Adli Bilişim teriminin orijinal ismi “Computer Forensics”tir. Bu kavram “bilgisayar” kelimesi ile mahkemeye ait olan, adlî anlamına gelen “forensic856” kelimelerinden oluşmaktadır. Dilimize tam olarak çevrildiğinde “bilgisayar kriminalistiği857
” ya da “bilgisayar adlî bilimi” denilebilir858; ancak doktrinde ağırlıklı olarak “Adli Bilişim” terimi tercih edilmektedir859
. Bu çalışma kapsamında “Adli Bilişim” terimi tercih edilmiştir.
Forensic kelimesi, Latince “forensis” kelimesinden gelmektedir. Bu kelime çoğu zaman medya organlarında gelişigüzel kullanılmakta, tam olarak ne anlama geldiğine dikkat edilmemektedir. “Forensic” her çalışma alanı için bağımsız olarak bulunmaktadır. Örneğin pek çok insan, psikoloji analistini duymuştur. Bu uzmanlar, akıl sağlığı ve durumu hakkında yargılama makamlarına rapor sunarlar. Diğer taraftan dil bilimi uzmanları da örneğin bir cinayet olayında cinayet mahallinde bulunan not üzerinde inceleme yaparak yazının öldürülen tarafından yazılıp yazılmadığı konusunda yargılama makamlarına rapor verirler860
. Adli bilişim uzmanları da bilişim sistemlerinin bir şekilde olayda kullanılmış olması halinde buna ilişkin iz ve delillerin peşine düşerek yargı makamlarını bilgilendirirler.
Teknolojinin gelişmesine paralel olarak akademik bir disiplin861
olan adli bilişim ile ilgili pek çok tanım ortaya konmuştur. Bir tanıma göre adlî bilişim,
855 KARAGÜLMEZ, s.70.
856 Forensic kelimesi Longman sözlüğünde “suç araştırmaları ile ilgili olarak kullanılan bilimsel
metodlar” olarak tanımlanmıştır. (Longman Dictionary of Contemporary English).
857 Kavram için bkz. EKİZER, Ahmet Hakan; “Adli Bilişim (Computer Forensics)”, http://www.ekizer.net/content/view/16/1/, (11.06.2014).
858 KARAGÜLMEZ, s.425; DÜLGER, Bilişim Suçları, s.663.
859KESER BERBER, Adli Bilişim, s.37; KARAGÜLMEZ, s.425; HENKOĞLU, s.1; Bazı yazarlar
tarafından “Bilgisayar Kriminalistiği” de kullanılmaktadır. Bkz. EKİZER, “Adli Bilişim (Computer Forensics)”, http://www.ekizer.net/content/view/16/1/, (20.11.2011).
860 SHEETZ, s.2.
elektronik ortamda elde edilen bulguların, çeşitli teknik donanım veya yazılımlar kullanılmak suretiyle hukuki delillere dönüştürülme sürecidir862
. Bu süreç, ancak uzmanlığı olan kişiler tarafından gerçekleştirilebilir863
. Çünkü süreç oldukça ileri seviye teknik bilgi gerektirmektedir. Bir başka tanıma göre adli bilişim, potansiyel delillerin elde edilmesi amacıyla bilgisayar inceleme ve analiz teknikleri kullanılarak yapılan araştırma ve inceleme sürecidir864
.
Adli bilişim, disk ve benzeri elektronik ortamlardan delil elde etme amacıyla veri kurtarma işlemi olan ve elektronik delillerin muhteva ettiği bilgileri; delil inceleme metotlarını, hukuki ve etik sorumlulukları göz önünde bulundurarak, delilin bütünlüğünü korumak kaydıyla gerçeği açığa çıkarmak amacıyla; kopyalama, belirleme, çözümleme, yorumlama ve belgeleme süreci olarak tanımlanabilir865
. Adli bilişim teknik tarafı ağırlıklı olan karmaşık bir süreç içermektedir866
.
Adli Bilişim, bilişim ortamında iletilen ve saklanan verileri incelemek, bulmak ve korumak için gereken araçları ve teknikleri ifade eder867. Adli bilişim, bilgisayar kullanılarak ne, kim, nerede, ne zaman ve nasıl sorularına cevap bulmaya çalışan yeni bir bilim dalı olarak ortaya çıkmıştır868. Adlî Bilişim, bilgisayar biliminin yasal sürece katkıda bulunmak üzere uygulanması bilimi ve sanatıdır869
. Bir başka yazar ise adli bilişimi, elektronik keşif süreci olarak adlandırıp tipik olarak
862TAN, “Adli Bilişim (Computer Forensics)”,
http://www.edirnebarosu.org.tr/kutuphane/makaleler/ 89-adli-bilisim-computer-forensic.html,(27.3.2011).
863
ÇAKIR-KILIÇ, s.24.
864YETİM, Dijital Kanıt, s.1203.
865ÖZOCAK, Elektronik Delillerin Tespiti ve Toplanması, s.112.
866 FISHER, Barry A. J.; FISHER, David; Techniques of Crime Scene Investigation, Eighth edition,
CRC Press, USA, 2012, s.xxxi. 867
KENNEALLY, Erin, “Computer Forensics,”; login: The Magazine of Usenix & Sage, August 2002, Volume 27, Number 4.
868 ŞEN, Osman Nihat; “Adli Bilişim Bilimi ve Diğer Bilimlerle Olan İlişkisi”, http://tre.docdat. com/docs/6207/index-2108.html, (1.5.2007); REITH, Mark; CARR, Clint; GUNSCH, Gregg; “An Examination of Digital Forensic Models”, International Journal of Digital Evidence, Vol.1, Issue.3, Fall 2002, s.2.
bilgisayar ve elektronik ortamlarda delil bulmaya odaklanmış keşif sürecinin bir parçası şeklinde tanımlamaktadır870
.
Adlî Bilişim, suçun aydınlatılabilmesi için bilimsel ve teknoloji destekli yöntemler kullanılarak, medya üzerinde bulunan, suçla ilgili elektronik delillerin bozulmadan ve zarar görmeden, anlaşılabilir bir şekilde yargı makamlarına sunulmaya hazır hale getirilmesini sağlayan ve başlı başına bilimsel teknik prensiplerin uygulandığı bir delil inceleme sürecinin bütünüdür871
. Bir yargılamada tarafların suçlu ya da suçsuz olduğuna ilişkin olarak bilişim aygıtlarının incelenmesine adli bilişim denilir872.
Adlî Bilişim, teknolojideki yeniliklere paralel olarak sürekli gelişmekte, yeni metot ve teknolojik imkânlar kullanmakta, standartlar, sürekli güncellenmektedir873. Böylece delil toplamada ve incelemede daha ileri tekniklerin kullanılması, delillerin bütünlüğünün ve değişmezliğin sağlanması temin edilmeye çalışılmaktadır874
.
Adlî Bilişim, bilişim suçlarına ait soruşturmalarda yargı tarafından kabul edilebilir nitelikteki elektronik delilleri araştırma, koruma, analiz etme ve yargı makamlarına sunma sürecinin tamamı olarak ifade edilmektedir875. Adli Bilişim konusunda yapılan başka bir tanımda, önceden tanımlanmış bir dizi prosedür takip edilerek yazılım ve donanım araçları yardımıyla bir bilgisayar sisteminin suç delili bulmak ve bu delilleri korumak amacıyla incelenmesidir876
.
Yukarıdaki tanımlardan hareketle adli bilişim, bilgisayarda, bilgisayar çevre birimlerinde ve yan bileşenlerinde, internet, iç ağlar dâhil (intranet) bilişim sistemlerinde yer alan elektronik delillerin araştırılması ve analiz teknikleri
870 GHOSH, s.3.
871 EKİZER, “Adli Bilişim (Computer Forensics)”, http://www.ekizer.net/content/view/16/1/,
(14.03.2012).
872 BERBER, Leyla; Adli Bilişim, s.39. 873
ÇAKIR-KILIÇ, s.24.
874ŞEN, Bilal, Bilişim Suçları ile Mücadele ve Adli Bilişim Uygulamaları, s.56.
875 McKEMMISH, Rodney; What is Forensic Computing, Trends & Issues in Crime and Criminal
Justice, Australian Institute of Criminology Trends & Issues, No.118, s.1.
876 LUNN, Dorothy A.; Global Information Assurance Certification Paper, http://www.giac.org/paper /gsec/559/computer-forensics-overview/101340, (19.04.2013).
kullanılarak incelenmesi ve irdelenmesi sonucu yargılamada suçluluğun ya da suçsuzluğun ispatında kullanılmak üzere, hukuk davalarında ise anlaşmazlıkların giderilmesinde kullanılmak üzere yürütülen işlemleri kapsayan süreçtir.
Adli Bilişim, mahkemede yeterince güvenilir ve inandırıcı olan yöntemlerle bilgisayarlardan elde edilen delillerle ilgilidir. Adli bilişim çok hızlı gelişen bir alan olup bilgisayarlardan delil elde etme işi, bu konuda uzman olan adlî bilişim uzmanlarınca yapılmaktadır877
. Adli bilişimin ilk zamanlarında adli bilişim uzmanları daha çok bilgisayarların sabit diskleri üzerinde yoğunlaşmıştır. Pek çok çeşidi bulunan sabit diskler, günümüzde hala adli bilişim için zengin bilgi kaynağı olmaya devam etmektedir878.
Adli Bilişim, olası suç delillerin tespit edilmesi amacıyla bilgisayarlar üzerinde araştırma yapılması ve analiz tekniklerinin uygulanmasıdır879
. Daha sonra Robin’e ait bu tanım geliştirilerek manyetik ortamlara kaydedilmiş bulunan olası suç delillerinin korunması, tanımlanması, delil olarak ayrıştırılması ve belgelendirilmesi işlemlerinin tamamına uygulanması olarak yeniden tanımlanmıştır880
. 1980’lerde kişisel bilgisayarların kullanılmaya başlamasıyla bilişim suçlarına karşı devletler önlem alma ihtiyacı duymuş; bu konuda ABD 1984 yılında uzmanlardan oluşan bir birim kurarak ilk adım atan ülkelerden biri olmuştur881
. Adli bilişimin ilk kez bir disiplin olarak ele alınması ABD’de 1989 yılında gerçekleştirilen federal hukuk semineriyle gerçekleşmiştir882. Disiplinin orijinal adı dilimize, bu gün de kullandığımız “adlî bilişim bilimi” (Computer Forensics Science) olarak çevrilebilir.
1990’lı yıllarda adli bilişim standartlarının geliştirilmesi konusunda farkındalığın oluşmaya başladığı görülmektedir. 1991 yılına gelindiğinde adlî bilişim
877
VACCA, s.3.
878 BROWN, s.122.
879 ROBIN, Judd; An Explanation of Computer Forensic, http://www.pivx.com/forensics, s.1,
(19.04.2013), http://www.giac.org/paper/gsec/559/computer-forensics-overview/101340, s.2, (19.04.2013).
880“3 Day Computer Forensics Training Course” – Oregon, USA, New Technologies, Inc. 15 Şubat
2001, www.forensics-intl.com/forensic.html,(20.5.2014).
881 ABD FBI bünyesinde Bilgisayar Analiz ve Müdahele Ekibi (CART) kurmuştur. Bkz.
Bilgisayarlarda ve Bilgisayar Ağlarında Delil Toplama ve Türkiye’ deki Uygulama Sorunları, s.5.
konuları sıkça tartışılır olmuş ve konu hakkında bir takım toplantılar yapılmaya başlanmıştır. Ayrıca bu yıllarda ilk kez adlî bilişim, siber suçları önlemek için, bilişim sistemlerini kuran bilişim uzmanları ile bu suçları soruşturan ve suçluları yargılayan yargı mercileri arasındaki bir köprü olarak tanımlanmıştır883
. 1991 yılı başlarında Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan884
ve altı uluslararası kolluk birimi ile pek çok Amerikan Federal kolluk biriminin katıldığı toplantıda, adli bilişim konusunda tartışmaların ardından yapılan incelemelerde standart bir yaklaşımın ortaya konulması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. 1993 yılında FBI’ın ev sahipliğinde elektronik deliller konusunda yapılan konferansta adli bilişim konusunda standartların çok eksik olduğunda fikir birliğine varılmıştır885
. Bu konferanslar 1995, 1996 ve 1997 yıllarında da devam etmiş ve sonuç olarak “Uluslararası Sayısal Delil Organizasyonu886” isimli bir kuruluş oluşturulmuştur.
Adlî Bilişimin gelişmesinde, bilgisayar mühendisliğinin üç ana bileşeninin önemli rol oynadığı kabul edilmektedir. Bunlar, başta işletim sistemleri ve uygulama yazılımları, ikincisi sistem programlama ve programlama dilleri ve sonuncusu bilişim güvenliğidir887
.
Türkiye’de olay yeri inceleme ve kimlik tespit işlemleri, Emniyet Genel Müdürlüğü Kriminal Daire Başkanlığı tarafından yürütülmektedir. Her ilde bir olay yeri inceleme ve kimlik tespit şube müdürlüğü yapılanması bulunmaktadır888
. Bunun yanı sıra Bakanlar Kurulu’nun 2011/2025 sayılı 15 Temmuz 2011 tarihli 27995 sayılı R.G.’de yayımlanan kararı ile Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesinde Bilişim Suçlarıyla Mücadele Daire Başkanlığı kurulmuş, 28.02.2013 tarih ve B.05.1.EGM.0.65.35539/31772 sayılı Bakanlık Oluruna istinaden ismi “Siber
883 GHOSH, s.4.
884Toplantı ABD Güney Karolina eyaletinde gerçekleştirilmiştir.
885 WHITCOMB, Carrie Morgan; “An Historical Perspective of Digital Evidence: A Forensic
Scientist’s View”, IJDE, 2002, C.1, S.1, s.2.
886 International Organization on Computer Evidence (IOCE), 1995 yılında ABD’de kurulmuştur. 887 BROUCEK–TURNER, s.3 vd.
Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı” olarak değiştirilmiştir. Söz konusu dairenin il yapılanması konusundaki çalışmaları devam etmektedir889
.
Ankara’da Jandarma Kriminal Daire Başkanlığı olmak üzere, Türkiye genelinde, uzmanlık alanlarına giren konularla ilgili idari soruşturma veya adli soruşturma ve kovuşturmalarda elde edilen ve usulüne uygun olarak gönderilen bulguları, bilimsel yöntemlerle inceleyerek adlî ve idari makamlara yardımcı olmak amacıyla kurulan Jandarma Kriminal Sistemi kurulmuştur890
. Ayrıca 14 Jandarma Bölge Komutanlığı bünyesinde Parmak İzi ve Avuç İzi Kısım Amirliği, 81 İl Jandarma Komutanlığı, 204 İlçe Jandarma Komutanlığı bünyesinde Olay Yeri İnceleme Timi ve 37 İl Jandarma Komutanlığında Patlayıcı Madde İmha Timi teşkil edilmiştir891
.
Türkiye’de ISO 17025 standartlarında adlî bilişim danışmanlık hizmeti sunan şirket bulunmamaktadır. (TS EN ISO 17025 belgesi standardı genel olarak; Laboratuvar Kalite Yönetim Sistemi + Laboratuvar Teknik Şartları kapsayan bir standarttır.) Türkiye’de ISO 9001 ve ISO 17025 standartlarına uyan tek adlî bilişim laboratuvarı Adli Tıp Kurumu’dur. Adli Tıp Kurumu 2009 Haziran ayından itibaren ISO 17025 standartlarında hizmet vermeye başlamıştır892
.