Altyapı

Ev sahibi ülkenin altyapısının gelişmiş ve iyi durumda olması, doğrudan yabancı yatırımlar açısından çekici bir faktör olarak öngörülmektedir. Gelişmiş bir altyapı ağı ve hizmeti, ulaşım, haberleşme, enerji ihtiyacı gibi çeşitli ihtiyaçların karşılanmasında kolaylık ve maliyet avantajı sağlayacaktır. Özellikle çalışmalarda enerji ve ulaştırma alanındaki altyapı özelliğini belirlemede, kamu yatırımlarının bütçe içindeki payı hesaplanarak kullanılmaktadır.108

Erdal ve Tatoğlu çalışmalarında altyapı değişkeni için ulaştırma, enerji ve haberleşme harcamalarının GSYİH İçindeki payını ele almışlardır. Çalışma

107 _{Canan Eryiğit, Mehmet Eryiğit, Türkiye’ye Gelen Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarını}

Etkileyen Ekonomik ve Coğrafi Faktörler,

(bandirma.balikesir.edu.tr/…/10_Mehmet_Eryigit_Canan_Eryigit.doc) http://www.google.com.tr/url?sa=t&source=web&cd=4&ved=0CCwQFjAD&url=http%3A%2F%2Fb andirma.balikesir.edu.tr%2Fbildiriler%2F10_Mehmet_Eryigit_Canan_Eryigit.doc&rct=j&q=canan% 20eryi%C4%9Fit%20mehmet%20eryi%C4%9Fit&ei=j4hMTeGyComWOpXpxd0P&usg=AFQjCNG nAF_paCcwv5RXBqlrwFGRD52trg&cad=rja (06.02.2011) 108 _{Karagöz, s.939}

sonucunda doğrudan yabancı yatırımlar ile altyapı değişkeni arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur109.

Coughlin, Tu ve Schive, Tayvan’a gelen doğrudan yabancı yatırımların belirleyicilerinin önem derecelerini inceledikleri çalışmalarında, altyapı ile doğrudan yabancı yatırımlar arasında pozitif ve anlamlı ilişkiler bulmuşlardır.110 18 farklı değişkenin 1-5 değer aralığında incelendiği çalışmada, yatırımcılar açısından ülkeye doğrudan yatırım yapma kriterlerinde ilk sırada politik istikrar, ikinci sırada sosyal düzen ve güvenlik, üçüncü sırada ise uygun teknolojik düzey yer almıştır. Ancak, politik istikrar değişkeni, zamana ve yatırım türlerine göre incelendiğinde, halen doğrudan yabancı yatırımları pozitif yönlü etkilediğini, geçmiş ile karşılaştırıldığında ise giderek önemini yitirdiğini ve artık çok önemli bir değişken olmadığını belirtmişlerdir. Kamusal altyapı yatırımlarının iyi düzeyde olması ise

şaşırtıcı şekilde 14. sırada yer alabilmiştir. Buna rağmen, altyapı yatırımlarının

gelişmişliği, vergiler açısından özendirme teşvikleri, düşük emek maliyeti katılımcılar açısından esas belirleyiciler arasında sayılmasa da, regresyon analizi sonucunda yatırım kararı sürecinde belirleyici rol oynadıkları açığa çıkmıştır. Bu belirleyicilik üzerinde ise yapılan doğrudan yatırımın miktarı ve türü, endüstrinin karakteristiği ve yatırımcının yatırım yaptığı dönem özellikleri rol oynamaktadır.

Root ve Ahmed, 41 adet gelişmekte olan ülke üzerinde ve 44 farklı değişkenle gerçekleştirdikleri Multiple Discriminant Analysis metodu ile gerçekleştirdikleri çalışmalarında, GSYİH ve doğrudan yabancı yatırımlar arasında pozitif ilişki bulmuşlardır.111 Ayrıca, iki farklı değişken ile şehirleşme oranı ve ticaret ile ulaştırma ve haberleşme harcamaları toplamının GSYİH’ya oranı kullanılmıştır.

İki değişken de altyapı ve doğrudan yabancı yatırımlar arasında pozitif ilişki

olduğunu göstermiştir.

109 _{Erdal, Tatoğlu, ss.7}

110 _{Jenn-Hwa Tu ve Chi Schive, Determinants of Foreign Direct Investment in Taiwan Province}

of China: A New Approach and Findings, Research Note,

(http://www.unctad.org/en/docs/iteiitv4n2a6_en.pdf), (06.02.2011)

111 _{Root, F.R. ve A.A. Ahmed, “The Influence of Policy Instruments on Manufacturing Direct Foreign}

Investment in Developing Countries”, Journal of International Business Studies, 9 (Winter), s. 81- 93, 1978.

Te Vede ve Bezemer, 1980-2001 dönemi için (7 farklı bölge olarak ele aldıkları) gelişmekte olan ülkelere yönelik yapılan İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri kökenli doğrudan yabancı yatırımları inceledikleri çalışmalarında 1561 gözlem ile panel data çalışması gerçekleştirmişlerdir. Değişken olarak, ev sahibi ülkenin GSYİH, eğitim düzeyi, enflasyon oranı ve altyapı değişkenleri olarak mevcut yolların uzunluğu ve 1000 kişiye düşen telefon hattı sayısını kullanmışlardır. Çalışma sonucunda ise, Altyapı ve doğrudan yabancı yatırımlar arasında pozitif ilişki bulmuşlardır.112 Karagöz’ün çalışmasında ise kamu yatırımlarından enerji ve ulaştırmaya ayrılan ay olarak ele aldığı altyapı değişkeni, doğrudan yabancı yatırımları beklenenin aksine istatistiksel olarak anlamlı ve negatif yönde etkilemektedir.113

Kök ve Ersoy, gelişmekte olan ülkelere yapılan doğrudan yabancı yatırımların belirleyicilerini inceledikleri çalışmalarında, hem panel data (FMOLS), hem de çapraz kesit (cross-section SUR) yöntemi ile 24 adet gelişmekte olan ülkeyi incelemişlerdir. Çalışma sonucunda, doğrudan yabancı yatırımların gelişmekte olan ülkelerdeki bazı belirleyicileri ile güçlü bir pozitif ilişki içinde olduğu, fakat toplam borç servisi/GSYİH ve enflasyon değişkenleri ile anlamlı ve negatif ilişki içinde olduğu görülmüştür. Diğer yandan, telefon, gayri safi sermaye oluşumu ve kişi başına GSYİH değişkenleri doğrudan yabancı yatırımlar üzerinde pozitif etkide bulunmaktadır. Doğrudan yabancı yatırımların en iyi belirleyicisi ve bu yatırımlar üzerinde en güçlü pozitif etkiye sahip olan değişken ise 1000 kişiye düşen telefon hattı olmaktadır.114

Altyapı sistemi; karayolları, limanlar, demiryolları, haberleşme sistemleri gibi alanları kapsamaktadır. İyi bir altyapı sistemi, yatırımların verimliliğini artırmakta ve buna bağlı olarak da doğrudan yabancı yatırım akışlarını arttırmaktadır. Genel olarak çalışmalar incelendiğinde, ev sahibi ülkenin fiziksel altyapısı ve haberleşme altyapısı ile doğrudan yabancı yatırım akışları arasında pozitif bir ilişki bulunmaktadır.

112 _{te Velde, D. W. ve D. Bezemer, Regional Integration and Foreign Direct Investment in}

Developing Countries, July 2004, (http://www.odi.org.uk/iedg/Projects/ec_prep2.pdf), (06.02.2011)

113 _{Karagöz, s.943}

114 _{Recep Kök, Bernur Açıkgöz Ersoy, “Analyses of FDI Determinants in Developing Countries”,}

Ev sahibi ülkenin iletişimi, ulaşımı ve nakliyatı kolaylaştıracak gelişmiş bir altyapısının olması, doğrudan yabancı yatırımlar için belirleyici bir faktör olmaktadır. Ülkede organize edilmiş sanayi bölgelerinin olması ve ulaşım ağının gelişmiş olması, yatırım kararlarını verirken yatırımcı tarafından dikkate alınmaktadır. Bunların yanı sıra ülkede enerji ve iletişim harcamaları paylarının yüksek olması, doğrudan yabancı yatırımları olumlu yönde etkilemektedir. Altyapıda ve insan sermayesinde yapılan iyileştirmelere, piyasaya girişte yerel piyasaya yönelik amaçlı olan doğrudan yabancı yatırımcılar daha çok dikkat etmektedirler.115 Türkiye açısından altyapı yatırımları incelendiğinde ise, yapılan kamusal yatırımlar sonucunda çoğu sanayi bölgesinin elektrik, kanalizasyon, doğalgaz, telekomunikasyon, ulaştırma gibi altyapı faaliyetlerinden faydalanabildiği görülmektedir. Ayrıca, kurulan organize sanayi bölgeleri, küçük ve orta ölçekli üreticilere yönelik destek sağlamaktadır. Telekomunikasyon ağı, oldukça genç olmasına karşın geniş bir kapsama ve teknolojik açıdan ileri bir düzeye sahiptir.116 Bu açıdan, Türkiye için doğrudan yabancı yatırımları çekmede yatırımcılar açısından altyapı ve altyapının giderek geliştirilmesi olumlu bir belirleyici olmaktadır.