ANADOLU SELÇUKLU DÖNEM ÇN TEKNKLER

4.1. Düz Çiniler

Yaplardaki duvarlarda çou kez, çeitli tekniklerle hazrlanm çinilerin yan

sra çounlukla firuze ve nadiren de mor, kobalt mavisi renkte düz çiniler kullanlr. Bu çiniler srl tulaya benzer ekilde fakat daha kaliteli ve sert hamurdan yaplr (Öney, 1988:84). Genellikle hamur rengi sarmtrak kül rengidir. Tek renk srl olarak çini; firuze, mor, lacivert, siyah, yeil, sar, beyaz renklerde yaplr. Bunun dnda sadece Kubad Abad Saray‘nda krem renkli çinilere rastlanr. Ender olarak da tek renk çini levhalarn sr üzerine yaldzla desenlendii görülür.

Anadolu Selçuklu Döneminde düz çini levhalar: Kare, dikdörtgen, altgen, üçgen veya yldz biçimli olarak kullanlr. Düz çini levhalar genellikle duvar alt bölümlerinde ve lahitlerde kullanlr. Konya Sahip Ata Camii mihrabnn etrafnda, Konya Srçal Medrese’de düz çini örneklerine rastlanr.

4.2. Srl Tula

Selçuklu döneminde srl tula sevilerek uygulanan bir çini teknii olup, srsz tula ile ahenkli bir ekilde geometrik ve yaz kompozisyonlarn oluturmutur. Firuze, patlcan moru ve kobalt mavisi srla kaplanp frnlanan tulalar yatay, dikey ve diyagonal yerletirilebilmektedir. Tulann tek yüzlü, özellikle dar ve uzun yüzü srlanmaktadr. Srl ve srsz tulann yan yana istif edilmesi ile eksenlere yerletirilen krk hatlar ve baklava dilimi geometrik ekillerle genellikle ayn kelimenin tekrarndan

oluan yaz kompozisyonlar estetik bir biçimde mimariye uygulanmtr (imir, 1990:17). Sr tabakas daha önce kitle halinde hazrlanan srlarn ezilip toz haline getirilmesi, su ve istenen renge göre metal oksitler ile kartrlmas ile elde edilir.Frnda eriyen sr, tula üzerinde cam gibi saydam bir tabaka halini alr. Renk tula frndan çknca ortaya çkar. Kaliteli bir sr çok serttir. Ve altndaki hamura çok sk balanr. Her renk çini ve srl tula renginin gerektirdii scaklkta piirilir.

Selçuklu srl tula ve çinilerinde hamur ile sr arasnda astar kullanlmamtr

(Yetkin, 1972:154). Selçuk devri minare ve türbelerinde kullanlan srl tulalarda ana renk firuzedir (Öney, 1988:82).

Anadolu’da tulann dekoratif unsur olarak ilk kullanmna genellikle minarelerde rastlanr. Firuze ve mor renkli srl tulalar krmzms renkli srsz tulalarla birlikte kullanlarak geometrik kompozisyonlar ve köeli küfi yazlar elde edilir

4.3. Mozaik Teknii

Anadolu Selçuklu mimarisinde dini yaplar mozaik çini teknii ile süslenmitir.

Mimari ile en uygun ekilde kaynaan mozaik çini teknii ise dorudan doruya Selçuklularn bulduu bir tekniktir (Yetkin, 1972:187). Çini mozaikle kubbe içi,

kubbeye geçi, kemer, ni, duvar kaplamalar ve mihraplar süslenmitir (Öney, 1988:87). Bu teknikte firuze hakim olmak üzere mor, yeil, lacivert renkte

srlanm çinilerden istenen örnee göre kesilmi parçalar alç zemin üzerinde bir araya getiriliyordu. Selçuklu kök ve saraylar ise, yldz, haçvari, altgen, kare, dikdörtgen gibi geometrik çini levhalarla kaplanmtr. Selçuklular ayrca, sr üstüne uygulandnda metalik bir parlt veren “Perdah” tekniini gelitirmilerdir. Dini yaplarnda ise geometrik kompozisyonlarn yannda, rumi ve palmet gibi soyut bitkisel motifli kvrk dallara da yer vermilerdir. Ayrca, çok etkili iri küfî ve sülüs yazlarla yaplan süsleme de önemli bir yer tutar. Selçuklu döneminde çini süslemenin merkezi Konya olmutur. ilk örneklerde tula ve srl tula kullanlmtr. Ama, ksa bir süre içinde kesme mozaik çininin bütün yüzeyleri kaplamas ile üstün bir düzeye varlmtr.

Çini mozaik mihraplar oldukça boldur. Örnein: Konya Alaeddin Cami, Konya Srçal

Mescit gibi.

4.4. Kabartmal Çini

Kabartmal çiniler Selçuk mimarisinde çok enderdir. Bunlar özellikle kitabeler, yazlar için kullanlmtr. Daha az olarak bitkisel desene rastlanr. Bugüne kalan örneklerin çou lahitler üzerinde yer almaktadr(Öney, 1988:8). Çini hamuru yumuakken üzerine kalpla ekiller kabartma tekil edecek ekilde baslr. Kabartma desen etraf kesilerek de çkartlabilir.Piirdikten sonra üzeri tek renk krem, firuze, lacivert, mor, veya yeil srla srlanarak tekrar frnlanr. Bazen de ekil verildikten sonra engobe (Astarn sulu halde frça, püskürtme veya içine bandrma ile tatbiki) ile

astarlanr. Beyaz bir sath olan engobe kuruyunca çukurlarda kalan bölümler lacivert, kabark ksmlar renksiz srla srlanarak frnlanr. ran Selçuklu sanatnda yaygn olan bu teknik, Anadolu da daha az mimarda ve lahitlerde kullanlr(Öney, 1976:11). Konya Alaaddin Cami avlusundaki II.Klçarslan türbesi, Sahip Ata Türbesi lahitlerinde ve yine Alaaddin Caminin çini ustasnn kitabesinde kabartma tekniinde çiniler kullanlmtr.

Ayrca bçak ve benzeri keskin bir aletle zemini oyularak ekillerin kabark olarak belirdii örneklerde görülmektedir.

4.5. Sr Üstü Lüster Teknii

Lüster bir sr üstü tekniidir.Buna Perdah teknii de denir ( Sözen, Tanyeli, 1999:150). Selçuklu saraylarnda kullanlan çini tekniklerinden en önemlilerinden biri de gene bir sr üstü teknii olan Perdah (Lüster) tekniidir. Bunlardan mat beyaz bir sr veya firuzenin mavi ve yeil tonlar ile srlanm veya patlcani mor renkte srlanm

altgen veya yldz biçimli ve haç biçimli çini levhalara perdah denilen altn, gümü

tozlar ve dier maden oksitlerine havi bir nevi ikinci bir srla örnekler yaplr ve havasz dumanl bir frnda daha az bir hararette frnlanr. Oksitler toprak halinde dökülür. Asl maden ksm ince bir yüzey halinde sath kaplar. Böylece madeni bir parlt kazanr (Yetkin, 1972:158). Farkl maden oksit bileimleri, sardan krmzms

kahverengiye kadar deiik renk tonlar ve parlaklklaryla eser üzerinde deiik etkiler yaratr.

Bu teknik daha çok krem-beyaz srl çini üzerine uygulanm olup, firuze, kobalt mavisi, yeil, patlcan moru srl çiniler üzerinde de görülür (Akok, 1969:48).

4.6. Minai Teknii

Minai teknii ran’da Büyük Selçuklu mparatorluu zamannda ortaya çkarlan bir tekniktir. Farsça‘ da Minai emaye demektir. ran’da 12 . yüzylda bu teknikle yaplm pek çok seramik bulunmasna karlk çini üzerinde uygulama yoktur (Ark, 2000:30). Bu teknie Anadolu’da sadece Selçuklular devrinde Konya Alaeddin saraynda rastlamaktayz. Minai tekniinde yedi renk kullanlabilir. Çini hamuru sert, gri-sar renkte ince taneli hamur olduundan astarlanmadan kullanlabilir. Renklerden bir ksm sraltna, bir ksmda sr üstüne tatbik edilir. Minai tekniinde effaf, renksiz ve ender olarak lacivert, firuze renkli sr kullanldn görmekteyiz. Sr altndaki renkler mor, mavi, firuze, yeildir. Bu sr altndaki renkler desene göre boyanp

kurutulduktan sonra çini srlanr ve frnlanr. Sonra sr üstünde kalan, kiremit krmzs, beyaz, kahverengi, siyah, altn yaldz boyanr ve alçak hararette tekrar frnlanr (Öney, 1976:12).Minai son derece kaliteli, fakat zahmetli ve pahal bir tekniktir (Ark, 2000:30).

4.7. Sr Alt Teknii

slam ve Anadolu Türk çini sanatnda en yaygn teknik sraltna boyama tekniidir. Bu teknik duvar çinilerinde ve seramiklerinde kullanlr. Çiniler biçim verilip astarlandktan sonar, desenlendirilir. Selçuklu örneklerinin çou astarszdr (Öney, 1976:11). effaf katlara çizilen desen inelerle delinir, delinen desen çininin üzerine konur üzerinden kömür tozu tamponla geçirilir. Çini üzerine geçen desen frçalarla boyanr. Sr altna karmamas için hafif frnlanr. Üzerine sr çekilip, tekrar frnlanr. Çounlukla effaf renksiz sr kullanlr. Selçuklu devrinde firuze sr ve altnda siyah desen de çok yaygndr. effaf renksiz sr altnda ise koyu mavi,mor firuze, siyah renkler kullanlr(Öney, 1976:11). Hamur gri sar ve kolay dalan bir hamurdur

(Öney,Erginsoy, 1988:92).

Selçuklu döneminde duvar çinilerinin yannda seramiklerde de kullanlan sralt

tekniindeki çiniler Beyehir yaknlarndaki Kubad –Abad Saray çinilerdeki figürlü süslemelerde çok kullanlmtr (imir, 1990:19).

BENC BÖLÜM