ĠĢ Kazası ve Meslek Hastalıkları Ġstatistikleri

Daha sağlıklı ve daha güvenli iĢyeri ortamı, daha verimli bir çalıĢmanın da ön koĢuludur. Özellikle geliĢmekte olan ülkelerde iĢ sağlığı ve güvenliği, toplumsal kalkınmanın belirleyici unsurları arasında yer almaktadır.

ILO kaynaklarına göre her yıl 1.2 milyon kadın ve erkek iĢ kazaları ve meslek hastalıkları dolayısıyla hayatını kaybetmektedir. Yine aynı kaynaklara göre; her yıl 250 milyon insan iĢ kazaları 160 milyon insan ise meslek hastalıkları sonucu ortaya çıkan zararlara maruz kalmaktadır.

ĠĢ kazaları ve meslek hastalıkları sonucu gerek maddi ve gerekse manevi kayıplar geliĢmekte olan ülkelerin kalkınma çabaları önünde önemli bir engel teĢkil etmektedir. Ödenmesi gereken fatura ise bu ülkelerin GSMH‟nın önemli bir bölümünü teĢkil etmektedir (URL-20).

ĠĢ kazası istatistiklerinin oluĢturulmasında kullanılan sayısal değerler arasındaki farklılıklar, karĢılaĢtırılmalı ve ölçüm değerlerinin dikkate alınmasıyla anlamlı hale getirilmektedir. Bu ölçüm değerleri sıklık, olabilirlik ve ağırlık oranlarıdır.

16. Uluslararası Ġstatistikçiler Konferansında aĢağıdaki iĢ kazası oranlarının hesaplanması karara bağlanmıĢtır.

Kaza Sıklık Oranı (Accident Frequency Rate)

Takvim yılı içerisindeki ölümlü ve/veya ölümlü olmayan mesleki yaralanmalarının toplam sayısının, aynı yıl içerisinde referans grupta yer alan iĢçilerin çalıĢma saatlerinin toplamına bölünmesiyle elde edilen değerin 1.000.000 (bir milyon) katsayısıyla çarpılmasıyla hesaplanır.

Bununla birlikte bir örnek aĢağıda gösterilmiĢtir:

850 iĢçinin çalıĢtığı bir iĢletmede, bir yıl içerisinde 100 iĢ kazasının meydana geldiği ve kaybedilen iĢgünü toplamının ise (Yıllık izin, iĢe gelmeme, hastalık ve kaza gibi) 40.000 olduğu varsayılsın. (Bir yıl içerisindeki 260 iĢgününün bulunduğu ve bir iĢgününün 7.5 saat çalıĢıldığı kabul edilmektedir.)

Bu durumda, kaza sıklık oranı aĢağıdaki formüle göre hesaplanacaktır: KSO=Toplam Kaza Sayısı/Toplam Ġnsan ÇalıĢma Sayısı x 1.000.000 KSO=100/(850x260x7.5)-(40.000x7.5)x1.000.000

92

Kaza Ağırlık Oranı

Takvim içerisindeki ölümlü ve /veya ölümlü olmayan mesleki yaralanmalardan dolayı toplam kayıp gün sayısının, aynı yıl içerisinde referans grupta yer alan iĢçilerin çalıĢma saatlerinin toplamına bölünmesiyle elde edilen değerin 1000 katsayısı ile çarpılmasıyla hesaplanır.

Bu durumda, kaza ağırlık oranı aĢağıdaki formüle göre hesaplanacaktır:

KAO=Kazalardan Dolayı Toplam Kayıp Gün Sayısı/Toplam Ġnsan Saat ÇalıĢma Sayısı x 1000

Bu oranın hesaplanması sırasında, eğer ölümlü iĢ kazası veya sürekli iĢgörmezlik durumu mevcutsa, kazalardan dolayı toplam kayıp gün sayısına, her ölümlü ve/veya sürekli iĢgörmezlik olayı için ayrı ayrı 7500 gün eklenmesi gerekmektedir. Geçici iĢ görmezlik olaylarında, tıbbi iĢlemlerin 1 günden daha az sürmesi durumları dikkate alınmamaktadır (Ünsal, 2001).

Kaza Olabilirlik Oranı(Accidence Rate)

Takvim içerisindeki ölümlü ve /veya ölümlü olmayan mesleki yaralanmaların toplam sayısının, aynı yıl içerisinde referans grupta yer alan iĢçilerin toplam sayısına bölünmesiyle elde edilen değerin 100.000 katsayısı ile çarpılmasıyla hesaplanır. Bu oran istatistik verilerinin elde edilmesi ve değerlendirilmesi açısından daha basit ve sade bir oranı temsil etmektedir.

Oran tipleri, çeĢitli ülkelerde, istihdam edilen her 100.000 sigortalı iĢçi olarak dikkate alınmaktadır. Uluslararası çalıĢma örgütü ĠLO istatistiklerinde, Türkiye için her 100.000 sigortalı iĢçi sayısına göre değerlendirme yapılmaktadır (Ünsal, 2001). Sosyal Sigortalar Kurumu istatistiklerine göre 2006 yılında 79.027 iĢ kazası, 574 meslek hastalığı vakası meydana gelmiĢ, bunların 1.601‟i ölümle sonuçlanmıĢtır. 2006 yılında iĢ kazaları ve meslek hastalıkları sonucu kaybedilen iĢ günü sayısı ise, 1.895.245 dir. Bu rakamların yanı sıra SSK istatistiklerine yansımayan iĢ kazaları ve meslek hastalıkları sonucu kayıplar da ayrıca dikkate alınmalıdır.

Bazı kaynaklarca, endüstrileĢmiĢ ülkelerde iĢ kazaları ve meslek hastalıklarının toplam maliyetinin, bu ülkelerin Gayrı Safi Milli Hasılalarının % 1‟i ila %4‟ü oranında değiĢtiği belirtilmektedir. Ülkemizde ise en iyimser yaklaĢımla, iĢ kazaları ve meslek hastalıklarının toplam maliyetinin yılda 4 katrilyon TL olacağı tahmin edilebilir.

93

Bu rakamlardan da anlaĢılacağı üzere, iĢ kazaları ve meslek hastalıkları sonucu maddi ve manevi kayıplar, ülke ekonomisi açısından fevkalade önemli boyutlara ulaĢmaktadır. Bu nedenle ülkemizde de iĢ sağlığı ve güvenliği alanında çok ciddi tedbirlerin alınması mecburiyeti vardır (URL-27).

Ek-5‟de 2006 yılı SSK istatistikleri verilmektedir (URL-27). Ek-5‟de 1997 ve 2006 yılları arasındaki iĢ kazaları sayılarına bakıldığında 1997 yılında 100000 civarında olan iĢ kazaları sayıları 2004 yılında 90000, 2005 ve 2006 yıllarında 80000 civarlarında kaydedilmiĢtir. 1997 ve 2006 arasındaki meslek hastalıkları sayısına bakıldığında 1997‟de 1055 ve 1998‟de 1400 tane olan meslek hastalıkları sayısı 2004 ve 2006 yılları arasında 480 ve 580 arasında kaydedilmiĢtir. 1997 ve 2006 yılları arasında gösterilen bu grafiklerde iĢ kazası ve meslek hastalıkları sayılarının azaldığını göstermesine rağmen yine Ek-5‟te verilen iĢ kazası ve meslek hastalıkları sonucu ölüm sayılarına bakıldığında 2006 yılında iĢ kazası sonucu ölümlerin arttığı, meslek hastalıkları sayısının da 191‟den 9‟a hatta 2004 yılında 1‟e kadar azaldığı görülmektedir. Ek-5‟de gösterilen diğer istatistik grafiklerini inceleyecek olursak; 1997 ve 2006 yılları arasındaki iĢ kazası ve meslek hastalıkları sonucu kaybedilen iĢ günü sayıları yaklaĢık 2 milyon civarında olup fazla değiĢiklik göstermemektedir. 1997 ve 2006 yılları arasındaki iĢ kazası sıklık oranları gösterilmektedir. Daha önce de bahsedildiği iĢ kazası sıklık oranı iĢ kazası istatiklerinin karĢılaĢtırmasında kullanılan uygun yöntemlerdendir. 2006 Yılı SSK istatistiklerine göre iĢ kazalarının kaza tiplerine göre dağılımı grafiğine göre cisim sıkıĢtırması, ezmesi ve batması %46 ile, düĢen cisimlerin çarpıp devirmesi %21 ile en sık görülen kaza tipleri olup, bunların ardından makinelerin sebep olduğu kazalar %12 oranları ile takip etmektedir. 2006 Yılı SSK istatistiklerine göre iĢ kazalarının sektörlere göre dağılımı gösterilmektedir. Bu verilere bakıldığında metalden eĢya üretimi %14 ile, inĢaat %9 ile, kömür madenciliği %8.5 ile en çok kaza görülen sektörler olarak kaydedilmiĢtir. Yukarıda verilen Ek-5 Avrupa ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Ajansı Türkiye ulusal bilgilendirme ağı olan <http://osha.europa.eu/fop/turkey/tr/statistics> web sitesindeki SSK istatistiklerinden alınmıĢtır. Türkiye‟deki kayıt dıĢı çalıĢanların çalıĢan kesimin %45,5‟ini oluĢturduğu ve çalıĢanların iĢ kanunları hakkındaki bilgi eksikliği göz önünde bulundurulduğunda birçok iĢ kazaları ve meslek hastalıklarının SSK kayıtlarına giremediği düĢünülebilir (TÜĠK, 2009). Yani iĢ kazaları ve meslek hastalıklarından kaynaklanan maddi ve manevi kayıplar görülebilenin çok daha üstünde diyebiliriz.

94