Ürün Sorumluluğu Rizikosu Kavramı

Günlük hayatta risk, gerçekleşme olasılığı bulunan ancak gerçekleşme olasılığı (gerçekleşip gerçekleşmeyeceği, ne zaman ya da hangi şiddetle gerçekleşeceği bilinemeyen) münhasıran insan iradesine bağlı olmayan olayları ifade eder¹⁰².

100 6102 sayılı Yeni Türk Ticaret Kanununun konuya ilişkin düzenlemeleri ve tartışmalar için bkz: Eriş, Gönen: 40. Yılında Türk Ticaret Kanunu Semineri Tartışmaları, 5-6 Aralık 1997, (Seminer), İstanbul 1998; Şenocak, Kemal: Türk Ticaret Kanunu Tasarısı Konferans, 13-14 Mayıs 2005, (Konferans), s. 174;

Karayazgan, Ahmet: :“Türk Ticaret Kanunu Tasarısı Zarar Sigortaları Hükümleri Hakkında Genel Bir Bakış”, Türk Ticaret Kanunu Taslağı, Sigorta Hukuku Dergisi, Y: 2005, Özel Sayı 1, s. 67 Uluğ, s. 208;

Ünan, Samim:, “Türk Ticaret Kanunu Taslağı’nın Sigorta Hukuku Başlıklı Altıncı Kitabı Hakkında Düşünceler” (Tasarı), Türk Ticaret Kanunu Taslağı, Sigorta Hukuku Dergisi, Yıl 2005, Özel Sayı 1, s.160.

101 İlerleyen bölümlerde, konuya ilişkin yeri geldikçe anılan maddelerin hepsine değinileceğinden, bu aşamada bahse konu hükümlere yönelik özel bir değerlendirme yapılmayacaktır.

102 Omağ, Merih Kemal : Türk Hukukunda Rizikonun Ağırlaşması Sorunu, (Rizikonun Ağırlaşması) Olgaç Matbaası, İstanbul 1985, s. 9 vd.

Sigorta terminolojisinde ise birçok anlamda kullanılmakla birlikte risk, teminat altına alınmış sigorta konusunun karşı karşıya kaldığı tehlikedir¹⁰³. Sigortacılık açısından risk aynı zamanda muhtemel bir kayba ilişkin belirsizlik olarak da tanımlanmaktadır¹⁰⁴.

Riziko, sorumluluk sigortaları açısında da özel bir anlam ifade eder. Zira, sorumluluk sigortalarında rizikodan bahsedebilmek için öncelikle, sigorta ettirenin mal varlığında bir kötüleşmenin ya da en azından böyle bir kötüleşme olasılığının meydana gelmiş olması gerekir. Çünkü sorumluluk sigortalarında sigortacının koruma edimi, sigorta ettirenin mal varlığının kötüleşmesi halinde tazminat edimine dönüşür. Ayrıca bu tür sigortalarda rizikoyu özelleştiren temel husus, sigorta ettirenin sorumluluğudur.

Dolayısıyla sigorta ettirenin mal varlığında, sigorta ettirenin sorumluluğu dışındaki bir sebeple meydana gelen kötüleşmeler kapsam dahilinde değildir¹⁰⁵.

Buna karşılık sorumluluk sigortalarında sigortacı, sigorta ettireni haksız ve aşırı tazminat taleplerine karşı da korumayı üstlenmiştir. Her ne kadar haksız talep olasılığında sigorta ettirenin sorumluluğundan bahsetmek mümkün olmasa da, haksız veya aşırı bir tazminat talebi sigorta ettirenin mal varlığını korumaya değer bir tehdit altında bırakmaktadır. Şayet bu talebe karşı savunma yapılmazsa tehdit gerçekleşmiş olacak ve sigorta ettirenin, dolayısıyla sigortacının da sorumlu olacağı bir risk doğacaktır¹⁰⁶.

Bunun haricinde, sorumluluk sigortalarında her türlü riskin teminat kapsamı altında yer alması mümkün değildir. Nitekim hem teknik sebepler hem de ekonomik koşullar nedeniyle, böyle bir sözleşmenin sigorta tatbikatında uygulanması çok zordur.

Bu nedenle her sorumluluk sigortası, belirli bir ya da birden fazla sorumluluk sebebi ile

103 Milli Reasürans T.A.Ş.: Açıklamalı Sigorta ve Reasürans Terimleri Sözlüğü, İstanbul 2004, s. 244.

104 Dorfman, s. 7.

105 Karayalçın, (SS), s. 31; Bozer, (1981), s. 174, Yongalık, Aynur: Çevre Sorumluluk Sigortası, BTHAE Yayınları, Ankara 1998, s. 158.

106 Smith–Trieschman-Wiening-Johnson, s. 277; Ünan, (Sorumluluk), s. 28.

koruma sağlar¹⁰⁷. Ayrıca diğer sigorta türlerinde olduğu gibi sorumluluk sigortalarında da, risk, zaman, yer ve miktar bakımından da sınırlandırılır. Zira, sigortacının sözleşmeye konu koruma borcu, poliçede yazılı zaman periyodunda, belirlenmiş coğrafi alanda ve öngörülmüş teminat limitleri dahilinde, tespit edilen riziko çerçevesinde geçerlidir¹⁰⁸.

Üretim faaliyeti gerçekleştiren bir işletmenin faaliyeti sırasında birçok sorumluluk rizikosuyla karşılaşması olağandır. Bir işletmenin sorumluluk rizikoları genelde; işletme alanı rizikoları, işletme alanı dışındaki faaliyetler nedeniyle¹⁰⁹ karşılaşabileceği sorumluluk rizikoları, çevre sorumluluğu¹¹⁰ kapsamındaki rizikolar ve nihayet ürün sorumluluğu rizikoları olmak üzere dört ana başlık altında toplanmaktadır¹¹¹.

Çalışmamızın konusunu oluşturan üretim faaliyeti gerçekleştiren bir işletmenin temel sorumluluklarından birisini oluşturan ürün sorumluluk rizikosunun belli bir tanımını yapmak pek de mümkün değildir. Zira konunun çok değişken ve karmaşık olması böyle bir tanımlama yapmaya engel olmaktadır.

107 Sorumluluğun nedeni olan faaliyet ya da durumun açıkça belirtildiği, spesifik sorumluluk sigortalarında olduğu gibi genel sorumluluk sigortasında da durum böyledir. Her ne kadar genel sorumluluk sigortalarında istisna tutulan riskler haricindeki hususlara yönelik teminat sağlansa da, bu sigortalarda da belirli bir veya birkaç sorumluluk sebebi öngörülmektedir (Bkz:Smith–Trieschman-Wiening-Johnson, s. 279).

108 Ünan, (Sorumluluk), s. 27.

109 İşletmenin işletme alanı ve işletme alanı dışındaki rizikoları için bkz:Hanımeli, s. 51.

110 Detaylı bilgi için bkz: Yongalık, (Çevre), s. 63 vd.

111 Ürün sorumluluğu rizikosu, bir işletmenin faaliyeti sırasında karşılaşabileceği risklerden sadece birisidir. Bu nedenle uygulamada genellikle üretim faaliyeti gerçekleştiren işletmeler, firmalarının geleceklerini ve mal varlıklarını güvence altına almak amacıyla, işletmelerinin sorumluluk rizikolarından kaynaklanabilecek hukuki sorumluluklara karşı geniş kapsamlı bir teminat olanağı aramaktadır. Bu da daha ziyade; gerek işletme alanında gerekse işletme alanı dışında sürdürülen faaliyetlerden kaynaklanan rizikolar nedeniyle doğabilecek hukuki sorumluluğun üçünü şahıslara karşı mali mesuliyet sigortası çerçevesinde teminat altına alınması suretiyle gerçekleşmektedir (Bkz: Kutlu, s. 288; Nart, s.10; Magee-

Serbein, s. 428;Smith–Trieschman-Wiening-Johnson, s. 278).

Ürün sorumluluk rizikoları oldukça geniş kapsamlı olup; sanayide kullanılan kimyasal maddelerden, inşaat malzemelerine, ilaç sanayinden, elektronik ve makine sanayine, gıda maddelerinden, boya ve yapıştırıcılara, otomotiv sektöründen, tekstile kadar uzanmaktadır. Yeni gelişen tekniklerin, bulunan formüllerin, daha önce hiç denenmemiş yeni ham maddelerin kullanımı, insanoğlunun mal ve şahıs varlığı için tehlikeli bir durum yaratmaktadır. Çok önemsiz gibi görünen kusurlu bir ürünün, örneğin bir vidanın, boyanın ya da bir damlalık bir gıda katkı maddesinin umulmayan boyutlarda zarara neden olması içten bile değildir. İşte bu nedenle seri ve geniş kapsamlı üretim sonucu ürünlerde oluşabilecek üretim hatalarının neler olabileceğini ve tüketiciler ile üçüncü kişilerde ne tür bir hasar ve zarara sebebiyet vereceğini önceden kestirmek çok zordur. Bu da sigortacılık uygulamasında ürün sorumluluk rizikosunun tanımlanmasını güçleştirmektedir. Bu nedenle uygulamada uygun üretimin kabulü ile kısıtlamalar yapılmak suretiyle teminatın kapsamı belirlenmeye çalışılmaktadır¹¹². Ancak ürün sorumluluk teminatının sigortalanabilir rizikonun olumsuz yönden tarifini yapmak suretiyle belirlenmesi, uygulamada çeşitli tartışmaları da beraberinde getirmektedir.

Sonuç olarak ürün sorumluluk rizikoları ancak poliçede yer alan istisna klozlarına girmemek kaydıyla teminat altına alınmakta, konuya ilişkin yaşanan ihtilaflar yargı mercilerince açıklığa kavuşturulmaktadır¹¹³.

Buna karşılık ürün sorumluluk rizikolarının bazı ortak özellikleri de söz konusudur.