• Sonuç bulunamadı

Açılış bilançosu, yılsonu finansal tabloları I - Genel hükümler

ENVANTER, DEĞERLEME, SAKLAMA VE İBRAZ YÜKÜMLÜLÜĞÜ

B) Açılış bilançosu, yılsonu finansal tabloları I - Genel hükümler

1. Düzenleme yükümü

Tacir, ticari faaliyetinin başında ve her faaliyet döneminin sonunda, varlık ve borçlarının tutarlarının ilişkisini gösteren finansal tabloyu (sıra-sıyla açılış bilançosunu ve yıllık bilançoyu) çıkarmak zorundadır. Açılış bilançosunda, yılsonu finansal tablolarının, yılsonu bilançosuna ilişkin hü-kümleri uygulanır.(YTTK Md.68/1)

Hüküm, her tacir için açılış bilânçosu ile yıllık bilânço düzenlenmesi-nin zorunlu olduğunu öngörmekte ve açılış bilânçosuna uygulanacak hü-kümleri göstermektedir. Hüküm ayrıca bilânço kavramının anlamına da kısa bir gönderme yapmaktadır.

Tacir, gelir tablosunu hazırlar.(YTTK Md.68/2)

Bilanço ile gelir tablosu, yılsonu finansal tablolarını oluşturur. 514 üncü madde ile Türkiye Muhasebe Standartlarının bu konudaki hükümleri saklıdır.(YTTK Md.68/3)

2. Düzenlemeye ilişkin ilkeler Yılsonu finansal tablolar;

a. Türkiye Muhasebe Standartlarına uyularak düzenlenmeli, b. Açık ve anlaşılır olmalı,

c. Düzenli bir işletme faaliyeti akışının gerekli kıldığı süre içinde çıkarılmalıdır. (YTTK Md.69)

Hükmün içerik ve anlamı, Türkiye Muhasebe Standartlarına göre belir-lenir ve tamamlanır. Uluslararası Finansal Raporlama Standartları, IASC/

IFRS’nin belirleyeceği kurallar ve bunlara dayalı Türkiye Muhasebe Stan-dartlarıyla dinamik bir nitelik taşır.

3. Dil ve para birimi

Yılsonu finansal tabloları Türkçe ve Türk Lirası ile düzenlenir. Bu ko-nudaki diğer kanunlarda yer alan istisnalar saklıdır.(YTTK Md.70)

Mayıs - Haziran 2011 4. İmza

Finansal tablolar, tacir tarafından tarih atılarak imzalanır. (YTTK Md.71)

Borçlar Kanunu 12 nci madde dolayısıyla kural olarak güvenli elekt-ronik imza geçerlidir.

II - Kalemlere ilişkin ilkeler

1. Tamlık ve mahsup yasağı

Aksine kanuni hükümler ve Türkiye Muhasebe Standartları saklı kal-mak kaydıyla, finansal tabloların, ticari işletmenin tüm varlıklarını, borç-larını, peşin ödenen giderler ile peşin tahsil edilen gelirleri, teknik terimle dönem ayırıcı hesapları, bütün gelir ve giderleri doğru şekilde değerlen-dirilmiş olarak göstermesi zorunludur. Mülkiyeti saklı tutulması kaydıyla iktisap edilen ve işletmenin kendisinin veya üçüncü kişilerin borçları için rehnolunan ya da başka bir şekilde teminata verilen malvarlığı unsurları, teminat verenin bilançosunda gösterilir. Nakdî tevdilerin söz konusu oldu-ğu hâllerde, bunlar teminat alanın bilançosunda yer alır. Finansal kiralama-ya ilişkin hükümler saklıdır. (YTTK Md.72/1)

Aktif kalemler pasif kalemlerle, giderler gelirlerle, taşınmazlara ilişkin haklar, bunlarla ilgili yüklerle mahsup edilemez. (YTTK Md.72/2)

İkinci fıkra, açıklık ilkesi gereği mahsubu yasaklamaktadır.

2. Bilançonun içeriği

Türkiye Muhasebe Standartlarında aksi öngörülmemişse bilançoda, duran ve dönen varlıklar, özkaynaklar, borçlar ve dönem ayırıcı hesaplar ayrı kalemler olarak gösterilir ve yeterli ayrıntıya inilerek şemalandırılır.

(TTK Md.73/1)

Hüküm bilânçodaki aktif ve pasif ayrımına çok genel bir ifade ile işaret etmekte, ancak ne cetvel ne de tablo şekline ilişkin bir tercih belirtmekte-dir. Genel bir hüküm olduğundan uyulması zorunlu asgarîyi gösteren bir bilânço şemasına da yer vermemiştir. Ancak bilânço kalemlerinin yeterli derecede ayrıntıya inilerek şemalandırılmasını öngörmüştür.

Mayıs - Haziran 2011

Duran varlıklar içinde işletmeye devamlı surette tahsis edilmiş bulu-nan varlıklar yer alır.(YTTK Md.73/2)

3. Aktifleştirme yasağı

Türkiye Muhasebe Standartlarında aksi öngörülmemişse, işletmenin kuruluşu ve özkaynak sağlanması amacıyla yapılan harcamalar için bilan-çoya aktif kalem konulamaz.(YTTK Md.74/1)

Hüküm, tamlık ilkesinin bir uygulamasıdır. Bilirkişi, kuruluş denet-çisi, noter, avukat ücretleri, tescil giderleri ve çeşitli resimler gibi kuruluş giderleri sonucunda işletmeye herhangi bir varlık girmez. Aynı şekilde öz sermayenin sağlanabilmesi için yapılan ihraç, izahname, pay senedi basımı giderleri ile aracı kurum komisyonları da işletmeye bir varlık kazandır-maz.

Bedelsiz olarak elde edilmiş, maddi olmayan duran varlıklar için bilan-çonun aktifine kalem konulamaz; meğerki, Türkiye Muhasebe Standartla-rında aksi öngörülmüş olsun.(YTTK md.74/2)

Bir işletmenin kendi yarattığı, kendisine ait ticaret unvanı, marka, patent, faydalı model, tasarım gibi fikrî mülkiyet hakları ve peştemaliye (good will) benzeri işletme değerleri de aktifleştirilemez. Bu değerler be-del ödenerek başkalarından devralınmışsa, yasak söz konusu değildir. Hü-küm duran varlıklara ilişkin olduğundan dönen varlıklar arasında yer alan elektronik veri tabanları da yasağın kapsamında değildir.

Sigorta sözleşmelerinin yapılması için gerekli olan giderler aktifleş-tirilemez; meğerki, Türkiye Muhasebe Standartlarında aksi öngörülmüş olsun.(YTTK Md.74/3)

4. Karşılıklar

Gerçekleşmesi şüpheli yükümlülük ve askıdaki işlemlerden doğabile-cek muhtemel kayıplar için Türkiye Muhasebe Standartlarında öngörülen kurallara göre karşılık ayrılır. (YTTK Md.75)

Karşılıklar bilânço hukukunun en ünlü kalemlerinden biri olup, şüpheli borçlardan, askıdaki işlemlerden, gelecekte yerine getirilecek borçlardan doğması olası kayıplar için ayrılan, amaç hükmü belirli yedek akçelerdir.

Karşılıklar, Türkiye Muhasebe Standartlarına göre ayrılır.

Mayıs - Haziran 2011 5. Dönem ayırıcı hesaplar

Bilanço gününden sonraki belirli bir süre içinde giderleşecek olan har-camalar ile gelir unsuru oluşturacak tahsilatlar hakkında Türkiye Muhase-be Standartları uygulanır.(YTTK Md.76)

6. Sorumluluk ilişkileri

Bono düzenlenmesi ile poliçe ve çek düzenlenmesinden, devrinden, poliçenin kabulünden, kefaletlerden, avalden, garanti sözleşmelerinden, akreditif teyitlerinden, üçüncü kişilerin borçları için verilen teminatlardan, üçüncü kişiler lehine taahhütlerden doğan sorumluluklar ile Türkiye Mu-hasebe Standartlarında öngörülen diğer sorumluluklar pasifte gösterilme-mişlerse, bilançonun altında veya ekte Türkiye Muhasebe Standartlarına göre açıklanır. Rücudan doğan alacaklar ve borçlar ile ilgili sorumluluk ilişkileri de ekte belirtilir. (YTTK Md.77)

Hüküm şeffaflık ilkelerinin gereği olarak, pasifte yer almayan sorum-luluk ilişkilerinin ekte açıklanmasını öngörmektedir.

III - Değerleme ilkeleri

1. Genel değerleme ilkeleri

Finansal tablolarında yer alan varlıklar ile borçlarla ilgili olarak, aşağı-dakilerle sınırlı olmamak ve Türkiye Muhasebe Standartlarında öngörülen ilkeler de dikkate alınmak üzere şu değerleme ilkeleri geçerlidir(YTTK Md./78/1)

a. Bir önceki dönemin kapanış bilançosundaki değerler ile faaliyet döneminin açılış bilançosundaki değerler birbirinin aynı olmalıdır. Birinci ilke, “bilânçoların değersel özdeşliği” veya Ser-maye Piyasası Kurulunun XI/25 sayılı tebliğinde olduğu gibi kar-şılaştırılabilirlik (comparability) diye anılır. Bilânçoların gediksiz birbirini izlemelerini bir önceki bilânçonun kapanış değerlerinin bir sonraki bilânçonun açılış değerleriyle özdeş olmasını, böylece finansal durum karşılaştırması yapılmasını ifade eder. Bu ilkenin istisnası Türk Lirasından Yeni Türk Lirasına geçişte olduğu gibi para biriminin değişmesidir.

Mayıs - Haziran 2011

b. Fiilî veya hukuki duruma aykırı olmadıkça, değerlemelerde işletme faaliyetinin sürekliliğinden hareket edilir.

İkinci ilke, işletmenin sürekliliği (going concern)’dir. Sermaye Piyasası Kurulunun XI/25 sayılı tebliğinin 16 ncı maddesine ba-kılmalıdır. Finansal tablolar işletmenin faaliyetlerini sürdüreceği varsayımına dayanır; meğerki, iflâs davası, tasfiye kararı, devamlı ödeme güçlüğü ödemeleri, tatil veya benzeri fiili veya hukukî bir sebep bu varsayıma olanak bırakmasın. İşletmenin öngörülebilir bir gelecekte faaliyetini devam ettireceği varsayılmazsa, işletme-deki tüm aktif ve pasiflerin farklı ölçülerle değerlendirilmesi gere-kir ve yılsonu rakamları, faaliyetin sonuçlarını vermez.

c. Bilanço kapanış gününde, varlıklar ve borçlar teker teker değerlendirilir.

Bu ilke, iki alt ilkeyi içerir: bilânço günü ve teker teker de-ğerleme. Değerlemeler bilânço günü itibarıyla yapılmalı, bu tarihe kadar değerlendirmeyi etkileyen bütün etkenler dikkate alınmalı, anılan tarihten sonrakiler de hesaba katılmamalıdır. Teker teker değerleme ise şeffaflığın vazgeçilmez gereğidir. Aksi halde kalem-ler toplanır ve mahsuplarla bir değer elde edilirse, finansal durum anlaşılamaz.

d. Değerleme ihtiyatla yapılmalıdır; özellikle de bilanço günü-ne kadar doğmuş bulunan bütün muhtemel riskler ve zararlar, bun-lar bilanço günü ile yılsonu finansal tablobun-larının düzenlenme tarihi arasında öğrenilmiş olsalar bile, dikkate alınır; kazançlar bilanço günü itibarıyla gerçekleşmişlerse hesaba katılır. Değerlemeye iliş-kin olumlu ve olumsuz farkların dönem sonuçlarıyla ilişkilendiril-mesinde Türkiye Muhasebe Standartlarındaki esaslara uyulur.

İhtiyat ilkesi, bilânço günü ilkesinin tamamlayıcısıdır.

e. Faaliyet yılının gider ve gelirleri, ödeme ve tahsilat tarihleri-ne bakılmaksızın yılsonu finansal tablolarına alınırlar.

Bu ilke, tahakkuk ilkesi diye adlandırılan muhasebenin temel varsayımlarından birini ifade eder. İlke aynı zamanda faaliyet dö-nemlerinin bağımsızlığı ilkesini de kapsar.

Mayıs - Haziran 2011 f. Önceki yılsonu finansal tablolarında uygulanmış bulunan yöntemler korunur.

Yöntemlerde kararlılık, karşılaştırılabilirlik ilkesinin gereği-dir.

Standartlarda öngörülen hâllerde ve istisnai durumlarda birin-ci fıkradaki ilkelerden ayrılınabilir. (YTTK Md.78/2)İlkelerden istisnaî durumlarda ayrılmak mümkündür. Ancak istisnaî durumun haklı temellere dayanması ve vergi kanunlarından doğmaması ge-rekir.

2. Varlıklar ile borçların değerleme ölçüleri

Duran ve dönen varlıklar Türkiye Muhasebe Standartları uyarınca bu standartlarda gösterilen ölçülere göre değerlenir. Borçlar ve diğer kalemler için de aynı standartlar uygulanır. (YTTK Md.79)

3. İktisap ve üretim değerleri

Değerlemede uygulanacak değerlerin belirlenmesi, tanımları, kapsam-ları, uygulanacak kalemlerin gösterilmesi ve değişiklikler Türkiye Muha-sebe Standartlarına tabidir.(YTTK Md.80)

4. Değerlemeyi basitleştirici yöntemler

Şartların gerçekleşmesi hâlinde Türkiye Muhasebe Standartlarında ön-görülen değerlemeyi basitleştirici yöntemler uygulanır.(YTTK Md.81)