Ġbadetlerin Psikososyal ĠĢlevleri

Ġbadet, insanın Allah‟a sevgi ve saygısını göstermek amacıyla yaptığı O‟na kulluğu ifade eden tüm eylemlerdir. Ġnsandaki tapınma eylemi bağımlılık Ģuurundan

beslenmektedir.371 Çünkü eksik yaratılıĢlı olan insan, mükemmel bir varlığın kâinatta

369 _{Peker, a.g.e. s.249,250.}

370 _{Hökelekli, Hayati, Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi, s.225.} 371 _{Hökelekli, Din Psikolojisi, TDV Yayınları, Ankara 1993, s.234.}

onu her yönden sardığını hissettiği zaman kendisinde yalvarma duygusu oluĢur. Yüceliği karĢısında boyun bükeceği, ibadet ederek kendinse yaklaĢacağı, ihtiyacı anında yardım dileyeceği, musibetler ve felaketler anında sığınacağı bir mabut anlayıĢı içinde olur.372

Ġbadetler kiĢilik düzenleyici ve dengeleyici sistemlerdir. Bilinçli bir Ģekilde yapıldığında kiĢiliğin gerek içe dönük gerekse dıĢa dönük yönünün geliĢmesine yardımcı olurlar. Allah‟ın karĢısında olduğunu bilinçli olarak hisseden insan, daima Allah‟ın kontrolünde olduğunu düĢünerek kendini denetler. Diğer insanlarla iliĢkilerine

de bu açıdan bakar, saygılı ve dürüst davranır.373

Ġbadetler aynı zamanda insana bedensel ve ruhsal bir takım güçlüklere katlanmayı öğretir. Ġnsanın bu zorluklara katlanarak ibadetlerini devamlı olarak yerine getirmesi, kiĢiliği oluĢturan sabır, cesaret,

merhamet ve yardımseverlik gibi duygu ve davranıĢları güçlendirir, geliĢtirir.374

Bütün ibadetler, insan Ģuurunu iyiye, doğruya yönlendirerek ve insanı olgunlaĢtırarak güzel davranıĢlar sergilemelerini sağlar. Yaratıcısına Ģuurlu bir Ģekilde bağlanan ve ibadet eden insan kötülüklerden kaçınarak kendisine olan güvenini arttırır, ruhsak destek kazanır, kiĢiliğini sağlamlaĢtırır, sabrını ve olumlu yaĢam felsefesini geliĢtirir.375

Ġnançlar ve tutumlar, kiĢinin Ģahsiyetine bir devamlılık, günlük idrak ve

faaliyetlerine bir mana verir ve çeĢitli hedefler elde etmesine yararlar.376

Ġbadetler, insanda içsel geliĢim ve olgunlukla birlikte bir disiplin sağlarlar, iradeyi güçlendirirler, insan yapısındaki kibri, gururu ve bencilliği yıkarak yerine tevazuyu, kendini aĢarak diğer insanları düĢünmeyi, cömertliği yerleĢtirir ve geliĢtirir. Aynı zamanda ibadetler, güçlüklere katlanma, sıradan benliği aĢarak geliĢtirme, zorluklarla mücadele etme ve kendini yenileme ile sonuçlanan psikolojik bir

olgunlaĢmanın itici güçleridir.377

Ġbadet pratikleri toplumsal kontrolü sağlayarak insanları toplumun kuralları çizgisinde tutmaya yardım eder. Ġbadet kiĢinin bilinci içinde içselleĢerek vicdan olgusunu oluĢturur. Toplumsal hayatta hoĢ karĢılanmayan iĢlerden uzak tutacak Ģekilde

372 _{Mevdudi, Ebu‟l-Ala, Ġslami kavramlar, (Çev. S.Akyüz), Pınar Yayınları, Ġstanbul 1991, s.19.} 373 _{Hökelekli, Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi, s.143.}

374

Bayraktar, Mehmet, Ġslam Ġbadet Fenomenolojisi, Akçağ Yay., Ankara 1987, s.23-24. 375 _{Hökelekli, Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi, s.143-144.}

376 _{Krech, D. Cruthfield, R.C.,Sosyal Psikoloji, (çev. E.Güngör), Ötüken NeĢriyat, Ġstanbul 1980, s.184.} 377 _{Hökelekli, Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi, s.144.}

insan bilincini Ģekillendirebilmesi ibadetin herkesçe arzu edilen en açık

iĢlevlerindendir.378

Ġbadet kiĢinin çaresizliğe, ümitsizliğe, düzensizliğe karĢı koymasını sağlar. Ġçsel doygunluk sağlayarak denge oluĢturur ve insanda çok yönlü açılımlar yaparak onu yalnızlıktan kurtarır, toplumsallaĢtırır. Ġbadetler, ahlaki yönleri haricinde, emir ve yasaklarıyla, tavsiye ve yönlendirmeleriyle sosyal bağları kuvvetlendirerek, sosyal bütünleĢmeyi sağlayan motivasyonlar içermektedir. Ġbadetlerde insanları birbirine yaklaĢtıran ve kaynaĢtıran bir atmosfer vardır. Ġbadetler aynı merkezi tecrübeye dayanan

insanları etki altına alarak birbirlerine bağlar379_{Ayrıca kiĢinin hayatını anlamlandırma,}

ölüm, hastalık ve sakatlık gibi ruh sağlığını etkileyen acılara katlanma, yaĢam umudu

kazandırma ve hayatın zorluklarıyla baĢ edebilme gücü vermektedir.380

Toplu yapılan Cuma ve Bayram Namazları, hac, vs. gibi ibadetler kiĢinin

Allah‟la olduğu kadar diğer insanlarla da yakınlaĢmasını sağlar.381

Aynı duygu, düĢünce ve inancı paylaĢan bir topluluk içinde olmanın iç huzurunu duyan kiĢi bu cemaat ruhu sayesinde beraber bulunduğu insanlara karĢı bir sevgi, sempati ve güven duygusu hissedecektir. Dolayısıyla yalnızlık duygusu, sıkıntı ve gerginliklerinden

kurtulacaktır.382 Ġbadetler sayesinde kiĢi, benliğinin dar kalıplarını aĢarak diğer

insanlarla bütünleĢir. Yalnız ve içe kapanık hallerinden kurtularak, kendisiyle ve diğer

insanlarla barıĢık, dıĢa dönük ve sosyal bir fert haline gelir.383

Ġbadetlerini düzenli olarak yerine getiren kiĢi, Allah‟a karĢı vazifesini yerine getirmiĢ olmanın iç huzuruyla ruhen ve vicdanen rahatlamakta, gelecek ile ilgili kaygılarından da kurtulmaktadır. Ayrıca bir mükâfatın gizli ümidi ile moral düzeyini

yüksek tutabilmektedir.384

Ġbadetler, yetiĢmekte olan gençlere sorumluluk duygusu kazandırarak dengeli bir kiĢilik geliĢtirmelerine yardımcı olabilmektedir.

Ġbadet ve duanın insan psikolojisine sağladığı desteği Victor Frankl‟ın II. Dünya SavaĢı sırasındaki toplama kampındaki gözlemlerinden örnekleyebiliriz. Frankl‟ın izlenimlerine göre fiziksel açıdan çok zayıf olmalarına rağmen ibadet ve dua vasıtasıyla

378

Hökelekli, Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi, s.146. 379

Toplamacıoğlu, Mehmet, Din Sosyolojisi, AÜĠF Yay., Ankara 1975, s.191-192.

380 _{Argly, M.& Hallahmi, B.B. (1975.The Social pyschology of Religion, London and Boston,} Routledge&Kegan s.141-142.

381 _{Hökelekli, Din Psikolojisi, s.245.} 382

Hökelekli, Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi, s.227.

383 _{Hayta, Akif, Psiko-Sosyal Uyum ve Dini Pratikler, (YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Uludağ} Üniversitesi 1993, s.68.

iç zenginliği yaĢayan insanlar diğerlerinden daha dayanıklı, iradeli ve güçlü olarak

kamptaki dayanılmaz acılara katlanabilmiĢlerdir.385

Ġbadetlerin benliği geliĢtirici ve zorluklara dayanma gücünü arttırıcı iĢlevi sayesinde geliĢmiĢ, bütünleĢmiĢ, sağlam bir benliğe ve kiĢilik yapısına sahip olabilen

insan, zorluklarla mücadele ruhu kazanmakta386_{, hayatın güçlükleri karĢısında}

umutsuzluğa ve yılgınlığa düĢmemektedir.387