Şekil Bakımından Mukayesesi:

Bilgiyi, medeniyeti, kültürü ve diğer birikimleri gelecek kuşaklara aktarmanın en etkili yolu eğitim ve öğretimdir. Eğitim ve öğretimin vazgeçilmez materyali ise ders kitaplarıdır. Ders kitapları şekil ve muhteva bakımından ne kadar seviyeli olursa eğitim ve öğretimin kalitesi de doğru orantılı olarak o derce yüksek olur. Bu aynı zamanda milletlerin gelişmişlik seviyesini de belli eder.

Daha önce şekil bakımından incelediğimiz Geschichte und Geschehen 3 isimli Alman Tarih kitabının kayda değer önemli özelliklerinin olduğunu ilgili bölümde aktardık. Bu bilgiler göz önünde tutularak adı geçen tarih kitabı şekil yönünden Türkiye’de okutulan ve seviyesine uygun bir tarih kitabı ile mukayesesi yapılmaktadır.

Türkiye’de tarih dersleri lise 1. sınıftan itibaren okutulmaktadır. Ortaöğretim okul kitapları devlet tarafından ücretsiz olarak verilmektedir. Bu sebeple tüm liselerde aynı tarih ders kitabı okutulmaktadır. Seçtiğimiz tarih ders kitabının okul türlerine ya da bölgelere göre farklı baskıları söz konusu değildir.

Alman tarih ders kitabında İslam tarihi konuları yedinci sınıftan itibaren verildiğini söylemiştik. Türkiye’de tarih dersleri dokuzuncu sınıfta başlamakta ve İslam tarihi konularına da yer vermektedir. Bu nedenle “Ortaöğretim Tarih 9 sınıf” ders kitabını mukayese etmek üzere seçtik.

Geschichte und Geschehen 3 isimli Alman Tarih ders kitabı ile Ortaöğretim Tarih 9

sınıf kitaplarının şekil bakımından mukayesesi şöyledir:

Alman Tarih ders kitabı görsel tasarım açısından özen gösterilerek hazırlanmış ve dikkat çekmektedir. Ortaöğretim Tarih 9 sınıf kitabı görsel tasarım açısından özenle hazırlanmış olmasına rağmen, Alman tarih ders kitabıyla aynı kaliteye sahip olduğu söylenemez.

Alman ders kitabının kapakları birinci sınıf ve dayanıklı kartonlardan oluşmaktadır. Türk ders kitabının kapakları daha düşük kalite ve daha az dayanıklı kartonlardan oluşmaktadır. Alman ders kitabı öğrencilerin seviyesine uygun renkli resimlerle süslenmiştir. Türk ders kitabı da öğrenci yaş ve sınıf seviyesine uygun resimlerle süslenmiştir, fakat resimlerin daha donuk ve zayıf görünümlü olduğu görülmektedir. Her iki kitapta da ön ve arka kapaklar kitabın yapraklarını tam olarak içine alacak

şekilde kesilmiştir.

Alman kitabında ön ve arka kapaklara içeride anlatılan konularla örtüşen resim ve illüstrasyonlar konmuştur. Türk ders kitabının ön kapağına benzer tarzda bir resim konmuştur, arka kapakta ise bazı önemli hatırlatmalara yer verilmiştir. Alman ders kitabının kapaklarına yazılan yazılar, rakamlar, yapılan resimler ve içeriği tanımlayan tipografi (matbaacılık sanatı) karakteri gayet uyumlu bir kompozisyon içinde sunulmuştur. Türk ders kitabının kapaklarına yazılan yazılar, rakamlar, yapılan resimler ve içeriği tanımlayan tipografi karakteri daha sade ve sınırlı tutulmuş, birbiriyle uyumlu verilmiştir.

Ön kapak Arka kapak

Şekil 6

Ön Kapak Arka Kapak

Şekil 7

Türk Tarih ders kitabının ön ve arka kapakları verilmiştir.

Alman ders kitabının ön kapağının dış tarafına kitabın ismi, hangi sınıfa ait olduğu, yayınevinin amblemi ve zaman şeridi konulmuştur. Ön kapağın iç kısmına resimler yapılmış, karikatürler çizilmiş ve zaman şeridi üzerinde olaylar tarih ve isimleriyle yazılmıştır. Türk ders kitabının ön kapağının dış kısmına hangi eğitim dönemine ait olduğu, hangi kitap olduğu, hangi sınıflara hitap ettiği ve yayınevi amblemi konmuştur. Zaman şeridine yer verilmemiştir. Ön kapağın iç kısmı boş bırakılmış ve hiçbir bilgiye yer verilmemiştir.

Alman ders kitabının arka kapağına ISBN numarası yazılı, fiyat etiketi yapışık ve zaman şeridi çizilidir. Arka kapağın iç kısmına kitaptaki konuları anlatan bir CD konulmuştur. Kapaklardaki resimler ve renkler gayet ilgi çekicidir. Türk ders kitabının arka sayfasına kızların okutulmasını teşvik eden logo konmuş, eğitime katkı için okul yapmayı teşvik logosu konmuş, trafik kazalarının önlenmesini anlatan logo ve altında logoyu ifade eden yazı var, kitabın devlet kitabı olduğu ve ücretsiz olduğu belirtilmiş, bandrolle ilgili kanun maddesi var ve ISBN numarası yazılmıştır. Arka kapağın iç kısmı boş bırakılmıştır. Kitabın ön kapağındaki resim ilgi çekici fakat zayıf görünümlüdür. Arka kapaktaki resim ve logolar ilgi çekici olmakla birlikte içerikle çok fazla ilgili olmadığı görülmektedir.

Alman Tarih ders kitabına konularla alakalı bir isim verilmiştir. Kitapta tarihî olaylar anlatıldığı için “Tarih ve Olan Olaylar” adı verilmiştir. Türk Tarih ders kitabına her hangi bir isim verilmemiştir.

Her iki tarih kitabının iç kapak ön sayfalarına kitapların isimleri yazılmış, Alman ders kitabında yazının altına kalınca bir şerit çekilmiş, Türk ders kitabı öylece bırakılmıştır. Onların altlarına yayımcıların isimleri yazılmış, sonra sırayla kitapları yazan yazarların isimleri yazılmıştır. En alta Alman ders kitabında yayınevinin adı ve bulunduğu şehrin isimleri yazılmıştır. Türk ders kitabında ise kitabın ait olduğu kurumun amblemi, kaçıncı baskı olduğu, basan matbaanın ismi, basım yeri ve tarihi yazmaktadır.

Alman ders kitabının içkapağının arka sayfasında daha küçük puntolarla baskı ve basım özellikleri (teknoloji ve malzemeleri), yayınevi ismi, yayınevinin bulunduğu şehrin ismi, yayın yılı ve e-mail adresi yazılmıştır. Aynı sayfada sırasıyla alt alta yayımcının adı, yazar kadrosunun adları, kurgulayanın adı, üretim yeri, şekillendirme, kapak tasarımı, resimleri yapanların isimleri ve şehirleri, haritalayanların isimleri, oranlayanların isimleri, diksiyon ve basımda katkıda bulunanların isimleri yazılmıştır. Sayfanın en sonunda kitabın basıldığı ülkenin adı ve ISBN numarası yazılmıştır. (Klett; 2009)Türk ders kitabının içkapağının arka sayfasında bakanlık yayını olduğu, ders kitabı dizisi olduğu, sayı ve numaraları ve altında daha küçük puntolarla her hakkının Milli Eğitim Bakanlığına ait olduğu yazmaktadır. Sonra alt kısımda editör, dil uzmanı, rehberlik uzmanı, ölçme değerlendirme uzmanı, program geliştirme uzmanı ve görsel tasarım uzmanlarının isimleri yazılmıştır. Aşağıda ISBN numarası yazılmıştır. En alt kısımda kitabın basılmasına izin veren bakanlığın adı, kurulun adı, dairenin adı, sayısı, gün ve tarihi ile kaçıncı baskı ve kaç adet basıldığı yazılmıştır.

Alman ders kitabının iç kapağından sonra ’’Giriş“ sayfası, “İçindekiler” kısmı ve kitabın içerisinden özetlenerek alınmış ve küçük puntolarla yazılmış yazılar ve resimlerden oluşturulmuş sayfalar bulunmaktadır. Daha sonra da ünitelere geçilmiştir. Türk tarih ders kitabının iç kapak sayfasından sonra Türk Bayrağı ve altında istiklal marşı, Atatürk’ün gençliğe hitabesi, Mustafa Kemal Atatürk’ün tam sayfa portresi, içindekiler bölümü, organizasyon şeması (ünite içerisinde konuların işlenişinde kullanılan logolar) ve ünitelere geçilmiştir.

Alman ders kitabı fiziki görünüm ve estetik tasarım bakımından başarılı hazırlanmıştır. Türk ders kitabı fiziki görünüm bakımından aynı başarıya sahip değildir. Fakat estetik tasarım bakımından başarılı olduğu söylenebilir.

Alman ders kitabında kitabın ve konuların isimleri daha çok dikkat çekici ifadelerle isimlendirilmiştir. Türk ders kitabında kitap ve konuların isimleri sade bir ifade ile verilmiştir.

Her iki kitapta da açıklayıcı, tamamlayıcı ve eğitici nitelikte unsurlara (şema, grafik, resim vb.) yeterince yer verilmiştir.

Her iki kitapta şemalar, resimler, grafikler gibi öğretime yardımcı unsurlar öğrencinin gelişim basamağına uygun seçilmişlerdir.

İki kitaptaki yardımcı öğelerin estetik açıdan net ve temiz basılmasına dikkat edilmiştir. Fakat Türk ders kitabındaki baskılar biraz pastel olduğu görülmektedir.

İki kitabın dizgileri yapılırken, yazıları, resimleri, şekilleri, grafikleri vb. unsurların sayfa içerisinde yerleştirilmesine özen gösterilmiştir. Kitaplara yerleştirilen resimler öğrencilerin dikkatlerini çekmenin yanında; metinler, sayfalar ve kitapların diğer bölümleriyle ilişkilendirilmişlerdir.

Kitaplardaki karikatürler eğitici ve eğlendirici özellikleriyle öğrencilere sunulmuştur.

Alman tarih ders kitabı görsel tasarım özellikleri açısından kaliteli, başarılı ve sahasında örnek bir kitap olarak öğrencilerin hizmetine sunulmuştur. Aynı zamanda görsel açıdan medya organlarıyla da (dergi, televizyon, film, komedi vb.) rekabet edebilecek özelliklerde tasarlanmıştır. Türk tarih ders kitabının görsel tasarım açısından tam olarak aynı kalitede olduğunu söylemek mümkün değildir. Diğer yandan henüz görsel açıdan medya organlarıyla rekabet edebilecek özelliklere sahip olmadığı görülmektedir.