Alacak-Verecek Davalar :

Tereke ve miras davalar ndan sonra en çok kay t “alacak-verecek” davalar yla ilgilidir. Bu davalar çe itli ekillerde gerçekle mektedirler. Bazen bir ki inin ba kas ndan alacak talebi eklindedir. öyleki: “Yunus A a Haço muvâcehesinde üzerine mersûmun zimmetinde üç yüz otuz be guru alacak hakk m olub mersûm imtinâ‘ itmekle tahsîli matlûbumdur89.” Bazen de ölen ki inin borçlu olmas ve borcunun muhallefat ndan tahsili talebiyle dava aç lm r. Bununla ilgili olan dava defterde “Sadihan o lu Mehmed taraf ndan vekîl-i müseccelli Hâc Ahmed Efendi (mim) Menzilci H yar Hüseyin A an n o lu Mehmed mahzar nda üzerine merkûmun babas müteveffâ Hüseyin A a zimmetinde bin alt yüz doksan iki alacak hakk olub müteveffân n sâkin oldu u bir bâb menzil dahi ‘indimde rehin olub mebla mezbûru rehin olunan hânedân ve bak yyesi muhallefât ndan bana teslîmi matlûbumdur deyu90.”

eklinde geçmektedir.

2.6.3. Kaybolma ve Sirkat Davalar :

Sirkat, ba kas n ta nabilir mallar onun r zas olmaks n yararlanmak amac yla yerinden almakt r. ncelemi oldu umuz defterde “kaybolma ve sirkat” olaylar n çoklu u dikkatimizi çekmektedir. Burada her ne kadar kaybolma kelimesi kullan lsa da neticede hadiseye bir bütün olarak bak ld nda h rs zl k olay denilebilir. rs zl k olay ile ilgili defterde 21 adet hadise geçmektedir. Bu hadiselerin baz lar do rudan çalarak yap lm . Bu duruma örnek olarak: “Ömer A a taraf ndan üzerine vekîl-i sabitü’l-vekâlesi münâdî Mollâ Sâlih (mim) Harputlu Haronun kurâlar ndan mmî Edu muvâcehesinde üzerine i bu mü âhede olunan Timurk r kanc k kat r müvekkilimin irâen mülkü olub târih-i kitâbdan yigirmi mâh mukaddem Behermaz ovas nda sirkat olunma la el-hâletü hâzihi mersûmun yedinde buldu umdan bi’t-taleb ve el-buyrulmas matlûbumdur deyu91.” davas gösterilebilir. Baz lar da kaybolman n

88 D S 376, 14/7, s. 63. 89 D S 376, 5/4, s. 34. 90 D S 376, 24/4, s. 93. 91 D S 376, 4/2, s. 31.

neticesinde ba kalar taraf ndan çal nma eklinde gerçekle ir. Bu türden davalara da “Seyidhan taraf ndan vekîl-i ‘Abdî (mim) Mehmed mahzar nda üzerine i bu mü âhede olunan mezbûr k srak irâen mülküm iken târih-i kitâbdan on mâh mukaddem zoli kurâlar nda gice ile zâyi‘ olub el-hâletü hâzihi merkûmun yedinde buldum bi’l-istihkâk taleb-su’âl92.” davas örnek gösterilebilir.

2.6.4. Diyet Davalar :

Diyet, Bir insan öldüren veya yaral yan kimsenin verdi i kan bedeli ve tazminatt r93. ncelemi oldu umuz 376 nolu defterde “diyet” davalar yla ilgili hadiseler de say sal olarak önemli bir yekuna sahiptirler ve bu diyet davalar farkl

ekillerde vuku bulmaktad r. Diyet davalar derken sadece adam öldürme neticesinde al nan kan pahas eklinde anla lmamal r. Bu davalar içerisinde adam öldürme

eklinde vuku bulanlar mevcuttur. Bu duruma örnek olarak “Mübâreki? karyesi sâkinlerinden Hasan (mim) Kank rt karyesi kahyas Mehmed Kahya ve karye ahâlîsi taraflar ndan vekîl müseccelleri Hâc Ahmed Efendi mahzar nda üzerine Miyân sâkinlerinden babam Hüseyin li-ecli’l-maslahat Mevze karyesine giderken Kank rt karyesi kurbunda iki nefer piyâde babam Hüseyinin ba deynek ile darb ve cürh idub ba‘de hânesine rücû‘unda darb- mezkûrdan müte’essiren fevt olub vefât darb- mezkûr ile oldu unu hâl bir minvâl- muharrer oldu unu babam takrîr idub babam n diyetini karye-yi mezkûr ahâlîsinden tahsîli matlûbumdur deyu94.” davas gösterilebilir. Yaralama neticesinde meydana gelen davalar n mahkemeye intikal etti i görülmektedir. Buna örnek olarak “Gerk karyesi sâkinlerinden zollu Resûl taraf ndan brâhîm ve Resûl ve Sinân ehâdetleriyle vekîl-i sâbitü’l-vekâlesi o lu Mehmed Dikini kahyas ‘Alî Kahya mahzar nda üzerine târih-i kitâbdan dört sene mukaddem merkûm ‘Alî Kahyan n sa îr o lu Resûl müvekkilim babam merkûm sa gözünü sapan ta yla darb ve darbinden ‘alîl oldu undan ve diyeti bi’l-vekâle matlûbumdur deyu95.” davas gösterilebilir.

Bir ba ka örnek de defterde “Deyrikli Hasan Zülfi mahzar nda üzerine geçen sene-yi mübârekede at kenar nda merkûm gelub beni girift idub k belimden

92

D S 376, 12/6, s. 57.

93

Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlü ü, “ Diyet”, C. I, MEB. Yay., stanbul 1983, s. 468.

94

D S 376, 18/5, s. 75.

95

alurken ben dahi k c- mezkûru almak içün yedimi att mda sol elimin dört parma cürh ve sakât oldu undan diyeti matlûbumdur didikte96.” eklinde geçmektedir.

Hatta bu diyet davalar içerisinde ki inin hayvan n yaralanmas neticesinde diyet talebi davalar da mevcuttur öyleki: “Penbeci Emîn Be e (mim) F nc Miko mahzar nda üzerine bâr-gîrimi marabama teslîm idub Sat Kendine gönderirken kimesneye kiraya virmesun deyu tenbîh idub esnâ-y râhda bâr-gîr-i mezkûru mesfûr Mikoya virub mersûm suvâr olub karye-yi mezkûre râhi oldukta lo-dere? gitme deyu tenbîh itmi iken ve degilmeyub karye-yi mezkûre vusûlunda h fz nda kusûr idub bo anub bir aya k lub sakat oldu undan mûcib-i er‘îsi matlûbumdur deyu97.”

2.6.5. Mehir Davalar :

Üzerinde çal z er‘iyye Sicili’nde mehir, ödeme biçimlerine göre nikâh akdi ras nda pe in ödenen “mehr-i mu‘accel”, ileride ödenilmesine söz al nan “mehr-i “müe’ccel” ekline ödeme biçimleri mevcuttur. Mehir miktarlar n belirlenmesinde, ailelerin ekonomik aç dan yer ald klar tabakan n yan s ra, kad nlar n ya , güzellik, bakire olmalar önemli etkenlerdir. Defterde mehir ile ilgili davalar, genelde kad n mehir bedelinin eksik ödenmesi sonucunda mehrin n kalan k sm n kocas taraf ndan ödenmesi talebi eklinde aç lm davalard r. Bu türden davalardan biri deftere “ ‘Â’ e Hâtûn taraf ndan vekîli Hâc Ahmed Efendi mezbûrenin k Zübeyden n zevci Bekir taraf ndan vekîli Mehmed Efendi mahzar nda üzerine müvekkilim mezbûrenin sa îre

mezbûre Zübeyde alt yüz guru mehr-i mü‘accel ve mü’eccele ile mûmâ-ileyhin müvekkili merkûm Bekire müvekkilem mezbûre bi’l-velâye ‘akd- nikâh idub mehr-i mu‘acceleden yüz elli guru dahi ahz idub bak yye kalan yüz elli guru u merkûm Bekirin zimmetinde kalma la dâhil-i meclis olduklar ndan bak yye kalan mebla mezbûrun dahi merkûmden taleb ve el-buyrulmas bi’l-vekâle matlûbumdur didikte98.” diye kaydedilmi tir.

2.6.6.Nikah Davalar :

Nikah, evlenmeleri yasak olmayan bir erkekle bir kad n aras nda yap lan ve mü terek hayat ve nesli sürdürmek için bir ba meydana getiren akittir. Tarih boyunca,

96 D S 376, 17/2, 71. 97 D S 376, 32/6, 116. 98 D S 367, 16/2, s.67.

çe itli milletlerde ve hukuk sistemlerindeki evlilik anlay ve tatbikat ayn olmam r. lahi vahye dayanan semavi dinlerde erkekle kad n ortak bir yuva kurmas ancak nikah akdiyle mümkün k nm r. Defterde nikah ile ilgili 7 dava mevcuttur. Bunlar n büyük bir ço unlu u bir erke in kendi nikah nda olan bir kad n kaçmas veya ba ka bir erke e gitmesi ve davac n nikahl kar geri istemesi üzerine aç lm davalard r ve buna örnek olarak: “Nusaybin kazâs sâkinlerinden Mollâ Halef Ganami ‘a îretinden Hemure mahzar nda üzerine mezbûreyi dört sene mukaddem ‘akd- nikâh idub ve dâhil- i meclis olduktan sonra ‘indimden firâr Vardal karyesi sâkinlerinden ‘Alî Kaplan nâm kimesneyi tezevvüc itmekle bana teslîmi matlûbûmdur deyu99.” belgesi gösterilebilir.

2.6.7. Mülke Zarar Davalar :

Tarlalardaki mahsulleri çalmak ya da zarar vermek amac yla tahrip edilmesi bozulmas ve zarar verilmesidir. Biz burada zarar vermeyi tarlaya zarar verme anlam nda kulland k. Bu zarar verme olaylar yla ilgili, inceledi imiz defterde toplam 2 adet hadise mevcuttur ve bunlar, bir ki inin davarlar bir ba kas n tarlas na sokma ve tarla sahibinin kendisine verilen zarar n davar sahibinden tazmini eklinde aç lan davalard r. Bu türden davalardan biri, incelemi oldu umuz 376 nolu defterde “Fazîletlu

erîf Efendi Kasab brâhîm Dalkabak Mahan n hem îresi taraf ndan vekîli smâ‘îl ve merkûm Dalkabak ve brâhîm taraflar ndan vekîlleri ‘Ömer Efendi mahzarlar nda üzerine da‘vâ ve tasvîr-i müdde‘âs nda merkûmûnun çobanlar mülküm olan Hâc Hamza Bahçesini ra‘î ittirmekle be yüz guru mikdâr bana zarar eylediklerini ehl-i hibre bana haber virmeleriyle merkûmûndan tahsîli matlûbumdur didikte100.” diye geçmektedir.