Anketin Soruları ve Dindarlık ile Alakalı Soruların Güvenilirliği ve Geçerliliğ

Çalışmamızın amacı üniversite gençliğinin dindarlığını ölçmek ve İstanbul ile Amman’daki genç kesimin dindarlık durumlarını mukayese etmektir. Bu konudaki hipotezlerimizi daha önce belirtmiştik. Bu bölümde ise hipotezleri test etmek için istatistiksel araçlar vasıtasıyla ulaştığımız bulgular ortaya konup yorumlanacaktır. Öğrencilerin dindarlık durumunu ölçmek için her örneklemin kendi şartlarına göre, konuyla alakalı ölçeklerden istifade ederek ve başka sorular ilave ederek uygun sorular hazırlanmış ve bu soruların geçerliliği ve güvenirliği sağlanmıştır.

Öğrencilerin dindarlığını ölçmek amacıyla iki aşamalı bir işlem yapılmıştır. Birincisi anketin tüm sorularının güvenirlik testi yapılmıştır. İkincisi ise anketin soruları içinden kesin olarak dindarlığa işaret eden sorular seçilerek dindarlık soruları ayırt edilmiştir. Anketin ve dindarlık soruların geçerliliğini sağlamak için daha önce dindarlık konusunda yapılan ölçekler incelenmiş ve özellikle gençler üzerinde uygulanan ölçekler dikkate alınmıştır. Bu çalışmanın diğer çalışmalarla mukayese edilmesine imkân sağlamak adına diğer çalışmalarda önemli görülen ve sık sık sorulan sorulara yer verilmiştir.

Ardından soruların uygunluğu hakkında konuyla ilgili uzmanlardan görüşler alınarak sorular üzerinde gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Neticede 38 sorudan oluşan bir anket hazırlanmış ve bu anket eczacılık, işletme, ilahiyat ve edebiyat fakültelerinde öğrenim gören 125 üniversite öğrencisi arasında yapılan bir pilot araştırma ile test edilmiştir.

Sorularla ilgili bir soru dışında herhangi bir problem ya da anlaşılmazlık yaşanmamıştır. Problemli görülen soru daha sonra anketten çıkartılmıştır ve nihayetinde anket 37 sorudan oluşmuştur.

Sonraki aşamada anketteki 37 soru ve dini hayat ile ilgili 19 soru için ayrı ayrı SPSS programında yaygın olan faktör analizi yöntemi kullanılmıştır.

Yapısı Araştırması, Proje Koordinatörü İbrahim Uslu, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Ankara, 2011, ss.

295-296; Celalettin Vatandaş ve Diğerleri, Türkiye’de Gençlik: Gençliğin Özellikleri, Sorunları, Kimlikleri ve

İlk aşamada 31 sorudan oluşan Dini Hayat Anketi sorularından Likert ölçek tipine göre hazırlanmış 29 sorusuna SPSS vasıtasıyla faktör analizi yapılmıştır.

Tablo 15: Dini Hayat Anketin Güvenirlik Testi Sonucu

Cronbach's Alpha N of Items

,845 29

Testin neticesinde yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi anketteki 29 maddenin Cronbach Alpha değeri,845 çıkmıştır. İstatistik olarak faktör analizi sonucu 70 üzerinde çıktığı zaman ölçülen maddeler güvenirlik bakımından güvenli kabul edilmektedir. Bu bağlamda anketin güvenirliğinin yüksek düzeyde olduğu söylenebilir.

İkinci olarak dindarlık ili alakalı soruların güvenilirliğini tespit etmek amacıyla güvenirlik analizi 19 maddeye 125 anket verisi kullanılarak uygulanmıştır. Yapılan güvenilirlik analizi sonucunda 19 maddenin Cronbach Alpha değeri 925 çıkmıştır. Ama soruların güvenirlik puanını son dereceye kadar yükseltmek amacıyla 15. ve 35. soruların Cronbach Alpha değerini negatif yönde (düşürücü) etkilediği için analizden çıkarılmıştır. Kalan 17 madde ile yapılan ikinci güvenirlik analizi sonucunda Cronbach Alpha değeri 948 çıkmış ancak 16. madde soruların Cronbach Alpha değerini negatif yönde (düşürücü) etkilediği için analizden çıkarılmıştır. Kalan 16 madde ile 3. güvenirlik analizi yapılmıştır.

3.güvenilirlik analizi sonucunda (aşağıdaki tabloda) kalan 16 maddenin toplam Cronbach Alpha değeri 949 olarak tespit edilirken Cronbach Alpha değerini negatif yönde (düşürücü) etkileyen herhangi bir madde olmadığı tespit edilmiştir. Soruların güvenirliğinin daha fazla arttırılamayacağı anlaşıldığından tekrar güvenirlik analizi yapılmamıştır. Aşağıdaki tablolarda son kez yapılan güvenirlik analizi sonuçları bulunmaktadır.

Yapılan faktör analizi sonucunda dindarlık ile ilgili soruların 2 boyut (16 madde) olarak belirlenmiştir (KMO= ,943; X2= 1725.856; p= ,000). Soruların boyutları, inanç-duygu ve ibadet-bilgi-etki olarak isimlendirilmiştir.

Tablo 16: Dini Hayat ile İlgili Soruların Güvenirlik Testi Sonucu

Cronbach's Alpha N of Items

Tablo 16’da da görüldüğü gibi 16 maddenin cronbach alfa değeri ,949 dur. Bu bağlamda soruların güvenirliğinin yüksek düzeyde olduğu söylenilebilir.

Tablo 17: Güvenilirlik (İç Tutarlılık) Analizinin Sonuçları

Maddeler Madde silindiğinde soruların ortalaması Madde silindiğinde soruların varyansı Düzeltilmiş madde toplam korelasyonu Madde silindiğinde C.Alfa

Kur'an-ı Kerimde anlatılanlar her çağ için doğruyu gösterirler ve

geçerlidirler. 57,6260 180,941 ,780 ,945

Hz. Muhammed Allah’ın kulu ve son peygamberidir. 57,2439 190,186 ,701 ,947

İnsanlar öldükten sonra kıyamet gününde tekrar dirilecektir. 57,3740 185,662 ,802 ,945

Cennet ve cehennem vardır. 57,3333 188,142 ,732 ,947

Namaz kılma ile ilgili durumunuz nedir? 58,3333 164,306 ,875 ,942

Evde ya da camide cemaatle namaz kılar mısınız? 59,6423 186,314 ,532 ,949

Şer’î bir durum (hastalık, yolculuk vs.) olmadığında Ramazan oruçlarını

tutar mısınız? 57,7642 173,755 ,793 ,944

Dine bağlılık, insanın hayatına başka yoldan elde edemeyeceği bir gaye ve

anlam kazandırır. 57,8211 180,099 ,783 ,944

Din ölüm karşısında insana, başka yoldan elde edemeyeceği bir güven

duygusu verir. 57,6667 185,995 ,666 ,947

Eş seçiminde başka özelliklerin yanı sıra, eşin dindar olması da önemlidir 58,1870 169,596 ,847 ,943

İbadetlerinizi sağlıklı bir biçimde yerine getirebilmeniz için gerekli olan

bilgi düzeyiniz nedir? 57,9268 187,200 ,597 ,948

Kur’an-ı Kerim’i, Arapçasından veya Türkçe mealinden ne sıklıkta

okursunuz? 59,2114 179,529 ,672 ,947

Televizyon, gazete, dergi ve internet gibi iletişim araçlarındaki dini

konularla alakalı yayınlara ilgi dereceniz nedir? 58,9106 177,476 ,634 ,948

Faiz konusunda tutumunuz nedir? 57,8293 179,438 ,671 ,947

Herhangi bir konuda karar verirken dine uygun olup olmadığına dikkat

ederim. 58,3089 172,133 ,867 ,942

Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi 16 maddeden herhangi biri güvenirlik katsayısını negatif yönde etkilememektedir. Ayrıca tabloda düzeltilmiş madde toplam korelasyonları da görülmektedir.

Tablo 18: Dindarlık ile İlgili Soruların Faktör Analizinin Sonuçları

Rotated Component Matrixa

Boyutun Adı

Maddenin Adı Component

1 2 İn an ç- Duygu B oyu tu

Cennet ve cehennem vardır. .914

Hz. Muhammed Allah’ın kulu ve son peygamberidir. .911

İnsanlar öldükten sonra kıyamet gönünde tekrar dirilecektir. .904 Kur'an-ı Kerimde anlatılanlar her çağ için doğruyu gösterirler ve geçerlidirler. .762

Şer’î bir durum (hastalık, yolculuk vs.) olmadığında Ramazan oruçlarını tutar mısınız? .682 Dine bağlılık, insanın hayatına başka yoldan elde edemeyeceği bir gaye ve anlam kazandırır. .664

Din ölüm karşısında insana, başka yoldan elde edemeyeceği bir güven duygusu verir. .539

İb ad et -B il gi -E tki B oy u tu

Kur’an-ı Kerim’i, Arapçasından veya Türkçe mealinden ne sıklıkta okursunuz? .805

Evde ya da camide cemaatle namaz kılar mısınız? .757

Namaz kılma ile ilgili durumunuz nedir? .729

Herhangi bir konuda karar verirken dine uygun olup olmadığına dikkat ederim. .710 Eş seçiminde başka özelliklerin yanı sıra, eşin dindar olması da önemlidir. .700

Dinimi savunur ve tebliğ etmeye çalışırım. .680

Televizyon, gazete, dergi ve internet gibi iletişim araçlarındaki dini konularla alakalı

yayınlara ilgi dereceniz nedir? .668

Faiz konusunda tutumunuz nedir? .539

İbadetlerinizi sağlıklı bir biçimde yerine getirebilmeniz için gerekli olan bilgi düzeyiniz

nedir? .515

Extraction Method: Principal Component Analysis.

3.1.2. Genel Dindarlık Profili

Geçen bölümde dindarlık ile ilgili soruların, güvenirlik ve geçerliliği yapıldıktan sonra 16 maddeden oluştuğu beyan edilmişti. Bu bölümde dindarlığı temsil eden 16 maddeyi baz alarak İstanbul Üniversitesi ile Ürdün Üniversitesi arasında dindarlık seviyesinin mukayesesi yapılacaktır. Mann Whitney-U -testi vasıtasıyla İstanbul Üniversitesi ve Ürdün Üniversitesi öğrencilerinin dindarlık toplamı, inanç-duygu ve ibadet-bilgi-etki boyutları puanları aşağıdaki tabloda sunulmuştur.

Tablo 19: Üniversiteye Göre Dinarlık Toplam Puanların Karşılaştırması

İst. Ü (n=657) Ürd. Ü (n=398) a_p

Dindarlık Toplam Ort±Ss 3,607±0,98 4,238±0,54

0,001** Min-Max (Median) 1,00-5,00 (3,87) 1,44-5,00 (4,37) İnanç-Duygu Ort±Ss 4,18±1,02 4,74±0,41 0,001** Min-Max (Median) 1,00-5,00 (4,71) 1,28-5,00 (4,85) İbadet-Bilgi-Etki Ort±Ss 3,15±1,03 3,84±0,74 0,001** Min-Max (Median) 1,00-5,00 (3,33) 1,22-5,00 (4,00)

a_{Mann Whiteny U Testi *p<0,05 **p<0,001}

Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere grupların arasındaki farklar iki üniversite arasında hem dindarlık toplamında hem de iki boyutunun her birinde dindarlık puanlarında istatistiksel olarak anlamlılık göstermiştir (p=0,001;p>0,05).

Anketin diğer maddeleri gibi, dindarlık ile ilgili sorularda bulunan 16 maddenin her birine 5 puan verilmiştir. Mesela namaz kılmanın sıklığı sorusuna bir öğrencinin cevabı ilk şık (her gün kılıyorum) olduğu zaman 5 puan üzerinden 5 alır. Aynı soruya diğer bir öğrencinin cevabı (hiç namaz kılmıyorum) olduğu zaman 5 puan üzerinden 1 alır.

Buna göre İstanbul Üniversitesi’nin örneklemini temsil eden öğrencilerin dindarlık puan ortalaması yukarıda görüldüğü gibi 3,607’dır. Buna karşın Ürdün üniversitesinin örneklemini temsil eden öğrencilerin dindarlık puan ortalaması da 4,238’dir. Bu puanların yüzdelikleri hesaplandığında İstanbul Üniversitesi öğrencileri için %72,1, Ürdün Üniversitesi öğrencileri için %84,7 olarak çıkmaktadır.

Örneklemde dindarlığın diğer boyutlarının puanlarına bakıldığı zaman, her iki üniversitenin puanlarının inanç-duygu boyutunda daha fazla yüksek olduğunu açıkça görebiliriz. Bu durum bütün araştırmalarda ortaya çıkan bir durumdur. İnanç sadece tasdik

isterken, dinin ibadet ve davranışı temsil eden pratik kısmı sürekli çaba istemektedir. Bu çabayı gösterenler ise daha az olmaktadır.

Sonraki bölümde, cinsiyet ve sosyal çevre gibi sosyo-demografik bağımsız değişkenler ile dindarlık arasındaki ilişkileri tespit etmek için dindarlık soruları ile bağımsız değişkenler arasında mukayese yapılacaktır.

3.1.3. Dindarlık ile Sosyo-demografik Değişkenler