Ailede SosyalleĢme

Çocuğun geliĢimindeki süreçlerden biri olan toplumsallaĢma dar anlamda, belirli bir grubun özelliklerini kazanarak, o grubun iĢlevsel üyesi haline gelmek olarak tanımlanır. ToplumsallaĢma aynı zamanda çocuğun toplumsal norm ve değerleri özümseyip hayatında iĢlerlik kazandırdığı bir öğrenme sürecidir. Çocuğun toplumsallaĢma sürecindeki en önemli iĢlev aileye, dolayısı ile ebeveynlere düĢmektedir. Çünkü ebeveynler çocuğun hangi yönde ve ne hızla toplumsal değerleri kazanacağı hakkında bir katalizör görevi görürler. Baumrind, toplumsallaĢmayı Ģöyle açıklar: “ToplumsallaĢma, bireylerin çevreyle etkileĢim içinde ne iseler o hale geldikleri, yetiĢkinlerce baĢlatılan bir süreçtir; küçük çocuklar için kritik bir çevresel bağlam, toplumsal olarak yararlı ve kiĢisel olarak doyurucu tutumlar ve eylemler

230 _{Hökelekli, Çocuk, Genç, Aile Psikolojisi ve Din, s.175.}

231 _{Sürekli, Derya, Kadın ve Toplum, Evrim Yay. , Ġstanbul 2002, s. 93.}

biçiminde kendini gösterebilen gizilgüçleri önemli yollardan sınırlayacak ya da

geniĢletecek olan ailedir”.233

Ġnsan yaĢamının doğum öncesinden baĢlayarak ömrünün sonuna kadar etkisini sürdüren aile, kiĢiyi, fiziksel ve ruhsal geliĢimi, oluĢumu ve davranıĢları açısından

biçimlendirip yönlendirir.234

Çocuk yetiĢtirmek ve onu sosyal yaĢama hazır hale getirmek, ailenin yerine getirdiği en önemli fonksiyon olarak kabul edilmektedir. Hiçbir

kurum ve kiĢi, bu vazifeyi aile kadar sağlıklı yerine getirememektedir.235 Aile hayatıyla,

o ailede yetiĢen çocukların gelecekte kazanacağı kiĢilik ve bu kiĢiliğe bağlı olarak takınacağı tutum ve davranıĢlar arasında kuvvetli bir iliĢki söz konusudur.

Bireyler toplumları oluĢturduğundan, toplum tarafından arzu edilen niteliklere sahip kiĢiliği olan insan yetiĢtirmek oldukça büyük öneme sahiptir. Ailede önemli görev

ve sorumlulukları olan ebeveynler insan, birey ve kiĢilik yaratıcılarıdır.236

Dünyaya masum ve nötr bir özellikte gelen çocuğa, hem ferdi hem de sosyal ve kültürel yönden kimlik kazandırırlar. Dolayısıyla aile, toplumun geleceğini etkileme noktasında önemli bir role sahiptir.

Ġnsanlarda bulunan, doğal ortama uyum sağlamak için çalıĢan içgüdü ve dürtülerden kaynaklanan davranıĢ kalıplarıyla dünyaya gelen bebek, geliĢtikçe, doğal ve toplumsal ortama uyum sağlayacak davranıĢ kalıplarını öğrenmektedir. Bu davranıĢ kalıplarının öğretilip, hayata uyarlanmasında, insanın içinde bulunduğu doğal ve

toplumsal ortam etkilidir. 237 Aile, toplumsal davranıĢların en iyi ve yeterli olarak

verildiği, bunların uygulamaya koyulduğu yerdir. Bireyin toplumsallaĢması, toplum içinde yaĢaması, baĢkalarıyla iliĢki kurması, iletiĢime geçebilmesi için toplumsal davranıĢ kalıplarını bilmesi ve kullanması gerekmektedir. Çocuğa sosyal yaĢama ait kuralların ve bilgilerin, hem teorik hem de pratik olarak aktarıldığı ilk ortam, onun

içinde doğup yaĢadığı ailedir.238

Aile, kiĢiye içinde yaĢadığı toplum hakkında bilgi vermektedir. Ailenin çocuğa bakıp büyütmesinin yanında en az onun kadar önemli görevi, onun topluma uyumunu

233

Gander, J. M., Gardiner, H. W. , Çocuk ve Ergen GeliĢimi, (Çevirenler: Ali Dönmez, Nermin Çelen, Bekir Onur), 3. Baskı, Ġmge Kitabevi, Ġstanbul 1998, s. 274.

234 _{Koptagel-Ġlal, Günsel , “Ruhsal EtkileĢim Açısından Çocuk ve Aile”, Aile ve Çocuk Dergisi, Ak} Yayınları, Ġstanbul, 1981,sayı:1, s. 45-51.

235 _{Pringle, Mia Kellmer: The Needs Of Children, National Children‟s Bureau, U. S. A. 1975, s. 155} 236 _{Satir, Virginia, Ġnsan Yaratmak, (Çeviren: Selim Yeniçeri), Beyaz Yayınları, Ġstanbul 2001, s. 3.} 237 _{Köknel, Özcan, Zorlanan Ġnsan, Altın kitaplar, Ġstanbul 1998, s. 193.}

sağlayacak, toplu halde yaĢamasında ona yardımcı olacak olan kural, değer, rol ve bunları kapsayan kültür hakkında bilgi vermektir. Dünyaya gelen her insanın, içinde yaĢadığı toplumdaki mevcut bilgiyi öğrenmek, doğuĢtan gelen bazı dürtülerini kontrol altına alarak sosyal kuralları ve değer yargılarına uygun davranmak zorunluluğu bulunmaktadır. Bu anlamda genci yetiĢtirmek ve üyesi olduğu toplumun bir ferdi haline

getirmek dünyanın her yerinde ailenin sorumluluğunda gerçekleĢmektedir.239

Her toplumun kendi içinde sosyal normlar ve inançlar sistemi vardır. Bütün

bunlar doğumdan itibaren bireye yüklenmektedir.240

Zamana bağlı olarak kiĢilik geliĢtikçe birey içinde bulunduğu grubun dilini konuĢmakta, içinde bulunduğu grubun düĢündüğü gibi düĢünmekte ve yaĢamaktadır. Çünkü birey toplum içerisinde yaĢamasından dolayı ailesi tarafından ĢartlandırılmıĢtır. Bu nedenle sosyal hayata uygun tutum ve davranıĢları göstermekte ve yeni gereksinimleri uygun bir biçimde karĢılayabilmek için miras edinmiĢ olduğu tepki biçimlerini geliĢtirmeye ya da

devraldıklarının yerine baĢkalarını koymaya çalıĢmaktadır.241

KiĢiliği ve davranıĢları etkisi altına alan değerler ve inançlar aynı zamanda sosyalleĢmenin de önemli bir unsurudur. Sosyal yaĢam içinde, insanların iliĢkilerini düzenleyerek iĢlerinde kolaylık sağlayan “değerler” ile ilk olarak aile içinde tanıĢılır. Ebeveyn çocuklarına, kültür, gelenek, görenek, âdet, sosyal norm ve rol davranıĢları hakkında bilgi verirken, bunların dayandığı veya üzerine inĢa edildiği “değerleri” de aktarmıĢ olmaktadır. Bu bağlamda aile toplumun kültür değerlerinin bir kuĢaktan

diğerine aktarılmasını sağlayan etkin bir toplumsallaĢtırma kurumudur.242

Birey, toplum hayatında sürekli olarak değerler ve inançların etkisinde yönlendirilmektedir. Böylece değerler insanın sosyal davranıĢlarında daima kendini gösteren değerler sosyalleĢme sürecinde de önemli bir yer tutmaktadır.

Çocuğun yaĢadığı çevrede onu etkileyecek gelenek, görenek ve kurallar vardır. Ancak yargıların oluĢtuğu, tercihlerin yapıldığı ve onu birinci derecede etkileyecek yer ailedir. Çocuğun kiĢiliği onun değerlerini temsil eden tercihlerin geliĢtirilmesi neticesinde oluĢur. Ve onun kiĢiliğini temsil edecek bu değerler de geniĢ ölçüde ailenin

239 _{Saran, Nephan , “Aile Hayatı ve Toplum”, Aile Yazıları 3, (Derleyen: Beylü Dikeçligil, Ahmet,} Çigdem), Aile Arastırma Kurumu Yayını, 5/3, Ankara 1991. s. 136.

240

Dönmezer, Sulhi, Kriminoloji, Filiz Kitabevi, Ġstanbul 1984, s. 186.

241 _{Mannheim, Karl, Ġdeoloji ve Ütopya, (Çeviren: Mehmet Okyayuz), Epos Yayınları, Ankara 2002, s.} 27-28.

koĢullandırmasının sonucudur. Dolayısıyla çocuğun yetiĢtiği ailenin geniĢliliği, sosyo- ekonomik ve kültürel düzeyi, onun ilk sosyal deneyimlerini ve toplumsal geliĢimini

etkileyecektir.243

Ġnsan toplumsal yaĢamın doğal bir sonucu olarak yaĢamının çeĢitli evrelerinde birbirinden farklı roller üstlenir ve o rollere uygun bir Ģekilde hareket eder. Toplumsal rollerin algılanıp benimsendiği ve bu rollerin toplumun kabul edeceği davranıĢ

kalıplarına dönüĢtürülmesinin öğrenildiği en doğru yer ailedir.244

Aile, insan iliĢkilerinin her yönüyle sergilendiği bir sahneye benzer. Çocuk, bu sahnede insan iliĢkilerine tüm yönleriyle Ģahit olur. Bu nedenle aile çocuğun ilk sosyal deneyimlerini edindiği yerdir. Ġnsan iliĢkilerini belirleyen anlaĢma, uzlaĢma, bağlılık, iĢbirliği gibi nitelikleri ailede kazanır. Bunun yanı sıra anlaĢmazlık, çekiĢme, çatıĢma gibi olumsuz durumlarda takınacağı tutumları da ailede öğrenir. Aile bireylerinin olumlu ve olumsuz tüm özelliklerini gözlemler, değerlendirir, sonuçlar çıkarır ve tepki

gösterir. Bu davranıĢ ve niteliklerin bir kısmını özdeĢim yoluyla içselleĢtirir.245

Çocuğun özdeĢim kurduğu bireyin bozuk bir kiĢilik yapısına sahip olması halinde bu

kötü davranıĢ örneğinin çocuğa yansıma ihtimali söz konusudur.246

Çocuğun aile üyeleriyle olan iliĢkileri, diğer bireylere, nesnelere ve hayata olan tutumlarının temelini oluĢturur. Aynı zamanda aile, çocuğa ailenin bir üyesi olduğu

bilincini aĢılayarak toplumsallaĢmanın temelini atar.247

Çocuğun sosyalleĢme sürecine zamanla baĢka unsurlar da dâhil olacaktır. Okul, öğretmen ve arkadaĢların da bulunduğu yeni çevresinde çocuk artık yeni roller öğrenecek ve etkileĢimde olduğu bu kiĢilerden de taklit edeceği davranıĢlar görecektir. Bu nedenle ailenin dikkati çocuğun üzerinde olmalı. Özellikle idealist olduğu ve kendi değerlerini oluĢturduğu dönemlerde ailenin yardımcı olması gerekir. Olumlu davranıĢların aile tarafından desteklenmesi yeterlidir. Ancak olumsuz davranıĢların düzeltilmesinde sıkıntı yaĢanabilir. ÖğrenilmiĢ olumsuz davranıĢlara karĢı en doğru tutum diyaloğa dayalı bir çözüm aramak olacaktır. En önemlisi çocuğun bu olumsuz davranıĢlardan zarar görmesini engelleyecek önlemler

alarak bu dönemi sağlıklı geçirmesine yardımcı olmaktır.248

Aile, toplumsallaĢma

243 _{Yavuzer, a. g. e. , s. 128.}

244 _{Sezal, Ġhsan , “Toplum ve Aile”, Sosyolojiye Giris, (Editör: Ġhsan Sezal), Martı Yayınları, Ankara} 2002, s. 172.

245

Hökelekli, Çocuk, Genç, Aile Psikolojisi ve Din, s. 176. 246 _{Yavuzer, a. g. e. , s. 127.}

247 _{Yavuzer, a. g. e. , s. 126.} 248 _{Tosun, a. g. e. , s. 148-151.}

sürecinde çocuğun davranıĢlarını toplumsal bazı sınırlandırmalarla biçimlendirir, denetler ve çocuğa uyarma, motive etme, teĢvik etme, arzu ve Ģevk uyandırma gibi yapıcı etkilerde de bulunur.

Mensubiyet duygusu bireyin kimliğine iĢleyen önemli unsurlardandır. Bir aileye mensup olmanın getirdiği hak ve sorumluluklar ona toplum içinde bir statü sağlar. Birey ailesinin ona yüklediği hak ve sorumluluklardan oluĢan rollerini yerine getirmesi kimliğe layık olmaması ölçüsünde statüsünü korur, kendi çaba ve katkı ve seçimleriyle

de bu statüye zenginlik katar.249

Aile kiĢiye, toplumun bir üyesi olduğu duygu ve düĢüncesi vererek sorumluluk yükler. Onu düzenli bir hayat kurmaya, kanun ve nizamlara uymaya ve herkesle iyi

iliĢkiler geliĢtirmeye yöneltir.250