Acentenin Yaptığı Olağanüstü Masraf ve Avansları İsteme Hakkı

1. Genel Olarak

Türk Ticaret Kanunu m. 117’ ye göre “Acente, yükümlülüklerini

yerine getirmek için yaptıklarından ancak olağanüstü giderlerin ödenmesini isteyebilir’’195_. 190 Franko, s.173. 191 Franko, s.173. 192 Kayıhan, s.150-151. 193 Kayıhan, s.151, Alışkan/Gençtürk, s.34. 194

Oysa TTK m.106/II ticaret işleri tellalının komisyon hakkını bir yıllık zamanaşımı süresine tabi tutmuştur. Ne aracılık eden acente de ne de sözleşme yapan acente yönünden ise böyle bir hüküm öngörülmemiştir. Ancak kanun koyucunun, müvekkile göre daha zayıf durumda olduğu için ve ilişkinin sürekliliğini de dikkate alarak acenteyi koruma gereği duyduğu da düşünülebilir. Alışkan/ Gençtürk, s.34.

195

54

Madde hükmü ile ETK ’ dan farklı olarak “işlerin ifası için

yapılması” yerine “yükümlülüklerin yerine getirilmesi için yapılması” ölçütü

getirilmiştir. 6762 sayılı ETK ’ da avansa dair m. 22 hükmüne atıf yapılmıştır. 6102 sayılı TTK ’ da ise hüküm 115 ’ inci maddede düzenlenmiş, olağanüstü giderler de bu düzenlemeye eklenmiş ve TTK’nun 20. maddesine atıf yapılmıştır196_.

Avans konusu ETK’da olağanüstü giderler başlığı altında düzenlenmiştir ve faiz ile ilişkilidir. Oysa TTK ’ da olağanüstü giderler ve verilen avanslar için faiz istenebileceği hususu, ayrıca düzenlenmiştir ki bunun kazandırdığı bir şey yoktur. Bu husus zaten eski düzenlemede de olan bir durumdur. Açık olmayan, asıl düzenlenmesi gereken durum olağanüstü masraf ve avansları ödenme zamanıdır. Ancak bu konu ihmal edilmiş, düzenlenmemiştir. TTK m. 20 esasen atıf yapılmasa da uygulanacak197 _{bir hüküm olduğu halde gereksiz bu atıf yapılmış,} önemli konular açıkta bırakılmıştır.

Maddenin açık ifadesinden de anlaşılacağı üzere acente müvekkilinden olağanüstü masrafları isteyebilmektedir, olağan masrafları talep edemez. Örneğin bozulan malların sattırılması için yaptığı masraflar, beklenmeyen, istisnai masraflardır. Ancak malların depolanması, müşteriye teslim masrafları, işyeri kirası, depo kirası, çalışanların ücreti olağan masraf sayılır ve acente bunları müvekkilinden isteyemez. Ancak acente müvekkili hesabına verdiği avansları ve bu avansın faizini de talep edebilir (TTK m. 1182 ’ nin atfı ile TTK m. 20/1.3)198

.

Acentenin bürosu, depoları, otomobili ve şirketine ait araçların giderleri, amortismanı, yardımcı kişilerin ücretleri gibi masraflar olağan masraflar sayılır. Acente bunlara kendisi katlanmalıdır. Bu masrafların müvekkil tarafından karşılanması da aslında acentenin yararına sayılmaz. Zira müvekkilin acentenin masraflarına katılımı arttıkça acente onun emir ve talimatlarına, müdahalelerine karşı

196 Kaya, s.171. 197 Kaya, s.175. 198 Domaniç, (Esaslar), s.223.

55

çıkamaz, sonunda acente bağımsızlık vasfını yitirir199_{. Olağan masrafları acente} müvekkilden alacağı ücretle karşılar. Ancak sözleşmede bu masrafları dahi müvekkilin ödeyeceği kararlaştırılabilir. Olağanüstü masrafların ise acentenin faaliyeti olumlu sonuç vermese, sözleşme kurulmasa, ifa edilmese dahi müvekkil tarafından ödenmesi gerekir. Acente ayrıca olağanüstü masrafları yaptığı tarihten itibaren müvekkilden bu masrafların faizini de talep edebilir200_.

Olağanüstü masraf müvekkilin talimatıyla ya da acentenin müvekkilinin menfaatlerini korumak için vekaletsiz işgören sıfatıyla hareket ederek yaptığı masraflardan oluşur. Bu nedenle olağanüstü masraflar müvekkilin talimatı ile yapılan işlerle sınırlı değildir. Müvekkilin talimatıyla, olağan reklam ve tanıtım faaliyetlerini aşan özel tanıtım ve reklam giderleri, satım konusu maldaki hasarın giderilmesi için yapılan masraflar da olağanüstü masraflardır201_{. Olağanüstü} masrafların kapsamına tarafların öngörmedikleri, sözleşme esnasında gözetmedikleri plan dışı, faaliyet esnasında oluşun fiili durumun zorunlu kıldığı veya satışı, sürümü artırmak, kolaylaştırmak için sonradan (özellikle müvekkil tarafından) yararlı olacağı düşünülen ve yapılan işlerin masrafları girer. Bunun önemli bir kısmı da acentenin faaliyetini gerçekleştirirken eylemli olarak oluşan sorunları basiretli bir tacir gibi davranarak gidermesi (vekâletsiz iş görme kapsamında) ve bunun için yaptığı masraflardan kaynaklanmaktadır. Bu masraflar çoğunlukla öngörülemez olduklarından olağanüstüdür.

Olağan masraflara yazarlar; yazışma, telefon, noter, olağan seyahat masraflarını da dâhil etmektedir. Acentenin işletme masrafları da bu kapsamdadır. Ancak bunların yanında acente gümrük ve nakliye masraflarını da üstlenmişse bunlar için olağanüstü masrafları isteme hakkının değil ücret talep etme hakkının doğduğunu kabul etmek daha doğrudur. Hangi masrafların olağan veya olağanüstü sayılacağı tarafların sözleşmeyle ortaya koyduğu iradeye, somut olayın içeriğine göre belirlenir. Bu konuda HGB olağan ve olağanüstü masraf ayrımı yapmamış, ( HGB S.87 vd.) acentenin yaptığı masrafların ticari teamül gereği müvekkil tarafından ödenmesi gereken kısmının ondan talep edilebileceği belirtilmiştir. Ticaret 199 Kınacıoğlu, s.70. 200 Arkan, s.211-212. 201 Poroy/Yasaman, s.227.

56

Kanunumuz ’ da taraf iradelerinin yorumunda teamülün gözetileceği hükmünü kabul ettiğine göre acentelik sözleşmesindeki taraf iradelerini ticari teamül esasları doğrultusunda yorumlamak, hangi masrafların olağan, hangisinin olağanüstü masraf olduğunu belirlemek ancak bu yolla mümkün olabilecektir202

.

Taraflar eğer bu konuda anlaşmış ise veya teamül varsa acente olağan masrafları da talep edebilecektir. İsviçre Hukuku’ nda, anlaşma veya ticari teamül bulunması halinde acentenin olağan masrafları talep edebileceği hükmü bulunmaktadır (İsv. BK m. 418n). Alm. TK’ da bu konuda teamüle atıf yapmıştır203_.

Acente yetki sınırlarını aşarak ya da yetkisi olmaksızın olağanüstü masraflar yapmışsa iç ilişkide vekâletsiz iş görme olgusunun bulunduğunu yukarıda belirtmiştik. Bu durumda aynı zamanda yetkisiz temsilciliğin söz konusu olması gerekli değildir204_{. Yalnız masrafların her somut olay için makul sayılabilecek bir} düzeyde olması gerekir. Masrafların makul olduğu hususunu ise acente kendisi kanıtlayacaktır205_.

2. Olağanüstü Masraflar ve Acentenin Ödediği Avansların Ödenme Zamanı

Ticaret Kanunu’muzda bu konuda yasa boşluğu bulunmaktadır. Bu boşluğun yorumla doldurulmasını isteyen bazı yazarlar acentenin ücret hakkını örnekseme yolu ile avans konusuna da uygulamakta “ücret hakkının muacceliyet

kazandığı usulde muaccel hale gelir’’206

diyerek “sözleşme ile aksi kararlaştırılmış

olmadıkça, her üç ayda bir defa her hâlükârda acentelik sözleşmesi sona erdiği zaman belirlenerek ödenmelidir’’207 _{görüşünü ortaya koymaktadırlar(TTK m. 116/1).}

Bu örneksemede dikkat çeken bir diğer husus yukarıda belirtildiği gibi ücretin üç aylık dönemlerden daha uzun dönemde ödenmesinin maddedeki “ her 202 Cengiz, s.161. 203 Kaya, s.172. 204

Tandoğan, (Borçlar Özel), C II, s.679, Kayıhan, s.153. 205 Kınacıoğlu, s.153. 206 Kınacıoğlu, s.71, Kayıhan, s.153. 207 Kayıhan, s.155.

57

hâlükârda’’ ibaresi ile yasaklandığı, acentenin bu emredici hükümle korunduğu

hususu, olağanüstü masraf ve avanslar için de sözkonusu olacaktır.

Öğretide bu sürelerin azami süre olduğunu, acentenin olağanüstü masrafları azami sürelerden önce talep etmesinin, ihtar veya ihbarda bulunmasının mümkün olduğunu ileri süren yazarlar da bulunmaktadır208_.