2.5. ABD’de Kurala Dayalı Ekonomi Politikaları
2.5.2. ABD’de Vergi ve Harcama Sınırlamaları
ABD’de vergi ve harcama sınırlamalarının esasını, yerel yönetimlerin yasal iradelerine dayanarak, sahip oldukları vergi toplama ve harcama yapma yetkilerine getirilen sınırlamalar oluşmaktadır.176 Bu yönde getirilen sınırlamalar, uygulamada birçok olumsuz sonucun giderilmesinde potansiyel etkiye sahiptir. Ayrıca; bazı uygulamalarda, vergi ve harcama sınırlama kanunları gereğince, genel ya da belirli bir ölçüde oluşan birikim fazlalığının vatandaşlara iadesi gerekmektedir. Böyle
174
Sakal, s.74.
175 Sakal, s.75.
176 A.B.Bunch, Tax And Expenditure Limitations, Public Administration Review. 49:5, Sep.-Oct.
133 durumlarda vergi gelirlerinden sağlanan genel birikim fazlalıklarının yerleştirilebileceği bir bütçe dengeleme fonunun benimsenmesinin, vergi ve harcama sınırlamalarının etkinliğinin artırılmasına büyük katkı sağlayacağı savunulmaktadır.177
Bu kapsamda hükümet harcamalarındaki artış kişisel gelirlerdeki büyüme ile sınırlandırılmaktadır. Ayrıca kişi başına vergi ve harcama artışını önlemeye yönelik bir diğer kısıtlama da enflasyon ve nüfus artışı dikkate alınarak gerçekleştirilmektedir. Kamu ekonomisinin özel ekonomiden daha hızlı büyümesinin ve bu sebeple vergi harcama sınırlamalarına gidilmesinin nedeni olarak kişisel gelirlerdeki artışı göstermekte ve bu kapsamda ABD’de uygulamaya konulan 18 vergi ve harcama sınırlamasının 14’ünün kişisel gelirdeki büyümeyi önlemeye yönelik olduğu belirtilmektedir. Ayrıca; söz konusu sınırlamanın nüfus artışına dayalı sınırlamalara oranla daha az etkili olduğu sonucuna varılmıştır.
ABD’de en etkili vergi ve harcama sınırlarının, gelir fazlalıklarının vergi indirimleri ve kesintileri yoluyla veya ihtiyat fonu ya da bütçe dengeleyici fon uygulamalarıyla dağıtıldığı yöntemler olduğu kabul edilmektedir. Bu şekilde hem devletin aşırı büyümesinin önüne geçilmekte hem de konjonktürel dalgalanmalara karşı bütçe dengesi kontrol altında tutulabilmektedir. Ancak hemen belirtilmelidir ki; diğer yandan acil durum ve bütçe dengelemeye yönelik birikimlerin varlığı, vergi ve harcama sınırlamalarının devletin büyümesini önlemeye yönelik etkinliği kısmen azaltabilmektedir.178 Vergi sınırlamalarıyla ilgili kanunların bütçe açıklarının giderilmesi üzerindeki düzenleyici etkisi, özellikle eyalet düzeyindeki bütçe dengesinin sağlanmasında büyük önem taşımaktadır. Bu çerçevede bazı vergi sınırlamaları, yıllık vergi artışlarını, önceki vergilerin ya da mevcut gelirlerdeki artışın bir bölümüyle sabitleye bilmektedir. Ayrıca; ABD yasama organı, planlanan kaynak aktarımlarının gerçekleşmesinde harcama sınırı koyma ya da bütçe üst sınırı oluşturma yetkinse sahiptir. Birçok eyalette belirli ölçüde bu sınırlamalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çerçevede Amerika eyaletleri, para basma yetkileri olmadığından,
177
A.G.Wagner and R.S.Sobel, State budget stabilization fund adoption: Preparing fort he next
recession or circumventing fiscal constraints?, Public Choice. 126, 2006, p.178.
178 W.B.Poulson, Grading The States’Tax And Expenditure Limits, AFiscal Discipline Report
134 bütçenin iyi yönetilmemesi halinde federal hükümet tarafından içinde bulundukları zor durumdan kurtarılmayı beklemektense göç yolunu tercih etmektedirler. Bu duruma gerek kalmaması için de uygulamada sert sınırlamalarla karşı karşıyadırlar. Bu düzenlemeler kapsamında birçok eyalet, bütçe denkliğinin sağlanması, yıl sonunda oluşan açıkların kapatılması ve sonraki yıla devir uygulamasının kaldırılması gibi sınırlamalara yer vermiştir.179
ABD vergi harcama sınırlamaları, 1970’lerde ortaya çıkan vergi isyanları süresince hükümetin aşırı büyümesini kontrol altına almak amacıyla geliştirilen mekanizmalar olarak önem kazanmıştır. ABD’de sekiz vergi ve harcama sınırlaması inisiyatif usulüne göre ve anayasal temellere dayandırılarak düzenlendiği halde söz konusu düzenlemelerin yarısı, Connecticut, Iowa, Indiana, Louisiana, North Carolina, New Jersey ve Wisconsin gibi vatandaş inisiyatifinin uygulanmadığı eyaletlerde kanunlaştırılmıştır.
ABD’de vatandaş inisiyatiflerine yer verilen eyaletlerde, yerel harcamaların birleştirilerek eyalet düzeyinden daha düşük seviyede gerçekleştirildiği ve vergisel yükümlülükler konusundan daha az güven sağladığı analiz edilmiştir. Seçmen inisiyatiflerinin kullanıldığı temsili sistemlerde de elde edilen mali sonuçlar ile eyalet sistemi çerçevesinde ulaşılan sonuçlar arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. Örneğin; seçmen inisiyatiflerine yer verilen sistemlerde % 5’lik bir seçmen inisiyatifi ile seçmen inisiyatiflerine yer verilmeyen sistemlere oranla resmi ve yerel harcamalar ile toplanan vergiler üzerinde marjinal olarak ortalama % 4’lük bir azalış sağlanabilmektedir. Buna göre, seçmen inisiyatifleri ile oluşturulan vergi ve harcama sınırlamalarının hükümet kararları üzerindeki yapısal etkilerinin daha güçlü olduğu görülmüştür. 1994 yılında Stansel tarafından yapılan bir analizde, politikacılar tarafından yürürlüğe konulan vergi ve harcama sınırlamalarının daha belirsiz, daha az kısıtlayıcı ve daha kolay saf dışı bırakılabilecek uygulamalar olduğu sonucuna varılmıştır. Bu kapsamda çalışmalarını sürdüren Michael New ise, 2001 yılında ABD’de seçmen inisiyatifleriyle uygulamaya konulan vergi ve harcama sınırlamalarının temel özelliklerini; söz konusu vergi ve harcama sınırlamasının türü,
179 M.D.Primo, Stop Us Before We Spent Again: Institutional Constraints on Government
135 yerel idarelerdeki gelişimi, yasal statüsü ve gelir fazlalığına yönelik durumu olarak dört başlıkta incelemiştir.180
Yerel idareye yönelik yetki devri ve sorumlulukların yerel yönetimlerce paylaşılması resmi sınırları daraltacağından vergi ve harcama sınırlarının kendiliğinden doğmasını sağlamıştır. Bu konuda yapılan araştırmalar, ABD’de uygulamaya konulan 18 vergi ve harcama sınırlamasının 5’inin, finansmanına izin verilmeyen yerel harcamaların sınırlanarak kontrol altına alınmasında etkili olduğu sonucunu vermiştir.
ABD’de, vergi ve harcama sınırlamalarını birbirinden ayıran unsur, yasal ve anayasal temellere dayalı olup olmadığıdır. Bu anlamda yasama organı tarafından uygulanan vergi ve harcama sınırlamaları anayasal temellere dayandırıldığından etkinliği fazladır. Ayrıca, söz konusu anayasal düzenlemelerin dışına çıkılması ve değiştirilmesi de oldukça güçtür. Bu özelliği ile vergi ve harcama sınırlamaları ilgili kurallar üzerinde herhangi bir değişikliğe kolaylıkla gidilememektedir. Burada amaç, kanun koyucularının, kanun maddelerinin tanımları üzerinde belirlenen sınırlamaları değiştirme amacıyla yapacakları değişikliklerin önüne de geçilmiş olmasıdır.181
Bu yönde yapılan düzenlemelerle, gelirlerde belli seviyelerin üzerinde artış görülmesi halinde, olması gerekenin üzerindeki gelir fazlalığı, vergi mükelleflerine tahsis edilmekte ya da toplu indirimlere gidilmesi yoluyla iadesi sağlanmaktadır. Fazlalıkların iadesinin sonraki yıllara devri halinde, acil vergi indirimi uygulamalarına yer verilmektedir. Vergilerin tahsilatın da belirlenen seviyeye ulaşılması durumunda toplanılmasına son verilerek gelir fazlası oluşmasının önüne geçilmektedir.
180 The Fraser Institue, Clemens, Jason and Fox, Todd and Karabegovic, Amela and Leroy, Sylvia and
Veldhuis, Niels, Tax and Expenditure Limitations The Next Step in Fiscal Discipline,
http://www.fraserinstitute.org/researchandpublications/publications/2899.aspx, (İnd.Tarihi:10.03.2011)
181 D.Stansel, Taming Leviathan: Are Tax and Spending Limits the Answer?, Cato Policy
136
2.5.3.ABD’de Vegi ve Harcama Sınırlamalarının Hükümet Kararları Üzerine