Mali tabloların bağımsız denetimini gerektiren diğer bir sebep ise, güvenilir bilgi ihtiyacıdır.
Bilindiği gibi, çeşitli çıkar gruplarının alacakları kararlarda isabet kaydetmeleri, muhasebe verileri ve mali tabloların güvenilir olmasına bağlıdır. Diğer bir deyişle, güvenilir bilgiyi, ancak geçerli ve kaliteli yeterli sayıda denetim delili sağlar. Mali tabloların güvenilir olduğunun delili, onların bağımsız muhasebe uzmanlarınca denetlenmiş olmalarıdır. Güvenilir bilgiye dayanmayan kararlarda isabet derecesi düşük olacağından bu durumdan hem toplum hem de ilgili taraflar zarar görürler61.
İşletme faaliyetleri yöneticilerin ve işletmede çalışan kişilerin işbirliğini gerektirmektedir. Oysa bir işletmenin faaliyetini sürdürebilmesi, işletme dışındaki kişilerin de sürekli desteğini gerektirir. Yatırımcılar devamlı ve uzun vadeli fonlarla, borç para verenler kısa vadeli fonlarla, müşteriler mal ve hizmet talebi ile satıcılar mal ve hizmet arzı ile işletmeye destek olurlar. Dıştan gelen bu desteğin devamı, desteği sağlayan grupların bu destek karşılığında elde ettikleri çıkarların korunmasına bağlıdır. Potansiyel yatırımcılar sadece kazanacakları parayla değil, aynı zamanda karşılaşacakları riskle de ilgilenirler. Bu nedenle, yatırımcılar hem iştirak için alacakları kararlara ilişkin hem de bu iştirakten bekledikleri kazançlara ve risklere dayanak teşkil edecek bilgi isteyeceklerdir. Bu kişilerin işletmeye desteğini sağlamak amacıyla mali tabloların bu kişilerin kararları ile ilgili bilgileri içermesi
60 KEPEKÇİ; a.g.e., s.9. 61 TÜREDİ; a.g.e., s.14.
gerekecektir. Böyle bir bilgi mevcut olduğu sürece destek devam edecektir. Yatırımcılara iletilen bilgi, bu kişilere güven verirse, ekonomide geçici tıkanıklıklar olduğu durumlarda dahi yatırımcılar yeni yatırımlara gitmekte veya mevcut menkul kıymetlerini ellerinde tutmaktadırlar. Bu güvenin sağlanması yıllık raporların bir fonksiyonudur.
İşçiler, satıcılar, müşteriler ve devlet daireleri gibi kullanıcıların bilgi ihtiyaçları iyi tanımlanmadığı için, yatırımcılara ve borç para verenlere yararlı olacak bilgilerin bu kullanıcılara da yararlı olacağı görüşü ağırlık kazanmaktadır. Borç para veren kurumlar ve devlet daireleri ihtiyaç duydukları ek bilgileri işletmelerden isteme gücüne sahiptirler. Bu nedenle, mali tabloların hazırlanmasında, sadece iki dış kullanıcı grup olan ortaklar ve potansiyel yatırımcıların amaçları göz önünde bulundurulur.
Günümüzde en çok kabul edilen görüş, değişik amaçları olan çeşitli kullanıcı grupları için bir tip genel amaçlı mali tablolar hazırlamaktır. Muhasebe bilgilerinin bu tür raporlanmasındaki amaç, işletme dışındaki birçok kişi ve grup tarafından alınacak ekonomik nitelikteki kararlara ilişkin gerekli ortak bilgileri sağlamaktır.
Bilgi kullanıcıları, mali tabloları elde ettiğinde iki tür karar almak zorunda kalır: Bunlardan birincisi, kullanıcının ihtiyaçlarına ilişkin konularda bilgi sahibi olabilmesi için elde ettiği bilgiyi yorumlamasıdır. Mali tablolardan sağlanan bilgiler gelecekteki olayların tahmininde kullanıcılara yardımcı olmakla birlikte, geleceğe ilişkin tahminler ve yorumlar mali tablolarda yer almaz. Bu işlev kendi amaçları ve ihtiyaçları doğrultusunda bilgileri yorumlayan kullanıcının görevidir. Çünkü, geleceğin tahmini ve yorumu, riske katlanmanın bir özelliğidir. Örneğin, bir yatırım kararında riske katlanan, gerektiğinde kar veya zarar edecek olan yatırımcıdır. Bu nedenle yatırımcıların ve diğer kullanıcıların, mali tabloların içerdiği bilgileri anlayacak ve yorumlayacak bilgi ve yeteneğe sahip olmaları gerekir. Kullanıcılar, gerekli yeteneğe sahip değilse veya bu yeteneklerini yanlış kullanırlarsa, muhasebe bilgilerini istenen doğrulukta yorumlamakta başarısız olacaklardır.
Mali tablolar kullanıcı tarafından alındıktan sonra, kullanıcının alacağı ikinci karar, elde ettiği bilginin kalitesini değerlemeye ilişkindir. En geniş anlamda denetim fonksiyonu, kullanıcının bu ikinci kararını almasına yardım etmektir. Muhasebe bilgisinin iletişimine denetim sürecinin uygulanması, muhasebe bilgilerinin değerini artırır. Bu nedenle denetim sürecinin başlıca yararlanıcıları, muhasebe bilgilerinin kullanıcısı olan kişi ve örgütlerdir.
Mali tablo kullanıcılarının bazıları, bilgileri analiz etme ve yorumlama yeteneğine sahip olsa bile, çeşitli nedenlerle mali tablolardaki bilgiler yanıltıcı olabilir. Böyle bir durumda kullanıcı, yanıltıcı bilgiyi doğru bilgiden ayıramaz. Bu nedenle bilgilerin bir kararda kullanılmak amacıyla analiz edilip yorumlanmasından önce doğruluk ve güvenilirliğinin araştırılmasında ve bilgi kullanıcılarının kararları ile ilgili bilgilerin mali tablolarda açıklanmış olup olmadığının belirlenmesinde bağımsız denetçiye güvenilir62.
Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı gibi, işletme ile ilgili çıkar grupları alacakları kararlarda isabet kaydedebilmek için, ilgilendikleri işletmelere ait sağlanan bilgilere güvenmek isterler. Çıkar çevrelerinin güvenilir bilgi ihtiyacına karşılık, işletmelerin muhasebe verileri veya mali tabloları birçok nedenden dolayı güvenilir olmayabilir. Bu nedenleri şöyle sıralamak mümkündür:
• Uygulanmakta olan muhasebe ilkeleri, hesap planı ve muhasebe yönetmeliği uygulayıcılar tarafından iyi kavranmamış olabilir.
• Mali tablolar, işletme yönetiminin isteklerine hizmet edecek şekilde kasıtlı olarak genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine aykırı bir şekilde düzenlenmiş olabilirler.
• Muhasebe verilerinin ve mali tabloların hazırlanmasında gerekli özen ve dikkat gösterilmemiş olabilir.
• Muhasebe verilerini ve mali tabloları düzenleyenler mesleki bilgi ve tecrübeden yoksun olabilirler.
• Bazı yolsuzlukları gizlemek amacı ile kasıtlı olarak mali tablolar gerçeğe aykırı olarak düzenlenmiş olabilir.
• Vergi kaçırmak amacı ile çeşitli işlemler yapılmış ve mali tablolar yanlış düzenlenmiş olabilir.
D. Diğer Nedenler
Mali tablolardaki bilgilerin kullanıcıları ile mali tabloları düzenleyen şirketin farklı yerde olmaları, kullanıcıların şirket yönetiminden sürekli veya sık sık bilgi almasında veya şirkette denetim çalışmasını kendilerinin yapmalarında yasal engeller olması veya her bir kullanıcının denetim çalışmasını kendisinin yapmasının zaman ve maliyet yönünden rasyonel olmaması durumlarında kullanıcılar mali
tabloların kalitesini kendileri değerleyemezler. Böyle durumlarda kullanıcılar bağımsız denetçinin mali tablolara ilişkin görüşüne güvenmek zorunda kalacaklardır63.
VII. MALİ TABLOLARIN BAĞIMSIZ DENETİMİNİN AMAÇLARI A. Mali Tablolarla İlgili Bir Görüşe Ulaşmak
Denetim görevini veren makam ya da kişinin temel amacı, düzenlenmiş olan mali tablolarla ilgili bir kanaate varmaktır. Denetçi yaptığı bağımsız denetim çalışmaları sonucunda oluşturduğu kanaatini denetim raporu kapsamında denetim görevini verenlere sunar. Ancak bu temel amaç dışında, denetim görevini verenlerin denetimden bekledikleri ikinci derecede önemli amaçları olabilir64. Bu amaçlar
aşağıdaki maddelerde açıklanmıştır.