Ümit Yaşar Oğuzcan

Cumhuriyet dönemi Türk şiirinde hiçbir akım ve gruba dahil olmayan Ümit Yaşar (1926-1984), kendine has popüler söyleyişiyle kaleme aldığı pek çok dizenin yanında hiciv de yazmıştır. Bu çalışmadaki zaman aralığının son yılı 1960, Ümit Yaşar’ın ilerleyen yıllarda devam ettireceği hiciv ve mizah çizgisinin başlangıcıdır. Şair, yaklaşık beş yıl zarfında kaleme aldığı yergilerini 1960’ta yayımladığı Akıllı Maymunlar48 _{adlı ilk hiciv kitabında} toplamıştır. Oğuzcan’ın hem bu kitabında hem daha sonrakilerde yayımladığı hicivler, şairin ölümünden sonra iki cilt hâlinde bir araya getirilmiştir.49 Şairin hiciv ve mizah türündeki çalışmaları sadece telifle sınırlı kalmaz. Oğuzcan, 1958 yılında “şairlerin, şu her şeyiyile

garip dünyayı nasıl inceden inceye alaya aldıklarını ortaya koyacak” (Oğuzcan, 1958: arka

kapak) bir çalışma olması için Garip Şiirler Antolojisi’ni50 hazırlamış, daha sonra da Tarık Dursun K. (d. 1931) ile beraber Şiirimizde Taşlama51 adlı bir antoloji yayımlamıştır.

Oğuzcan, Akıllı Maymunlar adlı ilk hiciv kitabını 27 Mayıs 1960 askerî darbesinden sonra yayımlamıştır. Şair kitabındaki hicivlerin çeşitli meclislerde söylenip ilgi çektiğini 28 Mayıs 1960’ta yazdığı şu sözleriyle ifade eder: “Kitaptaki taşlama şiirleri 1955-60 yılları

arasında yazılmış ve yıllarca elden ele, kulaktan kulağa dolaşmıştır. Aralarında yüzlerce defa okuduğum şiirler var. Hele son bir iki yıl içinde, bulunduğum her toplulukta bu şiirleri okumam ısrarla isteniyordu.” (Oğuzcan, 1960: 5). Ümit Yaşar geniş ilgi gördüğünü iddia

ettiği hicivlerini dönemin siyasi baskı ortamı sebebiyle dergilerde yayımlatamadığını ancak bir iki hicvinin süreli yayınlarda çıktığını söyler. Ona göre DP yönetiminin son dönemlerinde eleştiri ve alay içeren kitaplar yayımlamak bir hayli zordur: “En küçük bir tenkidin copla

susturulduğu devr-i sabıkta bir hiciv kitabı neşretmeyi göze almak elbette mümkün değildi.”

(Oğuzcan, 1960: 5). Bu ifadelerde haklılık payı olmakla beraber, şair 1984 yılından geriye bakarak kaleme aldığı bir yazısında hicivlerini geçmişte ve sonrasında daha özgür bir ortam

47 _{Şemsi Belli, Boncuk Kutusu, Başşehir Y., Ankara 1960.}

48 _{Ümit Yaşar Oğuzcan, Akıllı Maymunlar, Ümit Y., Ankara 1960.}

49 _{Ümit Yaşar Oğuzcan, Taşlamalar-Hicivler 1, Everest Y., İstanbul 2008; Ümit Yaşar Oğuzcan, Taşlamalar-}

Hicivler 2, Everest Y., İstanbul 2008.

50 _{Ümit Yaşar Oğuzcan, Garip Şiirler Antolojisi, Bilgi Kitabevi, Ankara 1958.}

89 içinde yayımlamış olduğunu söylemektedir: “28 yıllık yergicilik yaşamımda ne polis ne de

yargıç karşısına çıktım... Ve tüm yazdıklarımı günü gününe, sıcağı sıcağına yayımladım, çeşitli gazetelerde, dergilerde ve kitaplarımda. (...) Ben, hiciv şairi Ümit Yaşar, bugün yaşıyorsam, bu önsözü yazıyorsam, bu kitabı yayınlıyorsam, öldürülmemişsem, diyardan diyara sürülmemişsem, bu da, yaşadığım çağın onuru ve yıllardır hicvettiğim devlet adamlarının yüz akıdır” (Oğuzcan, 2008: xxxii-xxxiii). Akıllı Maymunlar’daki şiirlerin çoğu

ilk kez bu kitapta okurla buluşmuş, sadece son bölümdeki 15 manzume şairin daha önceki kitaplarından alınmıştır. Şairin Akbaba dergisinde 27 Mayıs darbesinden önce bir tane hicvi yayımlanmış (11 Şubat, S. 413), 27 Mayıs 1960 tarihinden sonraysa 11 adet (16 Haziran S. 431, 23 Haziran S. 432, 30 Haziran S. 433, 4 Ağustos S. 438) hiciv manzumesi yer almıştır. Bunların bir tanesi hariç tamamı Akıllı Maymunlar kitabında mevcuttur.

Akıllı Maymunlar kitabı, DP yönetiminin son beş yılındaki tanıklıklarla kaleme

alınmıştır. Üç bölümden oluşan kitabın özellikle “Eski Zamanlar” adlı birinci bölümünde yer alan siyasi konulu 14 hiciv, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki rütbeler kullanılarak DP yöneticilerinin yerildiği örneklerdir. Şair hicvettiği yöneticilere, sadrazam, padişah, vezir, paşa gibi eski döneme ait sıfatlarla seslenmiştir. Kitabın “Yeni Zamanlar” ismindeki ikinci bölümünde 39 hiciv şiiri ve 10 kıta yer alır. Şiirlerde pahalılık, geçim derdi, özgürlük isteği, savaş karşıtlığı, ezilen vatandaş gibi sosyal konularla beraber insana dair felsefi ve mizahi tespitler mevcutken 10 adet kıtanın tamamı klasik söyleyişle kaleme alınmış siyasi dörtlüklerdir. Kitabın son bölümü “Sabırtaşı”nda şairin önceki kitaplarında çıkmış 15 şiiri bulunmaktadır. Bu dizeler sosyal konular ve ezen-ezilen ilişkisi hakkındadır.

Âbide Doğan, şair hakkındaki incelemesinde, Oğuzcan’ın tüm hiciv şiirleri hakkında “yazdığı binlerce şiir arasında hiciv şiirleri azdır; fakat zaman zaman bu alandaki şiirleri

daha çok ilgi çekmiş, daha çok üne kavuşmuştur.” (Doğan, 2003: 81) tespitinde bulunur. Ümit

Yaşar’ın hiciv çizgisi Akıllı Maymunlar’daki örnekler dahilinde yorumlandığında şairin vezin kullanmamakla birlikte kafiye örgüsünden vazgeçmediği görülür. Oğuzcan halk edebiyatından daha doğrusu halk söyleyişinden yararlanırken nadiren de olsa klasik edebiyattan dizeler devşirmiştir. Fakat onun hicvi Garip çizgisinin mizah anlayışına yakındır. Ümit Yaşar’ın insanlık durumlarına, hayata karşı mizahi ve biraz da umursamaz tutumu Garip şiirinin ardından ortaya çıkan ve Garipçiler dışında Metin Eloğlu’nun mizahi dizelerinde yansıması görülen bir genel ironik tavrın örnekleridir. Oğuzcan’ın hiciv türü ve kendisinin bu tür içindeki yeri hakkındaki düşüncesiyse şu şekildedir: “Benim yergiciliğimin en önemli

90

özgürce atışımdır. (...) Zor iştir şairlik, hele hiciv şairliği. Hatalı bir devlet adamını ya da ünlü ve güçlü bir politikacıyı en açık, en vurucu bir biçimde hicvedebilmek için şairliğin, hazırcevaplığın ve zekânın yanı sıra yürek ister her şeyden önce.” (Oğuzcan, 2008: xxxii).

Oğuzcan’ın hicvi hem popüler sözcük ve tabirlerle örülü hem kolayca anlaşılır hem de eleştirel ton sahibi olması bakımından zengin bir nitelik göstermektedir.