BELGE ALINABİLMESİ İÇİN GEREKLİ ASGARİ ŞARTLAR Özel sektör bünyesinde kurulacak olan Ar-Ge merkezi kavramı, ilk defa

5746 sayılı Kanun ve bu Kanuna dayanılarak çıkartılan Yönetmelik hüküm-lerinde tanımlanmıştır. Yapılan tanımlamaya göre Ar-Ge merkezi; “Dar mü-kellef kurumların Türkiye’deki işyerleri dâhil, kanunî veya iş merkezi Tür-kiye’de bulunan sermaye şirketlerinin; organizasyon yapısı içinde ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş, münhasıran yurt içinde araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunan ve en az 50 tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istih-dam eden, yeterli Ar-Ge birikimi ve yeteneği olan birimleri” ifade etmektedir.

Ar-Ge merkezi belgesi başvurusu öncesinde bu belgeninalınabilmesi için gerekli olan şartların eksiksiz bir şekilde tamamlanmış olması önem taşımaktadır. Zirabaşvuru sonrasında gerek dosya üzerinde gerekse Ar-Ge merkezi olarak başvurusu yapılan birimde yapılacak incelemeler netice-sinde tespit edilecek bir eksiklik, başvurunun reddedilmesi veya uzun bir sürede neticelenmesi gibi sonuçları beraberinde getirebilecektir. Bu şart-lar Yönetmeliğin “Ar-Ge Merkezleri”başlığını taşıyan 15’inci maddesinin 1’inci fıkrasında 7 bent halinde sayılmış olup,bu şartlara ve yine bunlarla

Başvuru yapacak işletme, aynı zamanda teknoloji geliştirme bölgesinde Ar-Ge faaliyetlerinde bulunuyorsa, bu faaliyetlerde istihdam ettiği per-sonel sayısını,Ar-Ge Merkezi Belgesi almak için gerekli olan asgari 50 TZE Ar-Ge personelisayısının hesabında dikkate almayacaktır. Bu nok-tada belirtmek gerekir ki teknoloji geliştirme bölgesinde istihdam edilen personelin Ar-Ge personeli olup olmamasının bir önemi bulunmamaktadır.

Örneğinyazılım sektöründe faaliyet gösteren bir bilişim şirketinin tekno-kenttekiofisinde 30 personel istihdam ediliyorsa, işletmenin Ar-Ge Mer-kezi olarak belgelendirilecek biriminde bu personel dışında en az 50 TZE Ar-Ge personel daha istihdam edilmesi gerekmektedir.

Diğer taraftan 50 TZE Ar-Ge personeli sayısının ne şekilde hesaplanma-sı gerektiği hususu 25.09.2008 tarihli ve 2008-85 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Genelgesi ile açıklığa kavuşturulmuştur. Bu Genelgeye göre; Ar-Ge merkezlerinde çalışan TZE Ar-Ar-Ge personeli sayısı; fiilen çalışan Ar-Ar-Ge personelinin üçer aylık dönemler(geçici vergi dönemleri) itibariyle bulu-nan toplam çalışma süresinin, 90 güne bölünmesi suretiyle hesaplanacak-tır. Başka bir ifade ile bu sayının hesaplanmasında; TZE Ar-Ge personeli sayısı = Ar-Ge personelinin üç aylık dönemdeki Ar-Gefaaliyetleri ile ilgili prim ödeme gün sayısı/90 formülü kullanılacaktır. Hali hazırda ge-çerliliğini koruyan 50 TZE Ar-Ge personeli sayısının, ilerleyen dönemler-de Bakanlar Kurulunca 30’a veya buna yakın bir sayıya indirilebileceği beklenilmektedir. Bunun gerçekleşmesi halinde, hesaplama yöntemiyle ilgili herhangi bir değişiklik olmadığından, 50 TZE Ar-Ge personeli sayısı değil bu sayı yerine ikame edilen sayının sağlanıp sağlanmadığı hususu önem taşıyacaktır.

b)Ar-Ge Merkezlerinin Kanun kapsamındaki Ar-Ge faaliyetlerinin yurt içinde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Bu şart ile bir taraftan yabancı sermayeli şirketlerin Ar-Ge faaliyetleri-ni ve bu faaliyetleri yürüttükleri birimlerifaaliyetleri-ni Türkiye’ye kaydırmaları bir taraftan da yabancı ve Türk araştırmacıların yurtdışındaki Ar-Ge faaliyet-lerine Türkiye’de devam etmeleri hedeflenmiştir. Bu hedefin gerçekleştiği ölçüde, özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerde yaygınlaşmaya baş-layan Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin ivme kazanacağı beklenilmektedir.

Ar-Ge Merkezi Belgesi başvurusunda bulunan yabancı sermayeli şirket-lerin büyük bir kısmının, Türkiye dışında Ar-Ge faaliyetşirket-lerini yürüttükle-ri organizasyonları bulunmaktadır. Özellikle yurtdışında Ar-Ge biyürüttükle-rimleyürüttükle-ri

bulunan ancak Türkiye’de ki birimlerine Ar-Ge Merkezi Belgesi almak is-teyen işletmeler için bu şart önem taşımaktadır. Ziraişletmelerin, yurtdışın-da kurulu bulunan Ar-Ge birimlerinde üretilen Ar-Ge projeleri5746 sayılı Kanun kapsamı dışında kalmaktadır. Dolayısıyla amacı, konusu, süresi, bütçesi, çıktıları vb. detayları yurtdışındaki çalışmalarla somutlaştırılmış Ar-Ge projelerinin destek ve teşvik sistemine dahil edilmesi mümkün bu-lunmamaktadır. Yine aynı bakış açısıyla söylenebilir ki, Türkiye’deki Ar-Ge Merkezinde çalışan bir Ar-Ar-Ge personeli, çalışmalarının bir bölümünü işletmenin yurtdışındaki Ar-Ge biriminde devam ettiriyorsa, söz konusu personelin yurt dışında geçirmiş olduğu bu süreler Ar-Ge Merkezindeki faaliyetlerindensayılmamaktadır. Bundan dolayı işletmelerin, Ar-Ge per-sonelinin yurtdışındaki Ar-Ge çalışmalarına isabet eden ücretiyle ilgili ta-hakkuk eden gelir vergisi stopajı teşviki ile sosyal güvenlik destek primi işveren hissesi desteğinden yararlanmaları mümkün bulunmamaktadır.

c) Başvuru yapan işletmenin; yeterli Ar-Ge yönetimi ile teknolojik var-lıklar, Ar-Ge insan kaynakları, fikrî haklar, proje ve bilgi kaynakları yö-netim yeteneği ve kapasitesinin bulunması gerekmektedir.

Bu şartın işletmelerde, üç farklı şekilde sağlanmaya çalışıldığı görülmek-tedir. Bunlardan ilki, Ar-Ge Merkezi olarak belgelendirilmek istenilen bi-rimlerin organizasyon yapısında insan kaynakları, proje ve bilgi kaynakları, fikri haklarla ilgili iş ve işlemleri takip etmek üzere ayrı bir birim bulunma-sıdır. İkincisi bu şartların, işletmenin genel organizasyon yapısı içerisinde sağlanmaya çalışılmasıdır. Sonuncusu ise insan kaynakları ve teknolojik varlıklar dışındakilerin, dışarıdan sağlanan danışmanlık hizmetleri ile yerine getirilmeye çalışılmasıdır. Söz konusu şartların, Ar-Ge Merkezi organizas-yonu içerisinde mi yoksa işletmenin organizasyon yapısı içerisinde mi sağ-lanması gerektiği hususunda mevzuatta bir düzenlemeye yer verilmemiştir.

Başvuruların değerlendirilmesi sürecinde, Bakanlığınbu şartı Ar-Ge Mer-kezi organizasyonu içerisinde aradığı görülmektedir. Bu yaklaşım bizce de yerindedir.Zira Ar-Ge, fikri haklar, teknolojik varlıklar, proje ve bilgi kay-nakları yönetim ve kapasitesi gibi Ar-Ge Merkezlerinde bulunması gerekli

letmeler bu şartın yeterli düzeyde sağlanıp sağlanmadığını nasıl anlaya-bilecektir? Bizce işletmeler tarafından burada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta; Ar-Ge merkezi olarak belgelendirilmek istenilen birimdeki mevcut yazılım ve program altyapısı ile teknolojik varlıkların, Ar-Ge pro-jelerinin yönetimini, bu projelerde kullanılacakgerekli bilgi kaynaklarına erişimi ve Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri neticesinde ortaya çıkması muh-temel marka, patent, endüstriyel tasarım gibi sınai mülkiyet haklarının tesciline kadar gerekli takibi sağlayabilecek yeterlilikte olup olmadığıdır.

Konuyla bağlantısı bakımından söylemek gerekirse, buşartın Ar-Ge birimi için tahakkuk edip etmediği yönündeki karar,başvuru üzerine görevlendi-rilen üç hakemin birbirlerinden bağımsız olarak düzenleyecekleri raporla-rışığında,“Değerlendirme ve Denetim Komisyonu”tarafından verilecektir.

Bu nedenle başvurunun olumlu neticelenmesi bakımından, başvuru sonra-sında gerekli incelemeyi yapmak üzere işletmeyi ziyaret eden hakemlere, bu şartın gereğinin Ar-Ge biriminde yeterli düzeyde sağlandığına ilişkin tatmin edici bilgi ve belge sunulmasıönem taşımaktadır.

ç)Ar-Ge Merkezlerinin, Ar-Ge ve destek personelinin Ar-Ge merkezinde çalış-tığının fiziki kontrolünü yapacak mekanizmalara sahip olması gerekmektedir.

5746 sayılı Kanun ile sağlanan gelir vergisi stopajı teşviki ile sigorta primi desteği uygulamasında “fiilen Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine ayırılan zama-nın toplam çalışma zamazama-nına oranı” dikkate alınmakta olup, bu zamazama-nın hesap edilebilmesi içinAr-Ge ve destek personelinin, Ar-Ge Merkezi olarak belgelendirilen birimlerdefiilen ne kadar süre geçirdiklerinin tespiti gerek-mektedir. Bu tespitin yapılabilmesi de Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin yü-rütüldüğü birimlerin giriş-çıkışlarına kurulacak fiziki kontrol mekanizması ile mümkün olabilmektedir. Bakanlık tarafından bu fiziki kontrolün,Ar-Ge Merkezi olarak başvurusu yapılan birimin giriş-çıkışlarına kurulacak kamera ile güçlendirilmiş RF-ID kartlı geçiş sistemiile sağlanması istenilmektedir.

Oysa başvuru yapan işletmelerin bir kısmında bu sistem yerine boydan tur-nike sistemi veya parmak okuyuculu sistemin kurulu bulunduğu görülmekte olup, başvurunun olumlu neticelenmesi bakımından işletmelerin bu meka-nizmalar yerine Bakanlıkça uygun görülen fiziki kontrol mekanizmasınıter-cih etmelerinde fayda bulunmaktadır.

Diğer yandan başvuru yapan işletmelerden bir kısmının, Ar-Ge ve ye-nilik faaliyetlerine ilişkin süreler ile TZE Ar-Ge personeli sayısının hesa-bında, fabrika veya işletme yerleşkesinin giriş-çıkışında kurulu bulunan

fiziki kontrol mekanizmasına ait kayıtları esas aldıkları görülmektedir. An-cak bu yaklaşım kanımızca hatalıdır. Zira Ankara Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından verilen bir muktezada;Ar-Ge Merkezinde tam zamanlı olarak çalışmakta olan personelin muhtelif nedenlerle yurtiçi veya yurtdışına görevli olarak gönderilmeleri halinde, Ar-Ge Merkezi dışında geçirilen bu sürelerin Ar-Ge ve yenilik faaliyeti kapsamında değerlendirilmesinin mümkün olmadığı, dolayısıyla söz konusu personelin bu sürelere isabet eden ücretlerinin de Ar-Ge indirimine konu edilemeyeceği ifade edilmiş-tir. İlgili muktezadan da anlaşılacağı üzere Ar-Ge Merkezi dışında geçiri-len sürelerin, bu faaliyetlere ilişkin hesaplanan sürelere dahil edilmemesi gerekmektedir. Bu nedenlegerek işletmelerin yararlanabileceği destek ve teşvik tutarının gerekse TZE Ar-Ge personeli sayısının mevzuata uygun bir şekilde tespiti bakımından, fabrika veya işletme yerleşkesinin giriş-çıkış kapılarında kurulu bulunan sistemdeki kayıtlaryerine, Ar-Ge Merkezleri-nin giriş-çıkışlarında kurulu bulunan sistemdekikayıtların esas alınması önem taşımaktadır.

d) Ar-Ge Merkezlerinin konusu, süresi, bütçesi ve personel ihtiyacı tanım-lanmış Ar-Ge ve yenilik program ve projelerinin bulunması gerekmektedir.

Bakanlıkça işletmelerden, Ar-Ge Merkezi olarak belgelendirmek istedik-leri birimde tamamlanan, devam eden ve planlanan Ar-Ge projeistedik-leriyle ilgili ayrıntılı bilgiler istenilmektedir. Bu noktada belirtmek gerekir ki tamamlanan projeler dışındaki projelerle ilgili başvuru dosyasındaki bilgilerin neredeyse tamamı, tahmini olarak verilmek durumundadır. Zira Ar-Ge ve yenilik faa-liyetlerinin doğası gereği, bir Ar-Ge projesinin süresi, bütçesi, personel ih-tiyacı öngörüldüğünden farklı bir şekilde gerçekleşebilmektedir. Bir başka önemli husus da, özellikle savunma sanayii alanında faaliyet gösteren işlet-melerin gizlilik dereceli projelerle ilgili bilgi vermekten kaçınmalarıdır. Her ne kadar mevzuatta böyle bir ayrıma gidilmiş olmasa da Bakanlık uygula-maları, işletmelerce istenildiği takdirde bu projelerin içeriğiyle ilgili ayrıntılı bilgi verilmemesi yönünde işletmelere kolaylık sağlamaktadır.

e) Ar-Ge Merkezlerinin ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş ve tek bir

aliyet gösterebilecektir.Ar-Ge Merkezi başvurusunda bulunan işletmeler-den görülmüştür ki; bu merkezlerinbir kısmı işletmenin diğer birimleri ile aynı binada ve fakat bu birimlerden yalıtılmış fiziki bir mekânda, bir kısmı müstakil bir binada diğer bir kısmı ise aynı yerleşke içerisinde fiziki olarak birbirinden bağımsız binalarda yer almaktadır.Burada bir parantez açarak ifade edelim ki söz konusu şartta geçen“yerleşke” deyiminden ne anlaşıl-ması gerektiğiyle ilgili olarakne mevzuatta ne de Bakanlık uygulaanlaşıl-masında bir tanımlamaya yer verilmiştir. Bakanlık uygulamalarında, fiziki sınırları belirli olan bir alan içerisinde,işletmenin organizasyon yapısında bulunan birimlerin toplu bir biçimde bulunduğumekânların“yerleşke” olarak kabul edildiği görülmektedir. Başvuru yapan işletmelerin, Ar-Ge birimlerini bu bakış açısıyla konumlandırmaları yerinde olacaktır.

Ne var ki Ar-Ge birimleri bir taraftan bu şarta uygun bir şekilde konum-landırılmak durumundayken diğer taraftan da “yerleşke” kavramından kaynaklanan belirsizlik nedeniyle birbirinden farklı yapıların ortaya çık-tığına rastlanılmaktadır. Konuyu somutlaştırmak bakımından örnek ver-mek gerekirse, organize sanayi bölgesinde faaliyet gösteren bir işletmenin Ar-Ge birimleri farklı adalarda bulunuyorsa,bunlartek bir yerleşkede mi yoksa farklı yerleşkelerde mi kabul edilecektir? Yahut bu birimlerin farklı adalarda ve fakat aynı organize sanayi bölgesi içerisinde bulunması “tek bir yerleşke içinde yer alması” şartı için yeterli olacak mıdır? Bunun gibi örnekleri çoğaltmak mümkün olup, bu konuda yaşanabilecek tereddütleri gidermek adına “yerleşke” deyiminden ne anlaşılması gerektiğine yönelik mevzuatta düzenleme yapılmasında fayda bulunmaktadır.

f) Ar-Ge Merkezlerinin, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununa göre kurulan teknoloji geliştirme bölgeleri dışında yer alması gerekmektedir.

Bu şartla ilgili olarak da Ar-Ge Merkezi olarak belgelendirilmek isteni-lentüm birimlerin, teknoloji geliştirme bölgeleri dışında kurulu bulunması gerekmektedir. Yineaynı şekilde Ar-Ge MerkezlerininKanun kapsamındaki faaliyetlerinin bu bölgeler dışında yürütülmesi icap etmektedir. Başvuru ya-pan işletmelerin bir kısmının sözü edilen bölgelerde faaliyet gösteren Ar-Ge birimleri bulunduğu görülmektedir. Tekrar hatırlatmak gerekirse gerek buradaki birimlerin faaliyetleri gerekse bu faaliyetlerde çalışan Ar-Ge per-soneline yapılan her türlü ödeme 5746 sayılı Kanun kapsamı dışındadır. Do-layısıyla başvuru yapan işletmelerin bu hususu gözden kaçırmamaları önem arz etmektedir. Öyle ki Bakanlıkça yapılacak denetimlerde Ar-Ge Merkezi

başvuru dosyasında bildirilen personelin, aynı zamanda bu bölgelerde çalış-tığının tespit edilmesi durumunda, Ar-Ge Merkezi Belgesinin iptali günde-me gelebilecektir. Buna karşın işletgünde-melerin, Ar-Ge Merkezi Belgesi aldıktan sonra teknoloji geliştirme bölgelerindekibirimlerini veya personelini Ar-Ge Merkezlerine taşımalarında yasal bir engel bulunmamaktadır.

3. SONUÇ

5746 sayılı Kanunda öngörülen destek ve teşviklerden yararlanmak üze-re “Ar-Ge Merkezi Belgesi” alınabilmesi için, Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesine ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik’in 15’inci maddesinin 1’inci fıkrasında 7 bent halinde sayılan şartların yerine getirilmiş olması gerekmektedir.

Diğer taraftan19/02/2014 tarihli ve 28918 sayılı Resmi Gazetede yayımla-nan 6518 sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmün-de KararnamelerHükmün-de Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 101’inci madHükmün-desi ile Bakanlar Kurulu, Ar-Ge Merkezi belgesi alabilmek için gerekli olan asgari 50 TZE Ar-Ge personeli istihdam edilmesi şartını 30’a kadar indirme veya sektörler itibariyle farklılaştırma hususunda yetkilendirilmiştir. Bu yetkinin kullanılması sonrasında Ar-Ge Merkezi Belgesi almak isteyen işletmelerin başvurularında ciddi bir artış sağlanacağı beklenilmektedir. Ancak belge almak isteyen işletmelerin birçoğu tarafından bu şartlardan ne anlaşılması veya bu şartların ne şekilde sağlanması gerektiği noktasında zaman zaman tereddüt yaşanabilmektedir. Netice itibariyle denilebilir ki, Ar-Ge Merkezi Belgesi başvurularının reddedilmemesi veya gerekli eksikler nedeniyle bu başvuruların gecikmeli olarak sonuçlanmaması bakımından, işletmelerin bahse konu Yönetmelik hükmü ile anlatılmak istenilen şartları doğru bir şe-kilde anlamaları ve bu şartların gereğini mevzuata uygun bir şeşe-kilde yerine getirmeleri önem taşımaktadır.

KAYNAKÇA

masına İlişkin Yönetmelik. Ankara: Resmi Gazete (26953)

Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (25.09.2008) Araştırma ve Ge-liştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Konulu 2008-85 sayılı Genelge.

Ankara: Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı

T.C. Yasalar (12.03.2008).5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faa-liyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun. Ankara: Resmi Gazete (26814)

KURUMLAR VERGİSİ VE KDV YÖNÜNDEN ŞİRKETLERDE