ANADOLU SELÇUKLU ÇNLERNDEK FGÜRLERN

Çini kompozisyonlarndaki figürler, Orta Asya stilinden etkilenmi olan Selçuklu üslubuyla, Anadolu Selçuklularnn ahap, metal, ta, alç kuma, ve minyatür gibi el sanatlarnda da karmza çkarlar.

Anadolu Selçuklu Mimarisi figürlü ta kabartmalarnda, saray çinilerinden

tandmz cepheden tasvir edilen bada kurmu figürlere rastlanr (Ylmaz, 1999:494). Konya Kalesi Kabartmalarnda elinde bir nesne tutan veya saz

çalan figür ve melek figürü, çift bal kartal görülmektedir. Çift bal kartal kabartmas

bugün nce Minare Müzesinde tehir edilmektedir. Tek bal ku ve kartallara Diyarbakr Kalesi’nde, Divrii Ulu Camii’nde, Afyon, Tokat, ve Sivas mezar talarnda rastlanr. Divrii Ulu Camii bat kapsnda, Erzurum Çifte Minareli Medrese portelinde çift bal kartallar mevcuttur.

Erzurum Yakutiye Medresesi taç kaps yannda hayat aac ve sanda – solunda karlkl arslan, üstte de çift bal kartal figürü, ayrc Kayseri-Döner Künbet’

te ortada hayat aac, sanda solunda karlkl aslan figürleri ve üstte de çift bal

kartal figürü görülmektedir. Diyarbakr Ulu Cami Dou Portal ile Diyarbakr iç kale surlarnda aslan-boa mücadelesi, aslan kabartmalar ise Orta Asya hayvan üslubuna uygun vaziyette, sivil mimarinin yan sra medrese,. türbe, hatta mezar talarnda dahi karlkl çift olarak görülmektedir.

Akehir, Ta Eserler Müzesi’nde, bada kurarak oturan genç figürlü mezar ta (Env.No.12), gergef ileyen kadn, (Env.No; 149), kitap okuyan erkek ( Env.No:7) (Bkz.Katlg.No:76) figürü bulunmaktadr. Tasvirli mezar talarnda görülen muhtelif hayvan figürleri ve hayat aac, haha, rozet gibi semboller, baz tarikat düünce sisteminin manalar ifade etmekte ve bundan dolay ayrca ehemmiyet tamaktadr.

Selçuklu yaplarnda da örneklerine rastladmz aslan figürü Orta Anadolu mezar talarnda yeni bir mana kazanm ve Hz.Ali’yi temsil etmitir. Bektai ve benzeri

tekkelerde bulunan yaz eklindeki aslan resimleri de ayn mahiyettedir (Karamaaral, 1992:15).

Anadolu Selçuklu ejderleri, Konya Kalesi’nde, Kayseri Sultanhan ve Çankr

Darüifas portalinde olduu gibi daha çok sivil, az olarak da Kayseri Sultanhan Mescidi’nde ve Ahlat mezar talarnda görüldüü gibi dini eserlerde çeitli semboller ve kompozisyonlarla karmza çkar. Ejder figürlerinin tüm kompozisyonlarda ba biçimi müterektir (Ylmaz, 1999:494). Kayseri Elba mezarlnda ba talarnn d

yüzlerinde birer selvi aac üzerinde küçük ku figürleri ortada yuvarlak bir güne

sembolü mevcuttur. Yani hayat aac, insan ve kainat sembolleri bir arada kullanlmtr (Karamaaral, 1992:16). Mevlevi mezar talarnda günein taç ksmnda yani balkta yer almas tanrsal gücü ifade etmektedir. Tunceli bölgesi alevi mezar talarnda ise güne Hz.Ali’yi sembolize etmektedir (Bakrc, 2006: 107). Afyon mezar talar

üzerinde ilenen tasvirlerinin konular ve üzerlerinde yer alan figürlerin çeitli bakmndan hususiyet arz ederler. Bunlarn üzerinde av ve mücadele sahneleri, geyik, aslan ve tavan tasvirleri ile ejder-rozet ylan-ku motifleri, çift tavus kuu ve sfenks tasvirleri görülür (Karamaaral, 1992:7). Siren figürleri, Nide Hüdavent Hatun Türbesi’nde görülmektedir. Afyon Müzesi mezar talarnda da hayvan mücadele sahnelerini yanstan kabartmalar görülür. Diyarbakr D Kalesinde at, tavan, da

keçisi, hayvan kabartmas, kartal, tavan, mücadelesi yapan figürler mevcuttur.

Önemli örnekleri Berlin slam Sanat Müzesi ile stanbul Türk ve slam Eserleri Müzesinde bulunan kabartmal alç kenar bordür parçalar özel bir grup meydana getirmekte, üzerlerinde çeitli figürlerin tasvir edildii görülmektedir.

Bunlarda bitkisel arabesklerle oluan fon üzerine birbirini kovalayan tavan, tilki, geyik, kurt gibi hayvanlar son derece canl etki brakan bir tarzda ilenmitir. Kaçan hayvanlarn kovalayanlara doru ban geri çevirmesi gibi ayrntlar, canllk ve hareket etkisini daha güçlendirmektedir

Bu alç kabartmalarn bir bölümünde ise, çift bal kartal, siren, çift ejder, tavus kuu, aslan gibi koruyucu gücü simgeleyen hayvan ve fantastik yaratk tasvirleriyle birlikte madalyonlar içinde elinde kadeh tutan bada kurup oturmu, kaftanl figürler, ellerinde balk tutan, ayakta duran insanlar ilenmitir. Bunlarn kimi saray ileri

gelenlerini tasvir etmekte kimi de astrolojik konulu sahneleri canlandrmaktadr (Ark, 2000:38).

Anadolu Selçuklu maden sanatnda ise, kandil, buhurdan tas, amdan, havan, ayna, kap tokmaklar, (Bkz.Katlg.No:75) kemer tokalar gibi çeitli tekniklerle yaplm

kullanm eyalarnda görülen tipik motifler, çift bal kartal, aslan, sfenk, grifon, harpi, ejder, tavus ve gezegen –burç sembolleridir. Özellikle buhurdan ve tunç plakalar üzerinde atl avclar, bada kurmu elinde kadeh tutan figürler hayvan mücadeleleri gibi saray çinilerinde de görülen konular ilenmitir (Ylmaz, 1999:495).

Ahap sanatnda ise Akehir Kileci Mescidi örneiyle görüldüü gibi Yapnn ilemeli Ahap giri kap kanatlar, Kzlca mescidinin kapsnda olduu gibi daha sonra yaplm olmaldr. çerde döneme ait bitkisel ve figürlü ahap üzerine düz sathl derin oyma teknii ile ilenmi dolap kapaklar, baka bir Selçuklu mescidinde görülmemektedir. Bu çift bal figürler Kubad Abad Saray çinileriyle mukayese edilebilir (Samur, 1996:42). Ankara Hachasan Cami kapsnda simetrik aslanlar Selçuklu üslubuyla uyumludur. Mevlana müzesinde bulunan rahlenin üzerinde çift bal kartal mevcuttur.

Minyatür eserlerinden Konya da XII. asrn ilk yarsnda resimlendii düünülen Varka ve Gülah minyatürlerinde, kökü Uygur resmine uzanan tipler, örgülü saçlar, renkli kaftanlaryla oldukça hareketli canlandrlmlardr (Ylmaz, 1999:496). Varka ve Gülah minyatürlerini Selçuklu devrini saray hayatn, göçebe çadr yaantsn, gelenek ve göreneklerini yanstan birer belge olarak da düünmek mümkündür (Elmas, 2000:8).

Anadolu Selçuklular kendi sanatlarn çinide, mimari süslemede, el sanatlarnn bütün dallarnda ortaya koymulardr. Bunlarn dilleri de ayndr.

VII. BÖLÜM

7. ANADOLU SELÇUKLU DÖNEM ÇNLERNDEK FGÜRLERN