AB ÜYELİK MÜZAKERELERİ ve TARIM BAŞLIĞ

1990’lı yılların başlarında Avrupa Topluluğu içerisinde yaşanan iki önemli gelişme Birliğe üyelik sürecini daha da karmaşık hale getirmiştir. Bunlardan ilki Topluluk iç sınırlarının kaldırılarak dahili sınırları olmayan bir ekonomik bölgenin kurulması, iç pazarın bütünleştirilmesi ve Tek Pazar’ın oluşturulması, diğeri ise yeni politika alanlarında Birliğin rolünü önemli ölçüde artıran, Ekonomik ve Parasal Birliğin oluşturulmasını en önemli politik hedeflerden biri haline getiren Maastricht Anlaşması (Maastricht Treaty) ile Avrupa Birliği’nin kurulması olmuştur.

Topluluk müktesebatını önemli ölçüde genişleten, yükümlülükleri artıran ve üyeliğe hazırlık sürecini oldukça zorlaştıran bu iki önemli gelişme önceki genişlemelerden farklı olarak, yeni aday ülkelerin yükümlülüklerini de artırmıştır. 1993 yılında Avrupa Konseyi Kopenhag zirvesinde Birliğe üyelik için yerine

getirilmesi zorunlu olan ve “Kopenhag Kriterleri” olarak bilinen temel ilkeler aşağıdaki şekilde belirlenmiştir.94

 Siyasi Kriterler: Kurumsal istikrar, demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları, azınlıklara saygı,

 Ekonomik Kriterler: Bütün yönleriyle iyi işleyen bir piyasa ekonomisi, AB içindeki rekabet baskısına ve piyasa kurallarına dayanabilme kapasitesi,  Topluluk Müktesebatının Benimsenmesi: Üyelik yükümlülüklerini yerine

getirme kabiliyeti, siyasi, ekonomik ve parasal birliğin amaçlarına bağlılık,  AB’nin Özümseme (Hazmetme) Kapasitesi: AB’nin Avrupa Entegrasyonu

canlılığını koruyarak yeni üyeleri özümseme kapasitesi, AB’nin ve aday ülkelerin global menfaatleri, (örneğin AB politikalarına, kurumlarına etkisi; adayın büyüklüğü, nüfusu, ekonomisi)

1995 yılında Avrupa Konseyi Madrid zirvesinde “AB Kanunlarının Uygun idari ve Yargı Yapıları Aracılığıyla Etkin Bir Şekilde Uygulanması” da aday ülke tarafından yerine getirilmesi gereken beşinci kriter olarak belirlenmiştir. AB üyeliği için belirlenen siyasi kriterler müzakereler başlamadan önce, diğer kriterler ise katılım hazırlıkları sırasında aday ülkeler tarafından yerine getirmek zorundadır. AB üyelik müzakereleri her iki tarafın karşılıklı tavizler vererek uzlaşmaya çalıştığı geleneksel uluslararası müzakerelerden farklı olarak aday ülkenin Avrupa Birliği müktesebatını kabul etme niyetinde olduğunu sürecin en başında beyan etmesiyle başlamaktadır.

Bu çerçevede aday ülkenin AB’nin temel ilkelerinin müzakere edilemeyeceğini, Birlik müktesebatını uygulamak zorunda olduğunu kabul etmesi müzakere sürecini bazı geçiş dönemlerinin tespit edilmesi, geçici veya kalıcı derogasyonlar (kısıtlamalar) gibi istisnai kuralların belirlenmesi gibi konularla

94

Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu , “Türkiye İçin AB Üyelik Müzakereleri Süreci”, http://www.avrupa.info.tr/AB_ve_Turkiye/Muzakereler,Uyelik_Kriterler.html?LanguageID=1 (Erişim Tarihi 22 Kasım 2009)

sınırlandırmaktadır.95 İstisnalar, geçiş sürecinin kapsadığı alan ve süresinin dışında, aday ülkenin AB bütçesine katkısı, alacağı pay, Birlik politikalarına katılımı gibi konular ise müzakereler sürecinde gündeme gelen diğer önemli konulardır.

Aday ülkeler tarafından üstlenilmesi gereken ve Avrupa Birliği edebiyatında “acquis communautaire” olarak bilinen “topluluk müktesebatı” Avrupa Topluluklarının kurulduğu tarihten bu yana oluşan, temel prensipler, değerler, pazar yönetmelikleri, yönergeler, mahkeme kararları gibi farklı unsurları içeren yaklaşık 120.000 sayfa belgeden oluşmaktadır.

Aday ülke bu müktesebatın tamamını 35 başlıkta yürütülen müzakerelerin ardından bazı geçiş düzenlemeleri ve istisnalar dışında katılım tarihinden itibaren uygulamaktadır. Herhangi bir başlıkta üyelik müzakereleri başlamadan önce, ilgili başlıkta aday ülkenin kendisini nelerin beklediğini ve ne yapması gerektiğini anlaması için, AB’nin ise aday ülkenin üyelik kriterlerini ne ölçüde karşıladığını ve yapması gerekenleri belirlemesi için AB müktesebatının sistematik incelemesi olan “tarama” süreci başlatılmaktadır. Tarama sürecinin tamamlanmasının ardından aday ülke, ilgili baslıkta topluluk müktesebatını katılım tarihine kadar nasıl uygulayacağının bütün detaylarıyla yer aldığı müzakere pozisyon belgesini Avrupa Komisyonuna sunmaktadır.

Komisyonu’nun her müzakere başlığında adayın sunduğu pozisyon belgesine yanıt olarak hazırladığı taslak halindeki “Ortak Müzakere Pozisyonu” AB Bakanlar Konseyi’nde oybirliği ile kabul edildikten sonra AB’nin Ortak Müzakere Pozisyonu haline gelmektedir. Müzakere pozisyon belgeleri hazırlandıktan sonra ilgili baslıklarda açılan müzakereler anlaşmaların ardından geçici olarak kapatılsa da, müzakereler paket halinde tamamlanıncaya kadar süreç bitmiş sayılmamaktadır.96

95

Sylwia Pusz, “Conditions and Consequences of EU Enlargement: A Polish Perspective”, http://dspace.anu.edu.au/handle/1885/41656 ( Erişim Tarihi 13 Kasım 2009 )

96

Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu , “Türkiye İçin AB Üyelik Müzakereleri Süreci”, http://www.deltur.cec.eu.int/_webpub/documents/brochures/AccessionBooklet.pdf, (22Kasım 2009)

AB’de müktesebatın bazı bölümleri diğerlerinden daha önemli olduğu için, müktesebatın tamamını uygulamak zorunda olan aday ülkelerle yürütülen müzakerelerde istisnalar, geçiş süreleri gibi geçici düzenlemeler belirlenirken Birliğin bazı alanlarda oldukça katı, diğerlerinde ise daha esnek ve uzlaşmacı bir pozisyon aldığı görülmektedir. Müktesebatın önemli bir bölümünü oluşturan ve doğrudan halk sağlığı ile ilgili olduğu için AB kamuoyunun hassas olduğu tarım baslığında yürütülen görüşmeler, istihdam ve milli gelir içerisinde tarım sektörünün büyük öneme sahip olduğu aday ülkeler için müzakere sürecinin en zor ve maliyetli kısmını oluşturmaktadır. Bu başlık altında özellikle yeni üye olacak ülkeye sağlanacak tarım sübvansiyonlarının miktarı, kotaların belirlenmesi için baz alınan referans yıl ve ürün miktarı, baz bağlantılı diğer izinler, gıda işleme tesislerinde hijyen koşulları, veteriner kontrolleri gibi alanlar müzakerelerde zorluk derecesi yüksek olan alanlar olarak ön plana çıkmaktadır.97

2004 yılında gerçekleşen son genişlemede tarımla ilgili müktesebat, Polonya’nın da içinde bulunduğu aday ülkelerin tarım sektörünün ve kırsal kesiminin AB’ye sorunsuz bir şekilde entegrasyonu için gerekli olan asgari koşullar (geçiş süreleri, istisnalar, finansal araçlardan yararlanma düzeyi vs.) belirlenmiştir.98

2.7. ORTAK TARIM POLİTİKASINDA BUNALIM ve REFORM