Ġġ SÖZLEġMELERĠNĠN KURULMASI VE KURULMASINA ĠLĠġKĠN YAPILAN GÖRÜġMELER

İş sözleşmesi, sözleşme taraflarının karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarıyla kurulan bir özel hukuk sözleşmesidir. Özel hukuk sözleşmesi olması sebebiyle iş sözleşmesinde de, sözleşmeler için geçerli olan temel ve genel Borçlar Hukuku prensipleri uygulama alanı bulmaktadır176

.

İş sözleşmeleri, ancak karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanları sonucunda kurulduğundan, sözleşmenin akdedilmesinden önce tarafların irade beyanında bulunacakları ve sözleşme yapma niyetlerini ortaya koyacakları bir hazırlık evresi, yani görüşme aşaması bulunur. İşte iş sözleşmesi görüşmeleri (ya da iş görüşmeleri), tarafların iş sözleşmesinin kurulması amacıyla bir araya gelmeleri sonucu başlayan ve iş sözleşmesinin imzalanması ya da işe başvuran adayın iş başvurusunun reddi arasında geçen bu aşamaya verilen addır177

.

İş sözleşmesi görüşmelerinin başlamasında ilk önemli adım işveren tarafından iş ilanının yapılmasıdır. Bununla birlikte görüşmelerin başlaması için ilanın yapılması şart olmayıp, görüşme talebinin işçiden de gelmesi mümkündür. İşveren ya da işçi tarafından yapılan görüşme talebi, görüşmelerin başlaması bakımından önem taşımakla birlikte, sadece verilen bir ilan ya da işçi tarafından yapılan bir başvuru gibi bireysel çabalar bu ilişkinin ortaya çıkabilmesi için yeterli değildir. Bu tür

176 _{Süzek’e göre, “İşçi-işveren ilişkilerinden ortaya çıkan sorunları kuşkusuz her şeyden önce iş} hukukunun ilke ve kurallarıyla çözümlemek gerekir. Ancak iş yasalarında boşluk bulunan hallerde genel hukuk kurallarına başvurulması zorunluluğu ortaya çıkar....Ancak iş yasalarında boşluk bulunan hallerde genel hükümlerin uygulanması mutlak bir anlam taşımaz. Öğretide, medeni hukuk ve borçlar hukuku ilke ve kurallarının iş hukukunun “özel karakterine aykırı düşmediği ölçüde” ve “işçi-işveren ilişkilerinin ağır basan toplumsal yanının elverdiği oranda” uygulanabileceği ileri sürülmektedir.”, Sarper Süzek, “İş Hukukunda Düzenleme Boşluklarının Doldurulması”, Münir

Ekonomi 60. YaĢ Günü Armağanı, Ankara, 1993, (Düzenleme Boşlukları), ss.132-134; Akyiğit, İş

Hukuku, s. 97. 177

Öner Eyrenci, “İşe Girişte Personel Seçimi İle İlgili Hukuki Sorunlar”, ĠĢ Hukuku ve Sosyal

Güvenlik Hukuku Türk Milli Komitesi 15. Yıl Armağanı, Bayrak Matbaacılık, İstanbul, 1991, s.

240; Serkan Odaman, “İşçinin İşe Başvuru Esnasında İşvereni Yanıltması ve Hukuki Sonuçları”,

davranışlar icap değil, ancak davet niteliği taşıyabilir178_{. Davet niteliği taşıyan bu tür} davranışlar üzerine iş sözleşmesi akdetmek isteyen işçi iş hakkında ayrıntılı bilgi edinmek, işverense işçinin meslekî geçmişi, yetenekleri, eğitimi gibi konularda bilgi sahibi olmak amacıyla bir araya geleceklerdir. Bu amaçla gerçekleştirilecek görüşmeler sonucunda tarafların karşılıklı icap ve kabul beyanlarıyla iş sözleşmesi kurulacaktır179

.

İş sözleşmesinin yapılmasına ilişkin görüşmelerde, işe başvuran işçi adayı ile işverenin çıkarları birbirinden farklıdır. İşverenin iş sözleşmesinin yapılmasındaki amacı, işyerindeki boş kadroyu iş için en doğru ve en uygun aday ile doldurmaktır180

. Bunu sağlamak içinse işverenin iş sözleşmesi akdedeceği aday hakkında bilgiye ihtiyacı vardır. Ancak bu bilgi edinme ihtiyacı, pek çok hâlde işe başvuran adayın kişilik hakları ile çatışabilir. Bu nedenle işverenin işe başvuran işçi adayı hakkında bilgi edinirken, onun kişilik haklarına zarar vermemesi önem taşır. Bu noktada iş görüşmeleri sırasında birbirine zıt menfaatlere sahip her iki tarafın çıkarlarının da zedelenmemesi önemlidir; ancak iş için başvuran işçi adayı, işe ekonomik açıdan ihtiyaç duyduğu ve bu sebeple kural olarak, işverene nazaran daha zayıf konumda bulunduğundan, özellikle korunmaya muhtaçtır181_{. Bu nedenle görüşmeler sırasında} taraflar, iş sözleşmesi henüz kurulmamış olmasına rağmen birbirlerine zarar vermemekle yükümlüdürler ve aksi bir durumda, dürüstlük kuralına aykırı davranışları sebebiyle neden oldukları zararlardan dolayı sözleşme görüşmelerinden doğan sorumluluk hükümlerine göre sorumlu olurlar182

.

Görüşmeler sırasında sözleşme kurmak amacıyla bir araya gelen taraflar arasında dürüstlük kuralından kaynaklanan bir güven ilişkisi doğar ve buna bağlı olarak tarafların birbirlerini herhangi bir şekilde zarara uğratmamaları açısından uymaları gereken ve dürüstlük kuralından kaynaklanan birtakım özel davranış yükümlülükleri ortaya çıkar. Nitekim gerek işçinin gerekse işverenin İş Kanunu’nun haklı sebeple fesih hâllerini düzenleyen 24/II. ve 25/II. maddelerinde yer alan ahlak

178

Manfred Rehbinder, “İşverenin Hizmetine Girmek Üzere Başvuran Kişilerle İlgili Hukuki Sorunlar”, çev. Ömer Teoman, Ġstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sayı: 1-4, 1982, ss. 745-746; Eyrenci, s. 240; Odaman, İşçinin İşvereni Yanıltması, s. 40; Aydınlı, Sosyal Temas, s. 122; Şükran Ertürk, ĠĢ ĠliĢkisinde Temel Haklar, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2002, (Temel Haklar), s. 61.

179

Eyrenci, s. 239; Aydınlı, Sosyal Temas, s. 122. 180 _{Eyrenci, s. 239.}

181 _{Süzek, İş Hukuku, s. 308; Eyrenci, s. 239; Aydınlı, Sosyal Temas, s. 122.} 182 _{Süzek, İş Hukuku, s. 308; Eyrenci, s. 241.}

ve iyiniyet kurallarına uygun davranma yükümlülükleri, yalnızca iş sözleşmesinin devamı sırasında değil, sözleşmenin kurulması amacıyla yapılan görüşmeler esnasında da uyulması gereken yükümlülüklerdir183

.

Sözleşme henüz imzalanmadan/akdedilmeden önce taraflar arasında ortaya çıkan sosyal temas ve güven ilişkisi sebebiyle, sözleşme kurulmadığından henüz edim yükümlülükleri doğmuş olmasa da, edim yükümlülüklerinden bağımsız bir borç ilişkisi meydana gelmektedir. Bu ilişki sözleşme kurmak amacıyla yapılan görüşmelerle başlayıp, sözleşmenin imzalanması ya da başvurunun reddedilmesi ile sona erer184. İşte görüşmelerin başladığı bu aşamadan itibaren sosyal temas ilişkisi içerisinde olan görüşme taraflarının, dürüstlük kuralına göre hareket etme ve bu anlamda birbirlerinin menfaatlerini koruma ve birbirlerine zarar vermeme zorunlulukları doğmaktadır. Tarafların bu yükümlülüğü, edim yükümlülüğünden bağımsız borç ilişkisi niteliği taşıyan sözleşme görüşmeleri ve sosyal temas sebebiyle ortaya çıkan koruma yükümlülüğü niteliğindedir ve ihlâl edilmesi tazminat sonucuna yol açar (culpa in contrahendo)185

.

İş sözleşmesi görüşmeleri sırasında birbirleriyle yakın sosyal temas ilişkisine giren taraflar, birbirlerine karşı gerekli özeni göstermek, dürüstlük kuralı gereğince doğru ve gerekli bilgileri vermek, birbirlerinin ve hukukî koruma alanları içerisinde bulunan kişilerin mal ve şahıs varlığı değerlerine zarar vermemekle yükümlüdürler. Bu kapsamda genel olarak, işverenin, iş başvurusunda bulunan adayın kişilik değerlerine tecavüz edecek sorular sormamak, adayda sözleşmenin meydana geleceğine yönelik esası olmayan bir güven yaratmamak, başvuran adaya ait sertifika, diploma gibi belgeleri gizli tutmak, gerekiyorsa iade veya yok etmek, adaylar arasında eşit işlem yapmak gibi yükümlülükleri mevcut olmakla birlikte, buna karşılık işe başvuran adayın da görüşmeler sırasında öğrendiği sırları saklamak, işverene zarar verici açıklamalarda bulunmamak, kişilik haklarını zedelemediği sürece işverenin sorularını doğru olarak yanıtlamak, işvereni yanıltmamak ve gerçeğe uygun bilgi vermek, iş ilişkisinin niteliği gereğince açıklanması gereken durumları kendiliğinden açıklamak gibi yükümlülükleri bulunmaktadır186

.

183

Odaman, İşçinin İşvereni Yanıltması, s. 40.

184 _{Eyrenci, s. 240: Odaman, İşçinin İşvereni Yanıltması, s. 40.}

185 _{Süzek, İş Hukuku, s. 308; Eyrenci, s. 241; Odaman, İşçinin İşvereni Yanıltması, s. 40.}

Tezimizin bu bölümünde işverenin iş sözleşmesi görüşmeleri aşamasında uymakla yükümlü olduğu yükümlülükler tespit edilmeye ve açıklanmaya çalışılacaktır. İşçinin yükümlülüklerine ise, tezimizin Üçüncü Bölümünde yer verilecektir.

II. ĠġVERENĠN Ġġ SÖZLEġMESĠ GÖRÜġMELERĠ SIRASINDAKĠ