AraĢtırmanın altıncı alt amacı; Seçmeli Sanat Atölye Özgün Baskıresim dersinde sanat eleĢtirisi disiplinine göre hazırlanmıĢ öğretim yöntemleri etkinliklerine katılan deney grubu öğrencileri uygulama boyutu puanları ile geleneksel öğretim yöntemleri etkinliklerine katılan kontrol grubu öğrencilerinin uygulama boyutu puanları arasında anlamlı farklılık var mıdır? Ģeklinde düzenlenmiĢtir. AraĢtırmanın altıncı alt amacını test edebilmek için kontrol grubu öğrencilerine, yedi haftalık süre boyunca özgün baskıresim dersi konuları, öğretmen merkezli bir anlayıĢın hâkim olduğu geleneksel öğretim yöntemleri Ģeklinde uygulanırken, deney grubu öğrencilerine ise sanat eleĢtirisi disiplinine göre hazırlanmıĢ etkinliklerden oluĢan öğretim yöntemleri uygulanmıĢtır. Deney ve kontrol grubu öğrencilerinin uygulama puanlarının anlamlı biçimde farklılaĢıp farklılaĢmadığı bağımsız gruplar t-testi sonuçları ile ortalamaların karĢılaĢtırılması aracılığıyla sınanmıĢtır. Deney grubu öğrencileri ile geleneksel öğretim yöntemleri uygulamalarına katılan kontrol grubu öğrencilerinin “uygulama puanları” karĢılaĢtırması için istatistiksel sonuçlar Tablo 26‟da verilmiĢtir.
TABLO 26
Kontrol Grubu Öğrencileri Ġle Deney Grubu Öğrencilerinin Uygulama Notları KarĢılaĢtırması n Ortalama Standart Sapma t p-değeri Kontrol grubu uygulama notları 18 78,8889 8,18495 -5,091 0,000 Deney grubu uygulama notları 18 90,8333 5,66638
Tablo 26‟ daki sonuçlar incelendiğinde kontrol grubundaki bireylerin puanlarının ortalaması X 78,8889 ve standart sapması s8,18495, deney gurubundaki bireylerin puanlarının ortalaması X 90,8333ve standart sapması
66638 , 5
s olarak bulunmuĢtur. t-testi sonucu incelendiğinde p-değeri=0,000 bulunmuĢtur. 0,05 anlamlılık düzeyinde p-değeri < 0,05 olduğundan kontrol grubundaki bireylerin puanları ile deney gurubundaki bireylerin puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark vardır.
Deney grubunda yer alan öğrencilerin uygulama boyutu puanları, kontrol grubundaki öğrencilerin uygulama boyutu puanlarından anlamlı Ģekilde daha yüksektir. Elde edilen bulgular, özgün baskıresim dersinde, sanat eleĢtirisi disiplini ile desteklenmiĢ öğretim yöntemleri için hazırlanmıĢ etkinliklerin, geleneksel öğretim yöntemlerine göre, öğrencilerin uygulama boyutu baĢarılarında daha fazla artıĢ sağladığını göstermektedir.
Sanat eleĢtirisinin, eğitim boyutunda ele alındığı pedagojik eleĢtirinin amacı, temelde öğrencilerin sanat ve estetiğe yönelik olgunluklarını geliĢtirmektir. Pedagojik eleĢtiri sayesinde öğrenciler kendi eserlerini yargılarken, bir yandan da kendilerini yargılama yetisine sahip olabilirler (BoydaĢ, 2007;37). Deney grubundaki öğrenciler ulusal ve evrensel sanatçıların eserlerini inceleyerek elde ettikleri eleĢtirel bilgi birikimini betimleme, çözümleme, yorum ve yargı aĢamasında kullanmıĢlar ve sanatçıların kompozisyon kurgularını özümseyerek kendi çalıĢmalarında tasarım ve uygulama anlamında kullanmıĢlardır. Bulgular, sanat eseri inceleyerek elde edilen birikimin öğrencilere kompozisyon düzenlemeleri, renk kullanımı, özgünlük ve tekniğin olanakları konusunda yadsınamaz katkılar sağladığını göstermektedir.
Bu katkı hakkında KırıĢoğlu (2002) “Uygulamada elde ettiği yaratıcı deneyimle yapıt inceleyerek kazandığı eleĢtirel tavır birleĢerek, genç adaya kendi yapıtlarında, anlatım biçimi ve içerik konusunda karĢılaĢtığı sorunların çözümüne yardımcı olur”(s.226) görüĢünü savunmaktadır. AraĢtırmada deney grubu uygulama notlarının, kontrol grubu uygulama notlarına göre istatistiksel olarak fazla çıkması KırıĢoğlu‟nun görüĢlerini doğrular niteliktedir. Bu sonuçlara bağlı olarak 6. alt probleme ait uygulama boyutunu araĢtırma sorusuna (deney grubunda yer alan öğrencilerin uygulama boyutu puanları ile kontrol grubundaki öğrencilerin uygulama boyutu puanları arasında anlamlı farklılık var mıdır?) göre anlamlı farklılık vardır.
BÖLÜM V
SONUÇ VE ÖNERĠLER
AraĢtırmanın bu bölümünde elde edilen bulgu ve yorumlara bağlı olarak ulaĢılan sonuçlara ve bu sonuçlar doğrultusunda oluĢturulan önerilere yer verilmiĢtir.
5.1. Sonuçlar
Bu araĢtırmanın amacı, “Görsel sanatlar öğretmeni yetiĢtiren kurumlarda sanat eleĢtirisi disiplininin, baskıresim derslerine etkisi var mıdır? Sorusuna cevap aramak” Ģeklinde ifade edilmiĢtir. Bu amaç doğrultusunda araĢtırmada; Sanat eleĢtirisi disiplinini ile desteklenmiĢ baskıresim derslerinin; baskıresim alanında eser vermiĢ sanatçıların tanınmasına, baskıresim (serigrafi) tekniklerinin öğretimine, farklı baskıresim yöntemlerinin kavranması açısından öğrenci biliĢ düzeyine, baskıresim eserleri hakkında öğrencilerin eleĢtirel bilgi düzeyinin geliĢtirilmesine, eleĢtirel bakıĢ açısı ile elde ettiği kazanımların, baskıresim (serigrafi) uygulama çalıĢmalarına ve eğitsel ve biliĢsel donanımı yüksek nitelikli sanat eğitimcileri yetiĢtirilmesine etkisi var mıdır? Sorularına da cevap aranmaya çalıĢılmıĢtır. Bu noktadan hareketle araĢtırmada, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Resim-ĠĢ Eğitimi A.B.D., Seçmeli Sanat Atölye (Baskıresim) dersinde sanat eleĢtirisi disiplini ile desteklenmiĢ öğretimin uygulandığı deney grubu ile geleneksel öğretim uygulamalarına katılan kontrol grubu öğrencilerinin eriĢi, kalıcılık, derse yönelik tutumları ve sanat atölye baskıresim dersinde yaptıkları uygulamalarda elde ettikleri puanlar arasında anlamlı bir farklılık bulunup bulunmadığı nicel araĢtırma yöntemleri kullanılarak istatiksel verilere dayalı olarak araĢtırılmıĢtır.
Bu bölümde araĢtırmanın temel amacı doğrultusunda test edilen alt amaçlara yönelik olarak, deney ve kontrol grubu öğrencilerine uygulanan baĢarı testi, tutum ölçeği, uygulama ve değerlendirme ölçeğinden elde edilen bulgulara göre aĢağıdaki sonuçlara ulaĢılmıĢtır:
1.Birinci alt amaca iliĢkin sonuçlar
a-) Özgün baskıresim dersinde sanat eleĢtirisi disiplinine göre hazırlanmıĢ öğretim yöntemleri etkinliklerine katılan deney grubu öğrencilerinin eriĢi testi öntest
bilgi boyutu puanlarıyla eriĢi testi sontest bilgi boyutu puanları arasında anlamlı bir farklılığın oluĢtuğu sonucuna ulaĢılmıĢtır.
b-) Deney grubu öğrencilerinin “eriĢi testi öntest kavrama boyutu puanlarıyla eriĢi testi sontest kavrama boyutu puanları” arasında anlamlı farklılığın oluĢtuğu sonucuna ulaĢılmıĢtır.
c-) Deney grubu öğrencilerinin “eriĢi testi öntest genel puanları ile eriĢi testi sontest genel toplam puanları” arasında anlamlı farklılığın oluĢtuğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. Diğer bir deyiĢle seçmeli sanat atölye özgün baskıresim dersinde uygulanan sanat eleĢtirisi disiplinine göre hazırlanmıĢ öğretim yöntemleri etkinlikleri amacına ulaĢmıĢ ve öğrenmedeki baĢarının gözle görülür bir Ģekilde artmasını sağlamıĢtır.
2. Ġkinci alt amaca iliĢkin sonuçlar
a-) Özgün Baskıresim Dersinde geleneksel öğretim yöntemleri uygulamalarına katılan kontrol grubu öğrencilerinin “eriĢi testi öntest bilgi boyutu puanlarıyla eriĢi testi sontest bilgi boyutu puanları” arasında anlamlı farklılığın oluĢtuğu sonucuna ulaĢılmıĢtır.
b-) Kontrol grubu öğrencilerinin “eriĢi testi öntest kavrama boyutu puanlarıyla eriĢi testi sontest kavrama boyutu puanları” arasında anlamlı farklılığın oluĢtuğu sonucuna ulaĢılmıĢtır.
c-) Kontrol grubu öğrencilerinin “eriĢi testi öntest genel toplam puanları ile eriĢi testi sontest genel toplam puanları” arasında anlamlı farklılığın oluĢtuğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. Buradan elde edilen sonuçlara göre baĢarı testi bilgi, kavrama ve toplam (genel) puanlarda ortaya çıkan farkın kontrol grubuna uygulanan geleneksel öğretim yöntemlerinden kaynaklı olduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır.
3. Üçüncü alt amaca iliĢkin sonuçlar
a-) Özgün baskıresim dersinde sanat eleĢtirisi disiplinine göre hazırlanmıĢ öğretim yöntemleri etkinliklerine katılan deney grubu öğrencileri ile geleneksel öğretim yöntemleri uygulamalarına katılan kontrol grubu öğrencilerinin “bilgi boyutu” öntest- sontest eriĢi puan farklarından elde edilen puanlar arasında anlamlı farklılığın oluĢtuğu sonucuna ulaĢılmıĢtır.
b-) Deney grubu öğrencileri ile geleneksel öğretim yöntemleri uygulamalarına katılan kontrol grubu öğrencilerinin “kavrama boyutu” öntest-sontest eriĢi puan farklarından elde edilen puanlar arasında anlamlı farklılığın oluĢtuğu sonucuna ulaĢılmıĢtır.
c-) Deney grubu öğrencileri ile geleneksel öğretim yöntemleri uygulamalarına katılan kontrol grubu “öğrencilerinin toplam (genel) öntest-sontest eriĢi puan farklarından elde edilen puanlar” arasında anlamlı farklılığın oluĢtuğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. BaĢka bir deyiĢle deney grubu öğrencilerinin sontest baĢarı puanlarının, kontrol grubu sontest baĢarı puanlarından çok daha fazla olması, özgün baskıresim dersi için geliĢtirilen sanat eleĢtirisi disiplini uygulamalarının, geleneksel öğretim yöntemlerine göre çok daha etkili olduğunu ortaya çıkarmıĢtır.
4. Dördüncü alt amaca iliĢkin sonuçlar
a-) Özgün baskıresim dersinde sanat eleĢtirisi disiplinine göre hazırlanmıĢ öğretim yöntemleri etkinliklerine katılan deney grubu öğrencileri ile geleneksel öğretim yöntemleri uygulamalarına katılan kontrol grubu öğrencilerinin “bilgi boyutu kalıcılık puanları” arasında anlamlı farklılığın oluĢtuğu sonucuna ulaĢılmıĢtır.
b-) Deney grubu öğrencileri ile geleneksel öğretim yöntemleri uygulamalarına katılan kontrol grubu öğrencilerinin “kavrama boyutu kalıcılık puanları” arasında anlamlı farklılığın oluĢtuğu sonucuna ulaĢılmıĢtır.
c-) Deney grubu öğrencileri ile geleneksel öğretim yöntemleri uygulamalarına katılan kontrol grubu öğrencilerinin “toplam (genel) kalıcılık puanları” arasında anlamlı farklılığın oluĢtuğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. Dördüncü alt amaca iliĢkin sorunun bilgi, kavrama ve toplam kalıcılık puanlarının tümünde deney grubu lehine anlamlı farklılığın çıkması, deney grubuna 7 hafta boyunca uygulanan sanat eleĢtirisi disiplinini ile desteklenmiĢ baskıresim derslerinin; baskıresim alanında eser vermiĢ sanatçıların tanınmasına, baskıresim (serigrafi) tekniklerinin öğretimine, farklı baskıresim yöntemlerinin kavranması açısından öğrenci biliĢ düzeyine, baskıresim eserleri hakkında öğrencilerin eleĢtirel bilgi düzeyinin geliĢtirilmesine dair öğrenme üzerinde olumlu etkilere sahip olduğunu ve öğrenilenlerin kalıcı olduğunu göstermektedir.
5. BeĢinci alt amaca iliĢkin sonuçlar
a-) Özgün baskıresim dersinde sanat eleĢtirisi disiplinine göre hazırlanmıĢ öğretim yöntemleri etkinliklerine katılan deney grubu öğrencileri ile geleneksel öğretim yöntemleri uygulamalarına katılan kontrol grubu öğrencilerinin “biliĢsel boyutuna yönelik öntest-sontest tutum puanları” farklarından elde edilen puanlar arasında anlamlı farklılığın oluĢtuğu sonucuna ulaĢılmıĢtır.
b-) Deney grubu öğrencileri ile geleneksel öğretim yöntemleri uygulamalarına katılan kontrol grubu öğrencilerinin duyuĢsal boyutuna yönelik öntest-sontest tutum puanları farklarından elde edilen puanlar arasında anlamlı farklılığın oluĢtuğu sonucuna ulaĢılmıĢtır.
c-) Deney grubu öğrencileri ile geleneksel öğretim yöntemleri uygulamalarına katılan kontrol grubu öğrencilerinin “deviniĢsel (davranıĢ) boyutuna yönelik öntest- sontest tutum puanları” farklarından elde edilen puanlar arasında anlamlı farklılığın oluĢtuğu sonucuna ulaĢılmıĢtır.
d-) Deney grubu öğrencileri ile geleneksel öğretim yöntemleri uygulamalarına katılan kontrol grubu öğrencilerinin “genel (toplam) öntest-sontest tutum puanları” farklarından elde edilen puanlar arasında anlamlı farklılığın oluĢtuğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. Özellikle deney grubu öğrencilerinin tutum puanı, kontrol grubu öğrencilerinin tutum puanından çok daha fazladır. BaĢka bir deyiĢle sanat eleĢtirisi disiplini ile desteklenmiĢ baskıresim dersleri etkinliklerine katılan deney grubu öğrencilerinin, biliĢsel, duyuĢsal, deviniĢsel ve toplam (genel) puanları açısından derse yönelik tutumlarında anlamlı bir değiĢiklik meydana gelmiĢtir.
6. Altıncı alt amaca iliĢkin sonuçlar
Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Resim-iĢ Eğitimi A.B.D. Seçmeli Sanat Atölye Özgün Baskıresim Dersinde sanat eleĢtirisi disiplinine göre hazırlanmıĢ öğretim yöntemleri etkinliklerine katılan deney grubu öğrencileri uygulama boyutu puanları ile geleneksel öğretim yöntemleri uygulamalarına katılan kontrol grubu öğrencilerinin uygulama boyutu puanları arasında anlamlı farklılığın oluĢtuğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. Alanın uzmanları tarafından değerlendirilmesi yapılan öğrenci uygulama çalıĢmalarında; deney grubu öğrencilerinin almıĢ olduğu notların, kontrol grubu
öğrencilerine nazaran çok daha yüksek olması görselleĢtirilmiĢ ve eleĢtirel düzeyde irdelenmiĢ eserlerin, öğrenci çalıĢmalarına uygulama boyutunda önemli katkılar sağladığını göstermektedir. Bir baĢka deyiĢle sanat eleĢtirisi disiplini ile desteklenmiĢ baskıresim derslerinin, öğrencilerin baskıresim eserleri hakkında eleĢtirel bilgi düzeyinin geliĢtirilmesinde ve eleĢtirel bakıĢ açısı ile elde ettiği kazanımların, seçmeli sanat atölye özgün baskıresim (serigrafi) derslerindeki çalıĢmalarında etkili olduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır.
AraĢtırmanın amacına yönelik olarak elde edilen genel sonuçlara göre; Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Resim-ĠĢ Eğitimi A.B.D., Seçmeli Sanat Atölye (Baskıresim) dersinde sanat eleĢtirisi disiplini ile desteklenmiĢ öğretimin uygulandığı deney grubu ile geleneksel öğretim uygulamalarına katılan kontrol grubu öğrencilerinin eriĢi, kalıcılık, derse yönelik tutumları ve sanat atölye baskıresim dersinde yaptıkları uygulamalarda elde ettikleri puanlar arasında anlamlı bir farklılık olduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır.
5.2. Öneriler
AraĢtırmada elde edilen sonuçlara göre, baskıresim derslerinin öğretimine ve gelecekte yapılacak araĢtırmalar yönelik olarak aĢağıdaki öneriler getirilmiĢtir:
1. AraĢtırma sonucunda sanat eleĢtirisi disiplini ile desteklenmiĢ baskıresim derslerinin, öğrencilerin baskıresim derslerindeki baĢarılarını artırdığı, öğrenilenlerin kalıcılığına katkıda bulunduğu ve öğrencilerin baskıresim derslerine yönelik tutumlarında olumlu geliĢmeler sağladığı görülmüĢtür. Bu nedenle sanat eleĢtirisi disiplini öğrencinin, baskıresim alanında eser vermiĢ sanatçıları tanıma ve tanıtma yeterliliğine sahip olması, uygulaması yapılan alana yönelik salt teknik öğretiminden uzak tutulması ve bu sayede nitelikli bir öğretmen adayı olarak yetiĢtirilmesi için Seçmeli Sanat Atölye Özgün Baskıresim Derslerinde kullanılmalıdır.
2. AraĢtırmadan elde edilen sonuçlara göre; Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Resim-iĢ Eğitimi A.B.D. Seçmeli Sanat Atölye Özgün Baskıresim Dersinde sanat eleĢtirisi disiplinine göre hazırlanmıĢ öğretim yöntemlerinin; öğrencilerin derse yönelik baĢarı seviyesini, bilgi ve kavrama boyutunda artırdığı, derse yönelik tutumlarını biliĢsel, duyuĢsal ve deviniĢsel anlamda olumlu etkilediği ve eleĢtirel bakıĢ açısı ile elde ettiği kazanımların, baskıresim (serigrafi) uygulama
çalıĢmalarını olumlu etkilediği gözlenmiĢtir. Bu nedenle Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Resim-iĢ Eğitimi A.B.D. Seçmeli Sanat Atölye Özgün Baskıresim Dersi öğretim programı ders içeriklerinde ifadesini bulan öğrenme çıktıları ve yeterlilikler kısmına baskıresim eser ve sanatçılarının tanınması ve tanıtılması kısmı eklenmelidir.
3. Baskıresim derslerinin planlanmasında, sanat eleĢtirisi dersi öğretim elemanı ile iĢbirliği içerisinde çalıĢılmalıdır.
4. Baskıresim atölyelerinde eser analizinin dersin amaçlarına uygun olarak kullanılabilmesi için projeksiyon cihazı ve perdesi mutlaka bulunmalı, atölyenin fiziki yapısı cihazların kullanımına uygun hale getirilmeli ve bu tür materyallerin kullanımı etkin olarak sürdürülmelidir. Bu nedenden ötürü gerekli altyapı sağlanarak ders öğretim elemanı ve öğrencilerinin hizmetine sunulmalıdır.
5. Özgün baskıresim derslerinde, baskıresim sanatçılarına ve eserlerine ait araĢtırmalar mutlaka verilmeli ve takipçisi olunmalıdır. AraĢtırması yapılan baskıresim sanatçısı ve bu sanatçıya ait bir eserinin pedagojik eleĢtiri yöntemi kullanılarak hazırlanmıĢ sunumu, sınıf ortamında gerçekleĢtirilmeli ve bütün öğrencilerin derse aktif olarak katılmaları sağlanmalıdır. Dersin içeriği geçmiĢ dönem sanatçılarına ait baĢyapıt ve tarihsel örneklerle sınırlandırılmamalı, baskıresim sanatına ait yakın dönem örnekleri seçilmeli ve programa dâhil edilmelidir.
6. Baskıresim sanatı ile ilgili güncel sanat olayları takip edilerek öğrenciler bilgilendirilmeli ve bu alanda eser oluĢturmuĢ sanatçıların eserlerinin yer aldığı müzelere geziler düzenlenmelidir.
7. Seçmeli sanat atölye özgün baskıresim derslerinde uygulanan bu araĢtırmanın, üniversitelerin ilgili bölümleri içerisinde yer alan ana sanat atölye özgün baskıresim derslerinde de uygulanarak etkililiği araĢtırılabilir.
KAYNAKÇA
AKALAN, G. (2000). Gravür. Ankara: Kaleseramik Sanat Yayınları.
AKENGĠN, G. (2006) İlköğretim 6. Sınıflarda Renk Konusunun ÇASEY (Çok Alanlı Sanat Eğitimi Yöntemi) İle Uygulanması, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi,Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
ALAKUġ, A.O. (2009) Çok Alanlı Sanat Eğitimi Uygulamaları, A.O.ALAKUġ ve L.MERCĠN (Editörler) Sanat Eğitimi ve Görsel Sanatlar Öğretimi, Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
ALPASLAN, T.D. (2006) Yüksek Öğrenim Düzeyindeki Grafik Tasarım Eğitimine Özgün Baskı Tekniklerinin Katkıları, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi,Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
ALTINTAġ, O. (2007). Sanat Eğitimi ve ÇağdaĢ Türk Resminde Nü, Ankara: Sur Sanat Yayınları.
ARTUT, K. (2009). Sanat Eğitimi Kuramları ve Yöntemleri, (6.Baskı) Ankara: Anı Yayıncılık
ASLIER, M. ( 1981). “Özgün Baskı Teknikleri”, Sanat Çevresi, Haziran
(1985) “Son Yüzyılda Türkiye‟de Özgün Baskıresim Sanatı”, Türkiye‟de Sanatın Dünü ve Bugünü, Ankara: H.Ü.G.S.F. Yayınları (s.33-38)
(1987). “Türk Özgün Baskıresim Sanatında Tahta Oyma-Basma‟nın Yeri” Türkiye‟de ve Almanya‟da Ağaç Baskı Sanatı, Ankara: H.Ü.G.S.F. Yayınları, No:6.
( 1989). “Grafik Sanatlar”, Ġstanbul: Sandoz Bülteni. S.1
ATAR, A. (1995). BaĢlangıcından Günümüze TaĢbaskı.EskiĢehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
AYAN, H.M. (2007). Sosyolojik Açıdan Özgün Baskıresim Sanatının Bugünkü Durumu İle İlgili Profesyonel Sanatçıların Görüşlerinin İncelenmesi YayımlanmamıĢ Doktora Tezi Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul.
AYAYDIN, A. (2009). Sanatın Görsel Dili, A.O.ALAKUġ ve L.MERCĠN (Editörler) Sanat Eğitimi ve Görsel Sanatlar Öğretimi, Ankara: Pegem Akademi Yayınları. AYSAN, ġ. (1985).”Sanatsal Serigrafi”, Sanat Çevresi, Mayıs.
BACANLI, H. (2001). GeliĢim ve Öğrenme, (4. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. BACAKSIZ, E. (2009) Özgün Baskı Tekniklerinin İncelenmesi YayımlanmamıĢ
Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul. BADEMCĠ, V. (2006).TartıĢmayı Sonlandırmak: Cronbach'ın Alfa Katsayısı, Ġki
Degerli (0,1] ÖlçümlenmiĢ Maddeler Ġle Kullanılabilir. Kazım Karabekir Fakültesi Dergisi. Sayı:13. Ss.438-446.
BALCI, Y.B. (2010). Estetik. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
BARANSEL, Z. (2009). Kathe Kollwitz ve Edvard Munch Baskı Resimleri, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul.
BERK, N. VE TURANĠ, A. (1981). BaĢlangıcından Bugüne ÇağdaĢ Türk Resim Sanatı Tarihi.Ġstanbul: Tilgat Yayınları.
BĠGALI, ġ. (1999). Resim Sanatı. Ankara: Türkiye ĠĢ Bankası Kültür Yayınları. BOYDAġ, N. (2007). Sanat EleĢtirisine GiriĢ. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık. BOYDAġ, N. ve BALCI, Y. B. (1997). Eğitim – Sanat ĠliĢkisi L.Küçükahmet. (Editör).
Eğitim Bilimine GiriĢ. Birinci BaskıAnkara: Gazi Kitabevi Yayınları, ss.167 – 175
BULUT, G. (1987). “Tahtabaskı Ve Tahtagravür‟e Teknik YaklaĢımlar” Türkiye‟de ve Almanya‟da Ağaç Baskı Sanatı, Ankara: H.Ü.G.S.F. Yayınları, No:6
BUYURGAN, S., ve BUYURGAN, U. (2007). Sanat Eğitimi ve Öğretimi.(2.Basım). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
BUYURGAN, S. ve MERCĠN, L. (2005). Görsel Sanatlar Eğitiminde Müze Eğitimi ve Uygulamaları V.ÖZSOY (Editör). Ankara: Görsel Sanatlar Eğitimi Derneği Yayınları
BÜYÜKĠġLEYEN, M. Z.(1981). “MürĢide Ġçmeli‟nin Özgün Baskılarında Öz ve Biçim”, Sanat Çevresi, ġubat.
BÜYÜKÖZTÜRK, ġ., ÇAKMAK,E.K., AKGÜN, Ö.A., KARADENĠZ, ġ., DEMĠREL,F.(2008).Bilimsel AraĢtırma Yöntemleri. Ankara. PegemYayınları. CAN, ġ. (2008) Gravür (Çukur Baskı) Teknikleri YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi
Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
CHAPMAN, L.H. (1992). A World of Images, Davis Publications, Worcester, Massachusetts, USA.
COLLESCOTT, W.(1983). Yeni Amerikan Grafik Sanatı, Sergi Kataloğu. Amerikan basım ve Kültür Merkezi.
ÇELĠK,H. (2009). Gravür Sanatı. (3.Basım). Ġstanbul: Engin Yayıncılık
DERELĠ, A. VE MERT, H. (1987). Genel Matbaa. Ġstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
DOBBS, S. M. (1998). Learning in and Through Art: A Guide to Disciplin-Based Art Education Los Angeles California: The Getty Education Instute the Arts.
EGGĠNTON, D.Q. (1982) An Educatıonal Program On Prıntmakıng, Dissertations & Theses, Columbia University Teachers College, United States, Texas.
EISNER, Eliot. (1998). Editorial: The Getty Education Institue fort he Arts. Studies in Art Education A Journal of Issues and, Research. 40, 1: 4-7.
EKĠZ, D. (2003). Eğitimde AraĢtırma Yöntem ve Metodlarına GiriĢ (Nitel, Nicel ve EleĢtirel Kuram Metodolojileri). Ankara: Anı Yayıncılık
ERĠNÇ, S. M. (2009). Resmin EleĢtirisi Üzerine (3. Baskı). Ankara: Ütopya Yayınları. ERCĠVAN ZENCĠRCĠ, D. (2008) Görsel Sanatlar Öğretmeni Adaylarında Özgün
Baskının Yaratıcı Düşünme Becerileri ve Öz-Yeterlik Algısı Üzerindeki Yansıması, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ġzmir.
ERICSON, M. (1998) Transfer within and beyond DBAE, Visual Arts Research, v:23, n:2, p:43-51, Champaign, Illinois, USA.
ERDEN,M. (1998) Öğretmenlik Mesleğine GiriĢ. Ġstanbul: Alkım Yayınları.
GENÇAYDIN, Z. (1990). Sanat Eğitiminin DüĢünsel Temelleri. Ġ. San BaĢkanlığında Ö. Adıgüzel ve A.Ovkuran. (Editörler). Ortaöğretim Kurumlarında Resim-ĠĢ Eğitimi ve Sorunları.Birinci Baskı. Ankara:Türk Eğitim Derneği Yayınları, ss. 41-60.
(1981). “MürĢide Ġçmeli‟nin Özgün Baskıları”, Sanat Çevresi, ġubat.
(1987). “BeĢ Yüzyıl Boyunca Alman Ağaç Baskı Sanatı” Türkiye‟de ve Almanya‟da Ağaç Baskı Sanatı, Ankara: H.Ü.G.S.F. Yayınları, No:6
GHALAMZAN, M. (2003) “A Phenomenological Approach To Understanding Printmaking Processes And Their Applications To Art Education” Dissertations & Theses, Concordia University, Canada.
GĠRGĠN, E. Ç. (1985). “Özgün Baskı ya da Çoğaltılabilir Kalıplarda Yeni Ġmkanlar Üzerine”, Sanat Çevresi, Haziran.
GOMBRICH,E. H. (1997). Sanatın Öyküsü, Ġstanbul :Remzi Kitabevi (çeviren: Erol ERDURAN - Ömer ERDURAN )
GOUZOUAĠS, P. (2006). Technology as Arts-Based Education: Does the Desktop Reflect the Arts?Arts Education Policy ReviewVolume: 107, Issue: 5, (3-10)
GÖKAYDIN,N. (1987). “Tahta Baskı Tekniği Dünü, Bugünü, Eğitimdeki Yeri” Türkiye‟de ve Almanya‟da Ağaç Baskı Sanatı, Ankara: H.Ü.G.S.F. Yayınları,