Üretimde dijitalleşmenin ülkemizdeki yansımaları

Ülkemiz önceki dönemlerde endüstriyel dönüşümlere uyum ve katkı sağlama konusunda başarılı olamamıştır. Dolayısıyla bu durum özellikle iktisadi açıdan pek çok sorunun yaşanmasına, üretimde ve kalkınmada dışa bağımlı hale gelmeye sebep olmuştur. Günümüz üretim ve gelişimde küresel rekabet koşullarının gittikçe ağırlaştığı, bilgi yönetiminin ön plana çıktığı bir sürece evrilmiştir. Bu ve çalışmanın muhtelif yerlerinde açıklanan pek çok sebep, büyük fırsatlar sunan ve henüz başında olduğumuz dördüncü sanayi devrine uyum sağlamayı zorunlu kılmaktadır.

Türkiye, coğrafi konumundan dolayı tedarik zincirinde çok önemli bir avantaja sahiptir. Ayrıca düşük maliyetli ve esnek üretim yapılabilecek nispeten düşük iş gücü maliyeti mevcuttur. İş gücü maliyetinin düşük olması da küresel firmalara karşı rekabet edebilmesine olanak sağlamıştır. BCG (Boston Consulting Group) tarafından ücretim ücretleri, enerji maliyetleri, verimlilik ve döviz kurları dikkate alarak oluşturduğu Global Üretim Maliyeti Endeksine göre; Türkiye 98, Almanya 121, ABD ise 100 ortalama birim maliyetle üretim yapabilmektedir. Bu durumda Türkiye ortalama doğrudan üretim

maliyetinde Almanya’ya göre %23, ABD’ye göre ise %2 oranında avantaja sahiptir. Şekil 2.33 2014 yılı üretim- maliyet endeksini göstermektedir. Bu analiz, Türkiye’nin küresel olarak etkin rekabet avantajı içerdiğini ve ihracat platformunda daha güçlü bir yere sahip olabileceğinin göstergesi niteliğindedir (TÜSİAD, 2016).

Şekil 2.33 Üretim maliyet endeksi (TÜSİAD, 2016).

Ülkemiz, coğrafi konumu ve düşük maliyet sebebi ile küresel ticarette güçlü bir rakip pozisyonunda bulunmaktadır. Endüstride dijitalleşmenin, git gide doğuya kayan üretim avantajını yeniden Avrupa’ya taşımak için başladığı düşünülürse; Türkiye’nin bu önemli rekabet gücü avantajını sürdürebilmesi için imalatın rolünü yükseltmesi, üretimi ithalata bağımlılıktan kurtarması ve en önemlisi yüksek teknoloji ihracatında artış sağlaması gerekmektedir.

Dördüncü sanayi devrinin ortaya çıkardığı etki ve bundan sonrası için beklentiler önceki konu başlıklarında açıklanmıştır. Konunun bu kısmında vurgulanmak istenen; endüstride dijitalleşmenin sayesinde kazanılan maliyet avantajı sonucunda, Endüstri 4.0 teknolojilerini kullanan ülkelerin çok büyük avantaj elde edecek olmasıdır. Üretimde dijitalleşmenin mimarı, Almanya üzerinden açıklamak gerekirse, eğer üretimde dijitalleşmeye yönelik atılan adımlar başarılı olur, üretim maliyeti %20 azalırsa ve bu süreçte Türkiye gerekli önlemleri almazsa Türkiye, Almanya’ya karşı şuan sahip olduğu üretim maliyeti avantajını kaybederek rekabette saf dışı kalacaktır. Bu örnekte de görüldüğü gibi, üretimde dijitalleşme uygulamalarının diğer ülkelerde gelişmesi ve

başarıya ulaşması Türkiye’nin üzerindeki rekabet baskısını uzun vadede daha da arttıracaktır (TÜSİAD, 2016).

Üretimde dijitalleşme siyasi, akademik ve endüstriyel kuruluşların desteği ve çabasının gerektiği zorlu bir süreçtir. 2016 yılında Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen Bilim Teknoloji Yüksek Kurulu toplantısının ana konusu üretimde dijitalleşme olmuştur. Bu toplantıda sanayideki bu dönüşümlere ayak uydurmanın devletimiz için önemine vurgu yapılmış ve gerisinde kalmak gibi bir seçeneğimizin olamayacağı belirtilmiştir. Bu toplantı sonucu hedeflenen; Türkiye’nin orta ve ileri teknoloji ürünlerinin tasarımı ve üretilmesi konusunda bölgede etkin bir güç olması ve uzun dönem stratejisini bu doğrultuda belirlenmesidir. Bu hedefe ilişkin 25 öncelikli dönüşüm programı belirlenmiş. Geniş kapsamlı bir çalışma başlandığı ilan edilmiştir. Ülkemizde mevcut koşullar, 2016 yılında resmi olarak planın bu önemli amacın uygulanmasında sıkıntıların olduğunu göstermektedir. Fakat konuya ilişkin göstergeler incelenirse bu aksamaların olağan olduğu anlaşılmaktadır. Türkiye teknolojik gelişmişlik sıralamasında 82 ülke arasından Birleşik Arap Emirlikleri, Malezya, Katar ve Suudi Arabistan gibi ülkelerin gerisinde kalarak 49’uncu sırada yer aldığı görülmektedir (DM, 2018) Ayrıca geçtiğimiz yıllarda TUBİTAK ülkemizin sanayi devrimleri bağlamında konumunu tespit etmek üzere önemli bir çalışma gerçekleştirmiştir. Bu çalışmanın sonucuna göre Türkiye üretimde ikinci ve üçüncü sanayi sürecinin arasında bulunduğu tespit edilmiştir (TUBİTAK, 2016).

2015 yılında gerçekleştirilen PISA sınavının sonuçlarına göre Türkiye sınava giren 72 ülke arasında 50. sırada bulunmaktadır (Okçabol, 2017). Bu sonuca göre ülkemiz alt yapıdaki eksikliklerin yanı sıra nitelikli üretimi sağlayacak bilgi ve insan sermayesi bakımından da gelişmiş ülkelerin gerisinde kalmaktadır. “İnsan, kültür ve toplumun

bilgisinden oluşan bilgi dağarcının arttırılması ve bu dağarcığın yeni uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen yaratıcı çalışmalar”

(OECD, 2002) olarak tanımlanan Araştırma ve Deneysel Geliştirme (AR-GE) teknolojinin gelişmesi ve yüksek katma değerli ürünlerin imalatında önemli bir yere sahiptir. GSYH (Gayri Safi Yurtiçi Hasıla)'dan ayrılacak pay, sanayi firmalarının yıllık cirolarından gelen fonlar ve üniversitelerin çalışmaları o ülkenin AR-GE sermayesini oluşturmaktadır. Türkiye'de GSYH’den AR-GE ayrılan fon gelişmiş ülkelere göre oldukça düşüktür. Ayrıca geçmişten günümüze ayrılan fonların oranı incelendiğinde;

1995 yılında bu oran (AR-GE Harcamaları/GSYH) %0,5 iken 2015 yılında ancak %0, 92'ye ulaştığı görülmüştür. Gelişmiş ülkelerde AR-GE için ayrılan fonların %2,5 ile %3,52 arasında değişiyor olması, ülkemizin bu konuda yetersiz kaldığının göstergesidir. (Aydın ve Soylu, 2018).

Sonuç olarak dijital alt yapı, endüstriyel alt yapı, eğitimdeki eksikler, Ar-Ge’deki eksiklikler ile birleşince belirlenen uzun vadeli üretim stratejilerinin başarılı olamayacağını ve küresel rekabette belirlenen hedeflere varılamayacağını göstermektedir.