Analitik Bütçe Sistemi Sınıflandırma Yapısı

Analitik bütçe kod sistemi dört farklı sınıflandırma sistemine dayanmaktadır. Bunlar; kurumsal, fonksiyonel, finansman tipi sınıflandırma ve ekonomik sınıflandırmadır. Kurumsal sınıflandırmada, kamu yönetimindeki idare yapı temel alınmıştır. Fonksiyonel ve ekonomik sınıflandırmada; GFS standartları benimsenmiştir. Finansman tipi sınıflandırma ise ödeneğin kaynağının tespiti ile mali mevzuatımız gereği özellikle takip edilmesi gereken hususlar için geliştirilmiştir (Analitik Bütçe Sınıflandırması El Kitabı, 2004:20-32).

Analitik Bütçe Sınıflandırması,

¾ Kurumsal Sınıflandırma (Dört düzey, sekiz hane) ¾ Fonksiyonel Sınıflandırma (Dört düzey, altı hane) ¾ Finansman Tipi Sınıflandırma (Bir düzey, bir hane) ¾ Ekonomik Sınıflandırma (Dört düzey, altı hane)

Olmak üzere dört farklı kod grubu ve on üç düzeyden oluşmaktadır. Her bir düzey ise bir veya iki haneli koddan oluşmaktadır. Çağdaş bütçe işlevleri açısından fonksiyonel sınıflandırma gibi önemli bir yere sahip olan ekonomik sınıflandırma, dört düzeyli ve altı haneli bir kod grubundan oluşmaktadır. Devlet faaliyetlerinin milli ekonomi üzerindeki etkilerinin gruplandırılması hedeflenerek oluşturulmuş olan bu sınıflandırmada ayrılabilen ve izlenmesi anlamlı olan bütün maliyetlerin ayrı tertiplerde bütçelenmeleri gerekmektedir. Diğer üç tür sınıflandırma sadece gider bütçesi ile ilgili iken, diğer bir ifadeyle bütçe kanunlarının (A) işaretli cetveli ile verilen ödeneklerin kodlanmasında kullanılırken, ekonomik sınıflandırma; harcama ve borç vermenin sınıflandırılmasında, gelirlerin sınıflandırılmasında, finansman sınıflandırmasında kullanılmaktadır.

Analitik bütçe sınıflandırmasında;

Program : Fonksiyonel sınıflandırmanın birinci düzeyi Alt Program : Fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyi

Ödenek türü : Ekonomik sınıflandırmanın birinci düzeyi Harcama kalemi : Ekonomik sınıflandırmanın ikinci düzeyi

Ayrıntı kodu : Ekonomik sınıflandırmanın üçünce ve dördüncü düzeyi Tertip : Kurumsal, fonksiyonel ve finansman tipi kodların bütün

düzeyleri ile ekonomik sınıflandırmanın ilk iki düzeyinden oluşur.

3.2.3.6.2.1. Kurumsal Sınıflandırma

Analitik bütçe sınıflandırmasının ilk bölümünü oluşturan kurumsal sınıflandırmada, siyasi ya da bürokratik olarak yönetim yetkisi temel kriter kabul edilmiştir. Kurumsal sınıflandırmayla siyasi ve idari sorumluluğun belirlenmesi ve program sorumlularının tespiti hedeflenmektedir. Aynı anayasal otoriteye tahsis edilen kaynakların aynı kodda yer alması ilkesi benimsenmiştir. Bağlı ve ilgili kuruluşlara verilen kaynaklar, kuruluşun bağlı bulunduğu kurum kodunda yer alacaktır. Böyle bir sorumluluk, beraberinde performans esaslı bütçeleme anlayışında hedeflenen performanstan kimin sorumlu olacağının ortaya konulmasını da mümkün kılmaktadır. Ayrıca kurumsal sınıflandırmayla, değişik kurumlardaki aynı görev tanımlı birimler arasında bir mukayese yapılabilmesi de sağlanmış olacaktır (Maliye Bakanlığı, 2005 Yılı Bütçe Hazırlama Rehberi).

Dört düzeyden oluşan kurumsal sınıflandırmada her bir düzeyde yer alan birimin yöneticileri için, belli bir sorumluluk da tespit edilmiş olmaktadır. Şöyle ki; ilgili birimde idareci sıfatıyla görev yapan kişi kendi biriminin harcamalarından sorumlu olacağından, birimin bütçesiyle de yakından ilgilenecektir. Dolayısıyla ödeneklerin rasyonel kullanılıp kullanılmadığı noktasında bir oto kontrol sistemi de getirilmiş olmaktadır (Kocabaş, 2004:66).

3.2.3.6.2.2. Fonksiyonel Sınıflandırma

Fonksiyonel sınıflandırma, devlet faaliyetlerinin türünü göstermek üzere tasarlanmıştır. Devlet faaliyetlerinin ve bu faaliyetlere yönelik harcamaların zaman serileri boyunca izlenmesi ve uluslar arası karşılaştırma imkânının elde edilmesi, fonksiyonel sınıflandırma ile mümkündür. Ayrıca, bütçe politikalarının oluşturulmasında sektörel

ayrımların yapılabilmesi de bu sınıflandırmanın hedefleri arasındadır. Dört düzeyli ve altı haneli kod grubundan oluşmaktadır. Birinci düzey, devlet faaliyetlerini 10 ana fonksiyona ayırmaktadır. Ana fonksiyonlar, ikinci düzeyde programlara bölünmektedir. Üçüncü düzey kodlar ise nihai hizmetleri göstermektedir. Dördüncü düzey, muhtemel ihtiyaçlar için boş bırakılmıştır. Mevcut bütçe yapısında var olan eksikliklerden en önemlisi, devlet faaliyetlerinin fonksiyonel sınıflandırmaya tabi tutulmamış olmasıdır. Özellikle uluslar arası karşılaştırmaların yapılabilmesi ve harcamaların işlevsel niteliğine göre öngörülerek bütçelenmesi bu sınıflandırmayla sağlanacaktır (Tosun, 2003:3).

3.2.3.6.2.3. Finansman Tipi Sınıflandırma

Analitik bütçe sınıflandırmasının konsolide bütçe dışında kalan piyasa şartlarına göre ticari esaslara göre yönetilen kuruluşlar hariç tüm kamu kurum ve kuruluşları tarafından kullanılmak üzere oluşturulmuş bir sınıflandırmadır. Bu sınıflandırma sayesinde harcamanın hangi bütçeden finanse edildiği sorusu da cevaplanmış olacaktır. Ayrıca bütçe sisteminde yer alan özel ödenek, dış proje kredisi gibi devirli ödeneklerin bütçeleştirilmesi de bu sınıflandırma sayesinde yapılabilecektir.

Bu sınıflandırma tek düzey ve tek koddan oluşur. Kamu İktisadi Teşekkülleri hariç Devlet tanımına giren tüm kurumları kapsar. Bu kurumların harcamalarının nereden finanse edildiğini gösterir. Bu sınıflandırma şu şekildedir;

¾ Genel bütçe ¾ Katma bütçe ¾ Döner sermayeler ¾ Özel ödenekler

¾ Sosyal güvenlik kurumları ¾ Dış proje kredileri

¾ Özerk kuruluşlar ¾ Bütçe dışı fonlar

3.2.3.6.2.4. Ekonomik Sınıflandırma

Bütçenin, seçici maliye politikalarının en önemli aracı olması ve kodlamanın da bu politikalara hizmet edebilmesi açısından değerlendirildiğinde ABS’nin bu amaca hizmet eden en önemli parçasının “ekonomik kod” grubu olduğu görülmektedir (Hançer, 2003:8).

Ekonomik sınıflandırma, kamu hizmetlerinin seçici olarak uygulanmasına imkân sağlar. Bu sınıflandırma, kurumsal amaç ve hedeflerin gerçekleştirilmesinde yapılacak stratejik tercihlerin bütçeleştirilmesinde yol göstericidir. Örneğin, bir kamu hizmetinin gerçekleştirilmesinde en etkin yöntem hizmetin bizzat ilgili kamu kurum tarafından sunumu ise, personel istihdam edilmesi ve mal ve hizmet satın alınması gerekecektir. Hizmeti direkt sunmak yerine hizmet satın almak yoluna gidilirse ya da hizmeti sunan kamu ya da özel kuruluş desteklenirse daha az personel istidam edilecek ve daha çok kaynak transferi yapılması gerekecektir. Dolayısıyla bütçe ödeneklerinin ekonomik dağılımı, kurumun kamu hizmetlerinin sunumundaki stratejik tercihi hakkında bir firik verecektir. Dolayısıyla bütçe ödeneklerinin ekonomik dağılımı, kurumun kamu hizmetlerinin sunumundaki stratejik tercihi hakkında bir fikir verecektir. Ekonomik sınıflandırma aynı zamanda kurumun belirlenen sonuçları elde etmek üzere hangi girdileri kullandığı konusunda da yol göstericidir. Çünkü satın alının mal ve hizmetler ya da çalıştırılan personel aslında hedefleri gerçekleştirmek amacıyla kullanılan girdilerdir (Kesik; 2005:118).

Ekonomik sınıflandırma devlet faaliyetlerinin milli ekonomi üzerindeki etkilerinin gruplandırılması hedeflenerek oluşturulmuş olan sınıflandırılmada ayrılabilen ve izlenmesi anlamlı olan bütün maliyetlerin anı tertiplerde bütçelenmeleri gerekmektedir (Kocabaş, 2004:68).