ABD’de Sürdürülebilir Bölgesel Gelişme 1 ABD Ülke Profil

Amerika Birleşik Devletleri, Kuzey Amerika kıtasında 50 eyaletten meydana gelen federal bir devlettir. Kıta ABD’nin komşuları, kuzeyde Kanada ve güneyde Meksika’dır. Yüzölçümü 9.826.630 km² ve 2007 yılı nüfusu yaklaşık 302 milyon kişidir. Ülkenin satın alma gücü paritesine göre 2007 yılı GSYİH’sı 13,8 trilyon Dolar olup kişi başına GSYİH’sı 45,725 Dolar’dır. Başlıca doğal kaynakları; kömür, bakır, kurşun, molibden, fosfat, uranyum, boksit, altın, demir, cıva, nikel, gümüş, çinko, petrol ve doğal gazdır (IMF, 2009; E. Şen, 2008: 1; Vikipedi, 2008).

2. ABD’de Tennessee Vadisi Sürdürülebilir Bölgesel Gelişme Politikası

Son derece geniş bir ülke olan ABD’de 20. yüzyılın başında çeşitli bölgeler arasında önemli gelişmişlik farkları ortaya çıkmıştır. Ülkenin doğusunda bulunan Ohio’nun bir kolunu oluşturan 1600 km uzunluğundaki Tennessee ırmağı, oldukça düzensiz bir su rejimine sahipti. Düzensiz yağışlardan kaynaklanan sel baskınları, bu ırmağın vadisinde oldukça ileri derecelere varan erozyona neden oluyor, bu da tarımsal üretimi olumsuz etkiliyordu. Nüfusun yarısından fazlasının çiftçi olduğu bölgede mısır, tütün ve pamuk yetiştiriliyordu. Okuma yazma bilmeyenlerin oranı oldukça yüksek, vasıflı işgücü ve fert başına düşen gelir çok düşük seviyedeydi. Bölgedeki köylerin ancak % 3’ü elektriğe sahipti. Toprak erozyonu had safhada olup

ormanlar giderek azalmaktaydı. Bu sorunlar ülke genelinden ayrı bir politika izlenmedikçe, çözülmesi gerçekten çok güç olan bir nitelikteydi. Bunun üzerine 1933 yılında federal hükümet tarafından vadinin geliştirilmesi için Tennessee Valley Authority (TVA) adlı teşkilat kurulmuştur (Dinler, 1994: 309).

Günümüzdeki anlamıyla ilk bölgesel kalkınma ajansı, ABD’de kurulan Tennessee Valley Authourity (TVA)’dir (Altay, Çatık ve Gacener, 2004b: 206). TVA, 9 yıl için seçilen 3 direktör tarafından yönetiliyordu. Her direktörün üç yıl görev yapacağı teşkilat (Dinler, 1994: 309) Tennessee nehri vadisinde yaşayanlara ucuz elektrik enerjisi sağlamak amacıyla kurulmuş, ekonomik ve sosyal gelişimin birçok yönünde önemli görevler üstlenmiştir. Ajansın faaliyet alanı Tennessee, Alabama, Georgia, Kentucky, Mississippi, Kuzey Carolina ve Virginia eyaletlerini kapsamaktadır (Altay, Çatık ve Gacener, 2004b: 206).

3. Tennessee Vadisi Sürdürülebilir Bölgesel Gelişme Politikasının Amaçları

TVA, Tennessee nehri üzerinde barajlar oluşturarak elektrik üretiminin artırılması ve su rejiminin düzenlenmesi, sel kontrol sahalarının genişletilmesi, bataklıkların kurutulması, toprak erozyonunun önlenmesi ve tarımsal üretimde verimliliğin artırılması, orman yangınlarının önüne geçilerek yeni orman sahalarının açılması, bölge halkının ekonomik ve sosyal refahının yükseltilmesi için doğal kaynakların geliştirilmesi ve korunması, Tennessee nehrinin kollarında drenaj çalışmaları yaparak bu nehirden azami faydanın sağlanması (taşımacılık, sulama, hidroelektrik, balıkçılık, turizm gibi) ve barajlardan elde edilen ucuz elektrik enerjisi ile bölgede sanayi faaliyetlerinin başlatılması için uygun planlar yaparak özel teşebbüsün teşvik edilmesi gibi çeşitli görevler üstlenmiştir (MGK, 1993: 398).

Başlangıçta ABD’nin kişi başına geliri en düşük, tarıma dayalı bir ekonomiye sahip olan bölgesinde kurulmuş olan TVA’nın amaçlarını şu şekilde sıralamak mümkündür (Altay, Çatık ve Gacener, 2004b: 206):

ƒ Tennessee Vadisindeki yaşamı, nehir sistemi ve çevre düzenlemesinin bütünleşik yönetimi ile geliştirmek,

ƒ Vadideki sürdürülebilir ekonomik kalkınmaya liderlik etmek,

ƒ Ajans kuruluşu ve yatırımlarını gerçekleştirmesi aşamasında vergiler ve çıkarılan devlet tahvilleri ile finanse edilmiştir. Bu açıdan diğer önemli bir amaç da giderlerinin önemli bir oranını teşkil eden borç faiz ödemelerinden kurtulmaktır.

ƒ Etkin enerji dağıtım mekanizmalarını geliştirerek, maliyetleri aşağıya çekmek,

ƒ Bölgesel gelişme açısından en önemli amacı da TVA’nın tüm ortakları arasındaki iş ilişkilerinin geliştirilmesini sağlamaktır.

Yukarıda bahsedilen görevleri yerine getirebilmesi için elektrik üretim ve dağıtımında yetkili kılınan TVA’ya devlet arazileri parasız olarak verilmiş ve bütçesi güçlendirilmiştir. Bir yandan mevcut sermayesi artırılırken, diğer yandan da Federal Finans Bankası ile devlet hazinesinden borç alması sağlanmıştır. Ayrıca önemli projelerin finansmanı da devlet bütçesinden desteklenmiştir. Yatırımlara kamu öncülük etmiş, çeşitli teşviklerle özel sektör de vadiye çekilmiştir (MGK, 1993: 398).

1959’da TVA’nın enerji programı kendi kendini finanse eder hale gelmiştir. 1936’da ilk hidroelektrik barajını inşa eden TVA, bugün 29 hidroelektrik, 11 termik, 3 nükleer enerji santrali ve elektrik üreten diğer rüzgar tribünleri, metan gazı, güneş panelleri ile 8,3 milyondan fazla kişiye hizmet etmektedir. Ajansın tüm ofis ve tesislerindeki çalışan sayısı yaklaşık 13.000’dir. 1959’dan itibaren kendi ürettiği elektriği satarak ve tahvil ihraç ederek kendi kendini finanse eden TVA, elektrik üretiminden yılda 7 milyar dolar kar etmektedir. Elde ettiği gelir üzerinden hükümete ödediği vergi açısından Tennessee ve Alabama’nın en fazla vergi ödeyen kurumları arasındadır (Altay, Çatık ve Gacener, 2004b: 206).

4. Tennessee Vadisi’nde Sürdürülebilir Bölgesel Gelişme Uygulamaları

TVA’nın faaliyetleri sonunda, tarım açısından fakir olan bölge, hem yüksek verimliliğe sahip bir tarım bölgesi haline gelmiş hem de ucuz elektrik enerjisine dayalı birçok sanayi bölgede faaliyete geçmiştir. Bugün bölge, aynı zamanda ABD’nin tarım deneme merkezlerinden biri olmuştur. Gübre kullanımı, toprak ıslahı ve verim artırıcı ilaçlarla ilgili çalışmalar bölgedeki merkezlerde yürütülmektedir (Dinler, 1994: 310). Gübre araştırma ve geliştirme konusunda dünyada önemli bir yeri olan “Milli Gübre Gelişme Merkezi” ile birlikte kurulan gübre tesisleri, hem bu yöreye hem de diğer yörelere önemli katkılarda bulunmaktadır. Teknolojik gelişmeler takip edilerek zaman zaman çiftçilere yönelik eğitim programları düzenlenmekte ve bu yöre yanında eyaletlere ucuz gübre dağıtımı yapılmaktadır (MGK, 1993: 398-399).

Tennessee nehri üzerinde kurulan barajlardan tüm güney eyaletlerinin gelişmesine yetecek güçte elektrik üretilmiştir. Bölge sanayinde, özel sektörü teşvik tedbirlerinin de olumlu etkisiyle, önemli gelişmeler olmuş; elektrokimya, elektrometalürji, kağıt ve gübre sanayileri gelişmiştir. Elde edilen ucuz elektrik enerjisi, sulama olanakları ve gübre sanayi, girişimcileri bölgeye çekmiştir (Dinler, 1994: 310).

TVA, gelişen sanayinin ihtiyacı olan teknik personel ve vasıflı işgücünün vadiye gelmesi ve bunların eğitimi için önemli yardımlar yapmış ve bu konuda özel sektör ile üniversitenin işbirliği de sağlanmıştır. Bugün 50 civarında baraja ve çeşitli nükleer santrallere sahip olan TVA’nın elektrik üretimi hızla artmış ve komşu eyaletlere elektrik enerjisi verir duruma gelmiştir. Elektrik, bu yörede yaşayanlara ve sanayicilere ucuz olarak verilmiştir.

Ağaçlandırma, bataklıkların kurutulması ve benzeri faaliyetlerin yoğun bir şekilde sürdürülmesi sebebiyle 50 yıl önce orman bakımından fakir olan yöre, zengin orman alanlarına kavuşmuş ve su rejimi tamamen düzelmiştir. Buna dayalı olarak bu yörede, orman ürünleri sanayi ve kağıt sanayi gelişmiştir. Ayrıca balıkçılık ve turizm

konularında yapılan çalışmalar da semeresini vermiştir (MGK, 1993: 398-399).

Bölgenin gelişiminin temelinde, sağladığı ucuz elektrik enerjisi yatmaktadır. İnşa edilen barajlar sürdürülebilir kalkınma anlayışına uygun temiz ve ucuz elektrik enerjisi üretmenin yanında sel nedeniyle oluşacak milyonlarca dolarlık zararı engellemektedir. Barajlar bu ve buna benzer faydaları yanında nehir üzerindeki ulaşım imkanlarını da kolaylaştırmıştır. Tennessee nehri üzerindeki 652 millik ulaşım ağında her yıl yaklaşık 55 milyon ton mal taşınmaktadır.

Nehir sisteminin, üretim faaliyetlerinde önemli bir maliyet unsuru olan ulaşım maliyetlerini düşürmesi, sulama olanakları, enerji ve gübrenin ucuz bir şekilde elde edilmesi ve sunulması, bölgeyi tarım ve sanayide yatırım yapacak yerli ve yabancı yatırımcılar için bir cazibe merkezi haline getirmiştir. TVA sözü edilen altyapı imkanlarının yanında iktisadi kalkınma amacına yönelik finansal kaynak ve teşvikleri de kullanmaktadır. Bölgesel kalkınmanın finansmanı, mevcut ve yeni kurulan işletmelere yardımcı olması amacıyla yedi eyalette TVA bünyesinde Bölgesel İktisadi Kalkınma Ofisleri kurulmuştur. Finansman ile ilgili tüm kuruluşlar bu ofislerle birlikte hareket etmektedir. Bölgesel İktisadi Kalkınma Ofisleri, bölgede yeni kurulup büyümek isteyen yerli ve yabancı firmaların ihtiyaçlarına anında cevap verebilmek için devamlı bilgi alışverişi içindedir (Altay, Çatık ve Gacener, 2004b: 206-207).

TVA aynı zamanda Bölgesel İktisadi Kalkınma Ofisleri’nin desteğiyle iktisadi kalkınma programları oluşturmuştur. İktisadi kalkınma programları yeni kurulan ve gelişmekte olan işletmeler için;

ƒ sermaye yatırım kredilerini,

ƒ işletmelerin üretim yerlerini en etkin biçimde belirlemelerini sağlayan hizmetleri, küçük ve orta ölçekli işletmeleri desteklemeyi,

ƒ toplumsal kalkınmayı, ƒ iktisadi araştırmaları ve

ƒ mühendislik ve mimari dizaynı da içeren teknik destek hizmetlerini kapsamaktadır.

Örneğin, Honda, Toyota, Nissan ve Mercedes’in otomotiv parçalarının imalatçısı bir firma olarak Topre America, TVA’nın İktisadi Kalkınma Kredi Fonu’nun yardımıyla Alabama Cullman’da yeni bir üretim merkezi açmıştır. Proje 125 milyon dolarlık bir sermaye yatırımı ile 250 kişiye yeni iş imkanı yaratmıştır. Bunun yanında girişim inkübatörleri, yeni kurulan işletmelere ucuz kiralık arazi, finansal ve hukuksal danışmanlığı içeren destekleme yardımını sağlamak üzere tasarlanmıştır. Bölgede kalkınmaya hız kazandırmak amacıyla kurulan TVA destekli girişim inkübatörleri, yeni kurulan işletmelerin nakit akımları ve sermaye ihtiyaçlarının karşılanması için kurulan 500.000 dolar sermayeli Girişim İnkübatör Kredi Fonuna başvurabilmektedir. Yeni kurulan işletmelere sunulan bu hizmetler bölgedeki işgücünü arttırmakla birlikte yaşam kalitesini de yükseltmektedir (Altay, Çatık ve Gacener, 2004b: 206-207).

B. Fransa’da Sürdürülebilir Bölgesel Gelişme