, “T.C. Maliye Bakanlığı Ar-Ge İndirimi İçerik Destek Kapsamı”, 2016, s. 4 (çevrimiçi), http://www.tubitak.gov.tr/tr/destekler/sanayi/sanayitesvikleri/tc-maliye-bakanligi-ar-ge- indirimi/icerik-destekkapsami (Erişim Tarihi: 17.09.2019).
1.3.3.1. Ar-Ge Faaliyetlerinin Önemi
Ar-Ge çalışmaları ile yeni teknoloji ve bilgiler üretilmektedir. Ar-Ge faaliyeti ile yenilikler sağlanmakta, yenilikler sayesinde verimlilik arttırılıp ekonomik büyüme sağlanmaktadır. Ekonomik büyümelerde Ar-Ge çalışmaları ampirik çalışmalar ve ekonomik teorilerde önemli rol almaktadır. Ekonomik büyümeyi desteklemek, sağlık ve çevre gibi sosyal konulara dikkatleri çekip aynı zamanda da yaşam şartlarını iyileştirmek için üretim unsurlarının verimliliğini yükseltmek amacıyla kullanılacak teknolojiler Ar-Ge ile üretilmektedir. Ar-Ge yatırımları yeni bilgiler oluşturmak ticarileşme yetenekleri, verimlilikler, teknolojik ilerlemeler, yaşam kalitesi ve zenginliğin arttırılması için çok önemlidir. Ar-Ge faaliyetinin kamusal mal gruplarına dâhil edilememesinin sebepleri arasında teknoloji ve bilgi alanındaki buluşların göz ardı edilememesi vardır. Üretim, devletin müdahale ederek Ar-Ge faaliyetini desteklemesi veya özel sektörün Ar-Ge faaliyetlerini teşvik politikaları ile desteklenmesi sonucu sağlanmaktadır36.
Teknik ve ekonomik anlamda hızlı değişim süreci içinde olan sektörler, varlıklarını sürdürebilmeleri ve sektörlerin de hedeflerini gerçekleştirebilmeleri amacıyla devamlı değişmek ve dönüşmek zorundadırlar. Ar-Ge faaliyetleri işletmeler açısından önemlidir. Ar-Ge; cari problemlere çözüm üretmenin yanında mevcut olan üretim ve mamul tekniklerini geliştirebilmeleri, yeni pek çok üretim tekniği bulabilmeleri, büyümeyi sağlayabilme amaçlarını taşımaları göz önünde bulundurulduğunda daha iyi şekilde anlaşılmaktadır. Tüketici bireylerin isteklerini ve ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için yeni teknolojik gelişmeleri sağlayabilmeleri ve onları uygulayabilmeleri Ar-Ge’nin sorumluluğu altındadır. İşletmelerde teknolojik alandaki yeniliklerin takip edilebilmesi açısından Ar-Ge büyük önem taşımaktadır37.
1.3.3.2. Ar-Ge Faaliyetlerinin Amaçları
Ar-Ge; değişimin sürekli olduğu ortamlarda faaliyetlerini sürdüren işletmelerin ortaya çıkan değişimlere en iyi şekilde ayak uydurabilmelerini sağlama, büyüme ve gelişmelerine destek çıkmak, varlıklarının sürekliliğini sağlamayı amaçlamaktadır. Ar-Ge’nin yapılma amaçlarını şu şekilde sıralamak mümkündür38;
1. Rakip olan işletmelerin gelişimlerini takip etme yolu ile rekabet güçlerini koruyabilmek,
2. Yeni süreçleri ve ürünleri geliştirmek,
36 TÜBİTAK, a.g.e., s. 5. 37 Zerenler vd., a.g.e., s. 657. 38 Zerenler vd., a.g.e., ss. 657-658.
3. Yönetim kademesine, doğru ve gerekli bilgilerin en doğru zamanda ulaşmasını sağlayabilecek yönetim bilişim sistemlerinin kurulmasını kolaylaştırmak,
4. Mevcut olan malzeme ve ürünler için pek çok yeni kullanım alanı bulabilmek,
5. İşletmelerin verimliliğinin artmasını sağlamak,
6. Üretimde ortaya çıkan maliyetlerin düşürülmesine yardımcı olmak, 7. İşçi ile işveren arasında bulunan ilişkileri daha iyi hale getirebilmek,
8. Mevcut üretim tekniklerini geliştirebilmek veya yeni üretim teknikleri bulabilmektir.
1.3.3.3. Ar-Ge Süreci
Bilgi ekonomisi, yenilik ve hız ekonomisi olarak ifade edilmektedir. Eski ekonomilerde yıllarca devam eden gelişme süreçleri yeni ekonomilerde ise kısa sürede gerçekleşmekte, son teknolojiler hızla değişerek kısa bir sürede eski olarak nitelendirilmektedir. Ülkeler ve işletmeler için Ar-Ge çalışmaları yapmak zorunluluk haline gelmiştir. Ar-Ge faaliyetleri yapan işletmeler teknolojik açıdan yenilikler üretebilme ve var olan teknolojileri geliştirme olanağına sahip olmaktadır. Olanaklarla birlikte sektörler gelişerek ülke ekonomisine katkıda bulunabilmektedir. Ülke ve işletme ekonomilerinin güçlü duruma gelmesi yeni olanı ne kadar kısa sürede ve iyi biçimde yakalamalarında bağlı olmaktadır. Ülke ekonomilerinin gelişme seviyeleri bilimsel yayın, Ar-Ge istihdamı, patent ve ticari banka sayısı, bilgi iletişim harcamaları, ileri teknoloji ihracatı gibi Ar-Ge faaliyetleri ile ölçülmektedir. Türkiye’nin Ar-Ge süreci gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında Türkiye gelişmiş ülkelerin gerisinde kalmaktadır. Gelişmiş ülkelerin ekonomilerinde sağlam bir yapıya sahip olan Ar-Ge çalışmalarının, Türkiye'de önemi hala tam olarak anlaşılamamış olduğu için Ar-Ge, gelişmiş ülkelerin ekonomilerine göre niteliksel ve niceliksel olarak geride kalmış bir kavram olmaktadır. Türkiye ekonomisindeki işletmeler yeniliklere erişmek için Ar-Ge çalışmalarına yeterli fon ve zaman ayırmamaktadır. Başka kurumlardan alınan destek fonları, genel olarak bir seferlik faaliyetleri kapsamakta, nitelikli ve sürekli Ar- Ge faaliyetleri yürütülememektedir. Türkiye ekonomisi ise bu anlamda Ar-Ge konusunda yetersiz kalmaktadır. Türkiye’ de Ar-Ge çalışmalarının yeterli seviyeye ulaşamamasının nedenleri; kurumların ve işletmelerin Ar-Ge düşüncesini yeterince anlamamaları, Ar-Ge yönetimi konusunda yapılan yanlışlıklar, üretim fikri yerine distribütörlük anlayışının yaygın olması şeklinde sıralanabilir. Ar-Ge çalışmalarının ulusal manada pozitif dışsallık oluşturması için işletmelerde bu konuda olan eksikliklerin bir an önce ortadan kaldırılması gerekmektedir. Kendi kaynakları
haricinde başka kaynaklardan destek fonu alan işletmelerin bu tür destekleri, Ar-Ge çalışmalarında etkin biçimde kullanmaları gereklilik arz etmektedir39.
İnovasyon ve Ar-Ge harcamalarının gelişim zarfı içerisinde çeşitli değişimler barındırmaktadır. Yapılan değişimlerin en mühimi, Ar-Ge’ye yönelik yapılan harcamaların miktarından ziyade Ar-Ge ile ilgili alanlarda oluşan değişimi kapsamaktadır. İnovasyon kavramının önemli girdilerinden biri olan Ar-Ge, gelişim sürecinde inovatif faaliyetlerde ivme kazanmak için önemli bir yer tutmaktadır40.