Aile İçinde İşbirliği Ve Sorumluluk Uygulama Temasına Dair Betimsel

4.5.1 Aile İçinde İşbirliği Ve Sorumluluk Uygulama Temasına Dair Betimsel Bulgular

Bu başlık altındaki ‘Aile İçinde İşbölümü ve Sorumluluk Üstlenme’ etkinlikleri ‘B.3.19. Ailede kararlar alınırken görüş bildirir ve kendisinin üstlenebileceği görevlerle ilgili yeni fikirler üreterek bunları uygular. B.3.20. Aile içinde görev dağılımının adil olup olmadığını sorgular.’ kazanımları bağlamında yapılandırılmıştır. Bu kazanım, Hayat Bilgisi dersi programında kazandırılması hedeflenen ‘Öz saygı, öz güven ve yeniliğe açıklık’ kişisel niteliklerinin

120

sergilenmesine katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Bu kazanım ayrıca, Hayat Bilgisi dersi programında kazandırılması hedeflenen ‘Öz Yönetim (Katılım, Paylaşım, İş Birliği ve Takım Çalışması Yapma), Karar Verme ve Yaratıcı Düşünme’ becerilerinin geliştirilmesini amaçlamaktadır (MEB, 2009: 187). Öncelikle öğrenci ailelerinin içinde nasıl bir işbölümü yapıldığına, öğrencilerin ev içerisinde ve dışında sorumluluğu olup olmadığına, aile içindeki iş bölümünün adil olup olmadığına, öğrencilerin ev içerisinde üstlenebileceği görevlerle ilgili fikir geliştirip geliştirmediğine ve ailede kararların nasıl alındığına dair fikirleri almak için öğrenci ve aileler ile görüşülmüştür. Konu ile ilgili bulgular karşılaştırılmalı olarak sunulmuştur.

Aşağıdaki şekilde araştırmaya katılan öğrencilerin evlerinde yapılan işbirliğine dair öğrenci görüşlerini içeren bulgular verilmiştir.

Şekil 16. Öğrencilerin evlerindeki işbirliği durumu

Şekil 16’da, 19 öğrenci evlerinde işbirliği yaptığını, 6 öğrenci ise evlerinde işbirliği yapılmadığını belirtmiştir. Bu öğrenciler ev temizliği (8), sofra kurma/kaldırma (5), karar alıma (3), zor işler (2) ve bir şey taşıma gibi konularda işbirliği yapmaktadırlar. Evlerinde işbirliği yapılan öğrencilerin söylemlerine dair örnekler aşağıda verilmiştir.

“Mesela gezmeye gideceğiz. Babam herkesin fikrini alıyor.” K2

“Sofrayı toplarken işbirliği yapıyoruz. Babam un torbası getirirken taşımasına yardım ediyoruz. Herkes kendine elbise alırken birbirimize söylediğimiz fikirleri toplayarak elbiseyi alırız.” E10

“Öğretmenlerin verdiği konularda ve ödevlerde işbirliği yapıyoruz.” E12

Aşağıdaki şekilde ise araştırmaya katılan öğrenci ailelerinin evlerinde hangi konularda işbirliği yapıldığına görüşlerini içeren bulgular verilmiştir.

121

Şekil 17. Ailelerin evlerindeki işbirliği durumu.

Şekil 17’de de görüldüğü üzere evlerinde işbirliği yapılan aile sayısı (22) evlerinde işbirliği yapılmadığını belirten ailelerden (3) daha fazla olduğu görülmektedir. 1 aile ise görüş bildirmemiştir. Ailelerin aile içerisinde ev işi yapma (19), karar alma (5), poşet taşıma (4), çocuğa bakma (2) ve tasarruf yapma gibi konularda işbirliği yaptıklarını belirttikleri görülmektedir. Konuyla ilgili söylem örnekleri aşağıda verilmiştir.

“Ailemizde işbirliği yapılıyor. Mesela ben evde yemek yaparken eşim çocuklarla oynuyor. Sofrayı kurarken ve toplarken E5 yardımcı oluyor. Odasını kendi topluyor ve düzeltiyor.” VAB5 “Evet, öncelikle ev işlerinde kesinlikle yardım ediyor. Dışardan örnek verirsek; biz soba kullanıyoruz doğal olarak odun kesmek zorunda kalıyoruz. Babası odunları kesti kızlarımda bir güzel çuvallara doldurdu. O gün çok yorulmuşlardı. Biz çok mutlu olmuştuk. Markete gittiğimizde eline poşet verdiğimizde taşıyor.” VAB11

Aile içinde işbirliği yapma konusunda öğrenci ve aile söylemleri (bkz. Şekil 16 ve 17) karşılaştırıldığında öğrenci ve aile söylemlerinin birbirleriyle örtüştüğü görülebilir. Hem ailelerin(19) hem de öğrencilerin en çok ev işlerinde (13) işbirliği yaptığı görülebilir. Bunun yanı sıra karar alırken, poşet bir şeyler taşırken gibi konularda da örtüşme olduğu söylenebilir. Öğrenci ve ailelerin birlikte karar almayı, aile içinde yapılan işbirliği olarak görmeleri dikkat çekici bulunmuştur.

122

Aşağıdaki şekilde öğrencilerin evdeki işbölümünün adil olup olmadığına dair görüşlerini içeren bulgular yer almaktadır.

Şekil 18. Öğrencilerin evdeki iş bölümünün adil olup olmadığına dair görüşleri

Şekil 18’e göre öğrencilerin 16’sının aile üyeleri arasında yapılan işbölümünün adil olduğunu 6 öğrencinin ise aile üyeleri arasında yapılan işbölümünün adil olmadığını düşündükleri görülmüştür. Öte yandan 3 öğrencinin ise adalet kavramını yanlış anladığı tespit edilmiştir. Dağılımın adil olduğunu düşünen öğrencilerin herkese bir iş düştüğü (11), herkesin kendine göre bir iş seçtiği (2), kimsenin hakkının yenmediği (1) ve herkesin fikri alındığı için aile üyeleri arasında yapılan işbölümünün adil olduğunu düşündükleri söylenebilir. Öğrencilerden 2’si ise aile üyeleri arasındaki işbölümünün adil olduğunu düşündüğü belirtip nasıl olduğunu belirtmemiştir. Aile üyeleri arasındaki işbölümünün adil olmadığını (6) düşünen öğrencilerin ise anne daha çok iş yaptığı (2), kardeşlerin görev almadığı (2), anne babanın zor işleri yaptığı (1) ve herkes istediğini yaptığı için işbölümünün adil olmadığını düşündükleri söylenebilir. Öğrencilerden 2’si ise aile üyeleri arasındaki işbölümünün adil olmadığını düşündüğü belirtip, gerekçesini belirtmemiştir. Konuyla ilgili söylem örnekleri aşağıda verilmiştir.

Adil

“Adil çünkü ilk başta herkese görev veriliyor. O görev o kişiye çok zor gelirse hemen başkasına sevk ediliyor. O da yapamazsa başkasına sevk ediliyor.” E10

“Adil. Evde herkes kendine göre bir iş seçer. Kendine göre olmayanı seçmez.” K11

Adil değil ^{“Adil değil çünkü kardeşlerim görev almıyor.” E5}

123

Aşağıdaki şekilde öğrencilerin, aile içerisinde kararların nasıl alındığına dair görüşlerini içeren bulgular yer almaktadır.

Şekil 19. Aile içinde kararların nasıl alındığına dair öğrenci görüşleri

Şekil 19’a göre çalışma grubunun aile içerisinde karar alma durumları incelendiğinde; herkesin fikrini sorarak (13), anne-baba beraber alarak (6) ve baba tek başına alarak(3) şeklinde kararların alındığı görülmektedir. 3 öğrencinin ise karar alma kavramını yanlış anladığı tespit edilmiştir. Öğrenci söylemlerine göre, aile içerisinde karar alma mekanizmasının demokratik temelli ve otoriter temelli olduğu söylenebilir. Konuyla ilgili söylem örnekleri aşağıda verilmiştir.

Herkesin fikrini sorarak

“Ailemde kararlar herkesin fikri ile alınır. Mesela bir yere gidecektik kararı herkes verdi.” K22

“Ailemdeki karar büyükten küçüğe doğru alınıyor. Geziye çıkmak için ilk babam sonra annem sonra abim ve en ben [fikrimi] söylerim.” K27 Anne-baba “Bir şey alınca annem ile babam karar alır.” E10

Baba “Örneğin gezmeye çıkarken babam karar veriyor. Onun isteğiyle çıkıyoruz.” K6

Aşağıdaki şekilde ailelerin, aile içerisinde kararların nasıl alındığına ve çocukların fikirlerini alıp almadıklarına dair görüşleri yer almaktadır.

124

Şekil 20. Aile içinde kararların nasıl alındığına dair aile görüşleri

Şekil 20’ye göre ailelerin büyük çoğunluğunun (22) karar alırken çocuklarının fikrini aldığı görülmektedir. Bunun yanı sıra, çocuklarının fikrini bazen (1) ve hiç almayan (3) ailelerin de olduğu söylenebilir. 7 ailenin her koşulda kararları çocuklarıyla aldıkları tespit edilmiştir. Diğer bazı ailelerin ise şartlı olarak, katkı sunabileceği konularda (4), sadece çocukları ilgilendiren konularda (3), aileyi ilgilendiren konularda (1), kararların çocukları etkilediği durumlarda (1) ve önemli kararlarda çocuklarının fikirlerini aldığı söylenebilir. 2 ailenin ise çocukların fikirlerini alıp sonunda kendi dediklerinin olduğunu belirtmesi dikkat çekici bulunmuştur. Karar alırken çocuklarının fikirlerin almayan (3) ailelerin gerekçelerine bakıldığı zaman küçük oldukları (2) ve büyüklerin dediği olur düşüncesine sahip oldukları için çocuklarının fikirlerini almadıkları görülmektedir. Konuyla ilgili söylem örnekleri aşağıda verilmiştir.

Alıyoruz

“Ailemizde kararlar ortak alınıyor. Anne ve baba birbirine sormadan bir karar almıyoruz. Çocuğumuzun da fikirlerini alıyoruz. Kendini önemli hissetmesini sağlıyoruz. Bu da çocuğumuzun hoşuna gidiyor. Mutlu oluyor.” VAB5

“Bir şey alacağımız zaman bir yere gideceğimiz zaman hep birlikte konuşup karar veriyoruz. Çocukların düşünceleri bizim için önemli dinlememiz gerekiyor.” VAB7

Almıy

oruz

“Fikirlerini almıyoruz. Çünkü daha küçük oldukları için önemli konuları anlayamıyor.” VB12

“Ailemizde kararlar alınır ama bu genelde eşimle benim aramda olur. Doğrusunu söylemek gerekirse çocuğumuzun fikrini sormayız. Bunun sebebinin acaba o çocuktur ne bilir ne anlar gibi düşündüğümüz olabilir mi?” VAB24

125

Aile içinde karar almaya dair aile ve öğrenci görüşleri karşılaştırıldığında (bkz. Şekil 19 ve 20), aile içinde karar alma süreçlerinde öğrenci fikirlerinin çoğunlukla alındığı söylenebilir. Ailelerin çocuklarının fikirlerini almaları ise şartlı sebeplerden dolayı yetersiz bulunmuştur.

Aşağıdaki şekilde öğrencilerin aile içerisinde üstlendiği sorumluluklara dair bulgular verilmiştir.

Şekil 21. Öğrencilerin üstlendiği görevler ve kaynakları

Şekil 21’e göre, öğrencilerin üstlendiği sorumlulukların kaynaklarının farklı olduğu görülmektedir. Bu kaynakların kendileri (12) ve aileleri (10) olduğu anlaşılmıştır. 3 öğrenci ise hiç sorumluluğu olmadığını belirtmiştir. Öğrencilerin kendi istekleriyle üstlendikleri sorumlulukların (21) odayı/yatağı toplama (8), sofrayı kurma/toparlama (7), ev temizliğine yardım etme (4), bir şeyleri yazma (1) ve yapabileceği şeylere yardım etme olduğu görülebilir. Öğrencilerin aileleri tarafından verilen sorumlulukların (15) ise odayı/yatağı toparlama (8), sofrayı kurma toparlama (2),babaya işlerini hatırlatma (2), ev temizliğine yardım etme (1), su taşımak (1), boşa yanan lambaları söndürme (1), kardeşlere bakma (1), bakkala gitme (1), babaya araba yıkarken yardım etme (1) olduğu görülmektedir. Şekil 21’e göre, öğrencilerin kendi istekleriyle daha çok sorumluluk aldıkları söylenebilir. Öğrencilerin kendi istedikleri sorumluluklar ile ailelerinin verdikleri sorumlulukların birbiriyle benzer olduğu söylenebilir.

Aşağıdaki şekilde ailelere göre öğrencilerin aile içerisinde üstlendiği sorumluluklara dair bulgulara yer verilmiştir.

126

Şekil 22. Ailelere göre öğrencilerin ev içinde üstlendiği sorumluluklar

Şekil 22’de, ailelere göre öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun ev içerisinde sorumlulukları olduğu görülebilir. Ailelere göre öğrencilerin ev içerisinde eve ait sorumlulukları (27) ve kendi sorumlulukları (24) olduğu görülmektedir. 2 aileye göre ise çocuklarının ev içerisinde üstlendikleri herhangi bir sorumluluğu olmadığı görülmüştür. Ailelere göre öğrencilerin ev işlerine yardım etmesi (8), bakkala gitmesi (7), kardeşine bakması (5), çiçekleri sulaması (3), çöpleri atması (2), evdeki evcil hayvanlara bakması (1) ve gereksiz yanan lambaları söndürmesi (1) gibi evin sorumluluklarından olan görevleri olduğu görülebilir. Yine ailelere göre öğrencilerin yatağını toplaması (8), dolabını toparlaması (6), odasını temizlemesi (6), kitap okuması (2), çantasını hazırlaması (1) ve komşuları rahatsız etmemesi (1) gibi kendi işlerinden oluşan sorumlulukları olduğu söylenebilir. Ailelere göre öğrencilerin çoğunluğu sorumluluklarını istekli (16) bir şekilde yerine getirmektedir. Sorumluluklarını bazen istekli (5) ve isteksiz (3) yerine getiren öğrencilerin de olduğu görülebilir. Konuyla ilgili aile söylem örnekleri aşağıda verilmiştir.

“Örneğin, çiçekleri sulamasını istiyoruz çiçekleri o suluyor. Ona güvendiğimiz için tek başına bakkala gönderiyoruz. Küçük alışverişler yapmasını sağlıyoruz. Çocuğumuza evde görevler verdiğimiz zaman istekle ve söylenmeden yapıyor. Ben yaparım diyor.” VAB5

127

katlar. Benimle beraber toz alır.” VAB18

“[Görevlerini] bazen istekli bazen isteksiz yapıyor. Kendisi için bir şey olursa istekli, bizim için bir şey olursa isteksiz oluyor.” VB12

“Aşırı sorumsuz. Hiçbir görevi yerine getirmez. Ta ki kızana kadar.” VB1

Ev içerisinde öğrencilerin sorumluluk alma durumları aile ve öğrenci söylemlerine göre karşılaştırıldığında(bkz. Şekil 21 ve 22); söylemlerin birbiriyle örtüştüğü söylenebilir. Öğrencilerin üstlendiği sorumlulukların aile ve öğrenci söylemlerine göre hemen hemen aynı olduğu söylenebilir.

Aşağıdaki şekilde öğrencilerin aile içerisinde sorumluluk üstlenmek için yeni fikir üretme durumlarına dair bulgular verilmiştir.

Şekil 23. Öğrencilerin aile içerisinde sorumluluk üstlenmek için yeni fikir üretme durumları

Şekil 23’e göre, öğrencilerin çoğunluğunun (19) aile içerisinde üstlenebileceği görevlerle ilgili yeni bir fikir üretmediği görülebilir. 6 öğrencinin ise ev işlerinde, bakkala gitmede ve ödev yapmada üstlenebileceği sorumluluklarla ilgili yeni fikirler geliştirdiği söylenebilir. Öğrencilerin ev içerisinde üstlenebileceği sorumluluklarla ilgili yeni fikirler üretmede pasif kaldıkları söylenebilir.

Aşağıdaki şekilde öğrencilerin aile içerisinde neden işbirliği yapılmasına dair görüşlerini içeren bulgular yer almaktadır.

128

Şekil 24. Öğrencilerin aile içerisinde neden işbirliği yapılmasına dair görüşleri

Şekil 24’de göre, öğrencilerin aile içerisinde işbirliği yapılmasının gerektiğini çevresini (19) ve kendilerini (6) merkeze alarak düşündükleri söylenebilir. Çevresini merkeze alarak düşünen öğrencilerin gerekçelerini incelendiği zaman; işlerin daha rahat ve çabuk yapılabilmesi için (7), herkesin sorumluluğunu bilmesi için (3), evin temiz olması için (2), evin karışmaması için (2), evdeki herkesin çalışması için (2), bütün işin annelerin üzerine kalmaması için (1), her şeyin güzel olması için (1) ve aile birliğini sağlamak için (1) olduğu görülebilir. Kendini merkeze alarak düşünen öğrencilerin gerekçelerine bakıldığı zaman ise anne babanın çocuğa daha çok vakit ayırması için (2), birçok bilgi öğrenebilmek için (1), daha çalışkan olabilmek için (1), boş durmamak için (1), vaktin kendilerine kalması için (1) olduğu söylenebilir. Öğrencilerin aile içinde işbirliği yapılmasında durumunda sorumluluk, çalışkanlık, aile birliğine önem verme, dayanışma, yardımlaşma gibi değerlerin kazanılacağını düşünmekte oldukları söylenebilir. Konuyla ilgili söylem örnekleri aşağıda verilmiştir.

Kendini merkeze alarak düşünme

“Eğer görev dağılımı yapılmazsa annelerimiz bütün görevleri üstlenirler ve bütün günleri iş yaparak geçer. Bu nedenle bizimle hiç vakit geçiremezler.”E10

“Çünkü boş durmayıp çalışmamız için yapılmalı.” K20 Çevresini merkeze

alarak düşünme

“Çünkü işler daha çabuk biter. Hem aile bireylerinin sırtından az da olsa bir yük almış oluruz.” E14

129

4.5.2 Aile İçinde İşbirliği Ve Sorumluluk Uygulama Temasına Etkinlik