Aşamalı Empati Basamakları

Üstün Dökmen'in 1988 yılında ortaya çıkardığı Aşamalı Empati Sınıflaması'na göre üç temel empati basamağı vardır. Bu basamaklar sırasıyla, Onlar Basamağı, Ben Basamağı, ve Sen Basamağıdır. Bu basamakların her biri aşağıda belirtiğimiz gibi, kendi içerisinde ''Düşünce'' ve ''Duygu'' olmak üzere iki alt basamaktan oluşmaktadırlar. (1988b: Dökmen, 2015, Syf. 173- 175).

Onlar Basamağı: Bu basamakta tepki veren bir birey, karşısındaki kişinin

kendisine anlattığı sorunlar üzerinde düşünmez, sorunu olan bireylerin duygu ve düşüncelerine dikkat etmez, bu soruna ilişkin olarak birey kendi duygu ve düşüncelerinden de söz etmemektedir. Problemi dinleyen kişi, problem sahibine etkili geri bildirim verir ve bu geri bildirim o ortamda bulunmayan üçüncü kişilerin (toplumun) görüşlerini dile getirmektedir. Bu basamakta tepki veren birey, genellemeler yaparak atasözü kullanır. Örneğin, parasını israf ettiği için sürekli şikayet eden bir kişiye ''Ayağını yorganına göre uzat'' denir. Karşımızdaki kişiye söylediğimiz bu sözcükler, iki tarafın da duygu ve düşüncelerini yansıtmamakta ve toplumun o konuya ilişkin görüş ve düşünceleri aktarılmaktadır. (Syf. 173-174).

49

Ben Basamağı: Ben basamağında empatik tepki verem kişi,

benmerkezcidir. Bu basamakta kendisine sorununu anlatan kişinin, duygu ve düşüncelerine değinmek yerine, sorun sahibini eleştirerek ona akıl verir. Bazı durumlarda ise, kişiyi kendi sorunuyla baş başa bırakarak, kendinden söz etmeye başlar. Örnek verecek olursak, ben basamağına uygun empatik tepki veren bir kişi, dinlediği sorun karşısında ''Üzüldüm aynı sorun bende de var'' der. ve bu durumda problem sahibini problemi ile yüz yüze bırakıp, kendi sorunlarını anlatmaya başlamaktadır. Ben basamağında ayrıca empatik tepki veren kişiler karşısındaki kişiyi az da olsa rahatlatabilir. Bu nedenle ben basamağındaki tepkiler, onlar basamağındaki tepkilerden daha iyi sayılabilir. Fakat, ben basamağında empatik tepki veren kişiler, bilişsel ve duyuşsal açıdan karşılarındaki kişilerin rolüne bürünemedikleri için, yani onların rolünü alamadıkları için, yeterli düzeyde karşılarındaki kişilerle empati kurmuş sayılmazlar. (Syf. 174-175).

Sen Basamağı: En son basamak olan sen basmağında empatik tepki veren

bir kişi, kendisine sorununu ileten kişilerin rolüne girerek, olaylara o kişinin bakış açısıyla bakar. Kişinin kendisine iletilen sorun karşısında, toplumun veya kendisinin düşüncelerini dile getirmez, doğrudan doğruya karşısındaki kişinin duyguları ve düşünceleri üzerine odaklanarak, o kişinin ne düşündüğünü ve ne hissettiğini anlamaya çalışır (Dökmen, 2015, Syf.173- 175).

Sen Basamağı

Ben Basamağı

Onlar Basamağı

Senin sorunların karşısında sen ne düşünüyor ve ne hissediyorsun?

Senin sorunların karşısında ben ne düşünüyor ve ne hissediyorum ?

Senin sorunların karşısında onlar (toplum) ne düşünüyor ve ne hissediyor?

50

Şekil 3: Aşamalı Empati Sınıflaması

Dökmen (2015, Syf. 175-176), yukarıda bahsedilen üç temel empati basamağını kapsayacak şekilde, on alt empati basamağı oluşturmuştur. Bu basamaklar sırasıyla, en kalitesiz empati basamağından, en kaliteli empati basamağına kadar dayandırılmaktadır. Bu basamaklar aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır.

1. ''Senin problemin karşısında başkaları ne düşünür, ne hisseder'': Bu

basamakta empati kurmaya çalışan kişi, bir takım genellemeler yaparak felsefi görüşlere ve atasözlerine başvurabilir. Birey dinlediği soruna ilişkin olarak, genelde toplumun neler hissedebileceğini dile getirmektedir. Sorununu, anlatan kişiye çoğunlukla toplumun değer yargıları açısından eleştirir.

2. Eleştiri: Dinleyen kişi sorununu anlatan kişiyi kendi görüşleri açısından

eleştirir, yargılar.

3. Akıl verme: Karşıdakine akıl verir. Ona ne yapması gerektiğini söyler. 4. Teşhis: Kendisine anlatılan soruna ya da sorununu anlatan kişiye teşhis

koyar. Örneğin ''bu durumun sebebi, toplumsal baskılar ya da sen bunu kendine fazla dert ediyorsun'' der.

5. Bende de var: Kişi kendisine anlatılan sorunun benzerinin kendisinde de

bulunduğunu söyler. ''Aynı dert benim de başımda'' diyerek söze başlar ve kendi problemlerini, sorunlarını anlatmaya başlar.

6. Benim duygularım: Birey dinlediği sorunlar karşısında, kendi

duygularını, sözle ya da davranışla ifade eder. Örneğin ''üzüldüm'' ''sevindim'' veya ''heyecanlandım'' der.

51

7. Destekleme: Karşısındaki kişinin sözlerini tekrarlamadan, onu anladığını

ve onu desteklediğini belirtir.

8. Soruna Eğilme: Birey kendisine anlatılan soruna eğilir, sorunu irdeler ve

konuya ilişkin sorular sorar.

9. Tekrarlama: Kendisine iletilen sorunu (mesajı), gerektiğinde; problem

sahibinin kullandığı bazı kelimelere de yer vererek özetler. Yani kişi, dinlediği problemin kaynağını yansıtmış olur. Ayrıca birey, dinlediği kişinin yüzeysel duygularını da yakalayarak yansıttığı bu mesaja ekler.

10. Derin duyguları anlama: En son basamakta empati kuran kişi, kendisini

empati kurduğu kişinin yerine koyarak, onun açıkça ifade ettiği ya da ifade etmediği tüm duygularını ve ona eşlik eden düşüncelerini fark ederek bu durumu ona ifade eder.

Yukarıdaki basamaklardan 1. basamak, onlar basamağına 2., 3., 4., 5., ve 6. basamaklar ben basamağına 7., 8., 9. ve 10. basamaklar ise sen basamağına ilişkindir. On basamaktan birincisinin kalitesi en düşük empatik tepki, sonuncusunun ise kalitesi en yüksek empatik tepkidir. Fakat empati ile ilgili kurumsal açıklamalar çerçevesinde empati yalnızca son dört basamakta yani sen basamağına ilişkin olarak ortaya çıkmıştır. Son dört basamaktan önceki basamaklar, empati kurmaya yönelen basamaklar olarak düşünülebilinir (Dökmen, 2015, Syf. 175- 176).