ĠçselleĢtirme Teorisi

Coase‟nin tarafından 1937‟de temelleri atılan teori, 1976‟da Buckley ve Casson tarafından geliĢtirilmiĢtir (Özkan, 2018: 32-33). P.J. Buckley ve M. Casso‟un ilk kez teorik çerçevede ele aldığı, J.H. Dunning ve A.M. Rugman‟ın da katkıda bulunduğu ĠçselleĢtirme teorisi, birçok düzensizlik ve risk içeren piyasalarda faaliyet gösteren firmaların neden DYSY yaparak içselleĢtirmeyi tercih etmelerinin açıklamasını yapmaktadır (Özkan, 2018: 32; Öztürk, 2004: 118). BaĢka bir deyiĢle

içselleĢtirme teorisi; tam rekabet koĢullarının geçerli olmaması halinde ara mal üretim iĢlemleri için piyasalarda DYSY‟nin neden yapılacağını açıklamaya yönelik bir teoridir (Batmaz ve Tunca, 2005: 34).

Teori ulusal sınırlar dıĢında ara malı üretim iĢlemlerinin niçin düzenli bir organizasyon yapısı tarafından değil de piyasa mekanizması tarafından belirlendiğini sorgulamaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken ana husus; tam rekabet koĢulları altında geçerli olan, piyasa mekanizmasının belirlediği fiyatların, Ģirketlerin oluĢturmuĢ olduğu organizasyon tarafından da belirlenebileceği gerçeğidir. Bu yaklaĢıma göre tam rekabet koĢullarının istenilen Ģekilde çalıĢmaması halinde piyasa fiyatlarını belirlemede karĢılaĢılan zorluklar yüksek maliyetlere neden olabilmektedir. Söz konusu iĢlem maliyetlerinin ortaya çıkmasına neden olan unsurlar dıĢ piyasalardaki belirsizlik ve Ģirketlerin yönetsel kontrol kaybıdır. Piyasada ticaret yoluyla ortaya çıkan iĢlem maliyetlerinin önüne geçmek ise piyasanın tam kontrolü ve sahiplik avantajlarından yararlanarak olabilmektedir (Batmaz ve Tunca, 2005: 34). ĠĢte tam olarak bu noktada Ģirketler iĢlem maliyetlerini en aza indirmek ve piyasa aksaklıklarını avantajlı hale getirmek amacıyla ihracat ve lisanslama gibi diğer yatırım türlerinden çok daha etkin olan DYSY‟yi tercih ederek içselleĢtirme yoluna gidecektir (Arıkan, 2006: 27). DYSY ile kendisine içselleĢtirme yolu açılan Ģirketler bu yöntem ile farklı ülkelerde faaliyet gösteren ve kendisine ara mal arz eden firmaları bünyesine toplayarak karlılığını artıracaktır (Mucuk, 2011: 26).

Teoriye göre ara mal piyasalarında içselleĢtirme yoluna gidilmesindeki temel dıĢ unsurlar Ģunlardır:

1. Yüksek Maliyetli Ticaret Engelleri: Gümrük tarifeleri, çeĢitli hükümet müdahaleleri ve müdahale sonucunda ortaya çıkan mali yükümlülükler

2. Yüksek UlaĢtırma Maliyetleri: ġirketlerin ihracat yatırım türünü tercih etmesi sonucu ortaya çıkan ve coğrafi uzaklıklara göre artma ihtimali olan ulaĢtırma maliyetleri

3. Yüksek Derecede DıĢ Piyasa Hakkında Bilgi Edinememe Riski: ġirketlerin yatırım yapmayı planladıkları yatırım bölgeleri hakkında her türlü bilgiye sahip olurken karĢılaĢılabilecek durumlar

4. Alıcı ve Satıcı Arasındaki Bilgi Asimetrisinin Varlığı

5. Piyasa Maliyetlerini Arttırabilecek Olası Durumlar (Batmaz ve Tekeli, 2009: 33-35).

Teoriye göre ara mal piyasalarında içselleĢtirme yoluna gidilmesindeki temel iç unsurlar Ģunlardır:

1. Kaynakların Uzun Vadeli Olarak Kontrol Gerekliliği

2. ġirketlerin Pazar Gücünü Kendi Çıkarları Doğrultusunda Kullanmak Ġstemesi (Batmaz ve Tekeli, 2009: 33-35).

ġirketler genel yapısı itibariyle mal ve hizmet üretimini ara malı çerçevesinde AR-GE, yönetim, finansman, reklam ve pazarlama gibi unsurların varlığına, aralarındaki koordinasyon ve iĢbirliğine bağlı olarak yürütür. Yapılan iĢbirlikleri asıl faaliyet için gerçekleĢtirilir. Bu doğrultuda yapılan her çalıĢma sonucunda bir takım bilgi birikimi, tecrübe, teknolojik geliĢme oluĢur. ġirketlerin sahip oldukları bilgiyi kimseyle paylaĢmak istememesi, kendi kendine yetebilme ve dıĢa bağımlılıktan kurtulma gibi hedefleri Ģirketleri faaliyet alanlarıyla alakalı tüm piyasaları Ģirket sistemi içinde toplamak farklı bir ifade ile faaliyet ve piyasaları içselleĢtirme politikasına teĢvik etmektedir. Kısaca içselleĢtirme Ģirketlerin tüm faaliyetlerde bütünleĢmesidir. BütünleĢme ile tüm yönetim ve denetim insiyatifini elinde bulunduran Ģirketler koordineli hareket ederek belirsizlik ve risk faktörlerinin olumsuz yönlerini azaltabilir (ġatıroğlu, 1984: 122).

ĠçselleĢtirme politikasının amacı Ģirketlerin yalnızca kendisine ait bilgilerin tam olarak kullanılmasının yanı sıra bu bilgilerin baĢkalarının eline geçmesini önlemektedir. Yani Ģirketlere maliyetleri minimize etmenin yanında monopolcü güç kazandırmaktadır (Arıkan, 2006: 27). ġirketlerin uygulamıĢ olduğu içselleĢtirmenin baĢarılı olmasında yatırım yaptıkları yabancı ülkenin coğrafi ve kültürel

dezavantajlarını giderecek bir karĢılaĢtırılmalı üstünlüğe sahip olmasının da büyük önemi vardır (Mucuk, 2011: 26 ).

Teoriye göre politikanın uygulamasındaki en önemli koĢul içselleĢtirme sonucu ortaya çıkan faydanın içselleĢtirme maliyetinden fazla olmasıdır. Yani uygulamada optimal ölçeğin gerçekleĢmesi için marjinal fayda ile marjinal maliyet birbirine eĢit oluncaya kadar içselleĢtirmenin devam etmesi gerekir (Batmaz ve Tekeli 2009: 33). ĠçselleĢtirme teorisinde dikkat çeken diğer bir konuda Ģirketlerin sırlarını koruması, Ģirketin marka ve unvanından yararlanma amaçlarıyla dikey ve yatay yatırımlara yönlenmesidir (Seyidoğlu, 2017: 673).

ÇUġ‟lar üç farklı Ģekilde içselleĢtirme yoluna gidebilmektedir. Söz konusu içselleĢtirme türleri:

1. Yatay olarak bütünleĢmiĢ ÇUġ‟ların patent gibi firmaya özgü üstünlüklerini korumak için yaptıkları yatırımlar,

2. DüĢey olarak bütünleĢmiĢ ÇUġ‟ların bir malın bütün üretim aĢamalarını içermek için yaptıkları yatırımlar

3. Riskin uluslararası alanda çeĢitlendirilmesine ve dağıtımına dayanan yatırımlar (Öztürk, 2004: 118).

ġirketlerin çok ulusallaĢma yolunda DYSY yapmaya yönelten nedenleri içselleĢtirme yoluyla açıklamaya çalıĢan teori bundan önceki teorilerle kıyaslandığında daha geçerliliği yüksek olma özelliğini taĢımasına rağmen bazı açılardan eleĢtirilere maruz kalmıĢtır. Kuram daha çok üretim ve geriye dönük süreci dikkate alarak nihai ürün piyasasını ihmal etmektedir. Aynı zamanda içselleĢtirme politikası sonucunda ortaya çıkan monopolistik yapı piyasa etkinliğini azaltarak sosyal maliyetleri arttırabilmektedir (Mucuk, 2011: 26). Özkan (2018) teori ile ilgili firmaların iç ve dıĢ piyasalarda yaptığı faaliyetlerin ölçülmesi verilerin elde edilmesi ve test edilmesinde karĢılaĢılan zorluklara dikkat çekmiĢtir (Özkan, 2018: 34).