Özgürlüğünden Yoksun Bırakılmış Çocukların Korunmasına İlişkin Birleşmiş

Çocuk ceza adalet sistemi içinde önemli adımlar öngören Havana Kuralları, temel insan haklarına ve özgürlüklerini ihmal etmeyerek Pekin Kurallarında yer alan ilkeler doğrultusunda yargılanması gerektiğine yer vermiştir¹³⁴.

Temel Yaklaşımlar başlıklı bölümüyle Özgürlükten yoksun bırakılmış çocukların içinde bulundukları koşulların iyileştirilmesine, cezaevlerinin çocuklar için son çare olması gerektiğine, bu çocukların yargılama süresince davayı yönlendirmede yeterince güçlü ve bilgili olamayacaklarından çocuğun yararı için haklarının bu dönem içerisinde ve sonrasında güvence altına alınmasına ve çocukların cezaevi sürecine yer verilmiştir.

Ceza adalet sistemi içinde başvurulacak en son çare olan hapsedilme, Çocuğun dış dünyadan koparılıp, gelişimin engellenmesinde en önemli etkendir. Hapis yaptırımın çocuklar için en son çare olması gerekmektedir. (md.1)Hapis istemi ancak Temel İnsan Haklarına ve temel özgürlüklere uygun olarak ve Pekin Kuralları çerçevesinde usule ve ilkelere uyularak kısa süreliğine hükmedilir.(md.2)

Ceza infaz hukuku yönünde yapılan çalışmalarda, en son çareye başvurulması ceza infaz kurumalarında ıslah amacının sağlanamadığı, bu kurumlarda cezaevi alt kültürünün oluştuğu, bu durumunun da kişinin ıslahına ve eğitim ile yetiştirilmesine bir fayda doğurmadığı görülmüştür. Bu noktada çağdaş sistemlerde kişiye ağır koşullar hükmeden cezalar değil, kendini geliştirebileceği, çalışmaya ve eğitim ile

132KaiserGünther, strafvollzug im EuropaeischenVergleich, Darmstadt, 1983, s.8, Akt: Demirbaş,2013, s.51.

133 BM Genel Kurulu’nun 14.12.1990 tarihli ve 45/113 sayılı kararıyla kabul edilmiştir.

134Havana Kuralları için;

http://cocukhaklari.barobirlik.org.tr/dokuman/mevzuat_uakararlar/ozgurlugundenyoksunbirakilmis.

pdf (E.T:13.12.2017)

50

iyileştirmeye meslek edinmeye yönelik, toplumdan dışlanması beklenmeden dereceli bir ceza sistemi öngörülür. Suça işlemiş kişi tek kişilik ona ayrılan özel alanlarında kalır, gündüzleri iş ve eğitim hayatına devam eder. Böylelikle sosyal hayattan kopmamış olmaktadır¹³⁵.

Toplumda suç teşkil eden fiillerin genel kuralı ayıplamadan ziyade daha öncesinde yasal bir çerçevede düzenlenmiş ve yaptırım buyurmuş olmasıdır. Mükerrer suç profilleri de incelendiğinde görülmüştür ki, mükerrer suç işlemiş olanlar yasanın öngördüğü yaptırımı karşılamış olsa da konusu suç teşkil eden eylemi gerçekleştirmeden geri durmayıp tekrar işlemiş ve toplumsal düzende yine bir tehdit unsuru halini almıştır. Görülmektedir ki, kişinin ilk girişi ile suça karşı duruşu, iyileşmesi ve toplum düzenine uyumu sağlanamamış sadece cezaevinde bulunduğu sürece suç işlemekten alıkonulmuş olmaktadır. Bu noktada mükerrer suçu yineleyen toplumsal nedenlerde ayrı bir araştırma konusu yaratacaktır¹³⁶.

Hapis cezası öngörüldüğü takdirde, temel insan haklarına olan saygının yitirilmediği koşullar hazırlanmalıdır. Bu kurumlarda tutulan çocukların gerekli destek ve yardımı görebilmesi, yeteneklerinin geliştirilmesi için faaliyet ve programların hazırlanması gerekmektedir. (md.12) Suça sürüklenen çocukların hiçbir durumda kişisel, ekonomik, siyasal, sosyal ve kültürel haklarından mahrum kalmaması gerektiği ve temel hakların kurumlarca işbirliği içinde güvence altına alınması gerektiğinden bahsedilmiştir. (md.13)Sosyal haklar içerisinde yer alaneğitim hakkının da hiçbir şekilde önlenemeyeceği açıkça metin içeriğinden anlaşılabilmektedir.

Düzenlemelerin taraf devletlerce iç hukukuna uyarlanması tavsiye edilmiştir.(md.7) ÜlkemizdeAile Ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sosyal Hizmetler Kurumu ile yerel yönetimler ve cezaevlerinin iş birliği ile eğitim programları düzenlenebilmektedir.

Yasal düzenlemelerle “gençler ve çocuklara yönelik her türlü sosyal ve kültürel hizmetleri yürütmek, bu amaçla sosyal tesisler kurmak, işletmek ve işlettirmek, bu

135Dönmezer, Sulhi - Erman, Sahir, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, C.II, İstanbul,İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1994, C II, S.630-631.

136Topses, M. Devrim, Mükerrer Suçluların Sosyo -Kültürel Özellikleri: Çanakkale E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu Örneği, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2013, S:18 s.259.

51

hizmetleri yürütürken üniversiteler, yüksekokullar, meslek liseleri, kamu kuruluşları ve sivil toplum örgütleri ile işbirliği yapmak … düzenlemek…” görevleri verilmiştir.

Yerel yönetimlerin çocuk suçluluğu ile mücadelede istenilen seviyeye ulaşılamadığı da görülmektedir¹³⁷.

Yerel yönetimlerin başarılı sayılabilecek projeleri de yok değildir. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Bursa’ da Risk Takip Kurulu oluşturulmuştur. Risk Değerlendirme Formu ile çocukların hangi çevrelerde risk altında olduğu saptanmaya çalışılmıştır. Bu form dahilinde çocuklardan okula düzenli gelmemeye başlayan, derse olan ilgisi azalan, okula bakımsız devam eden ve okulda agresif davranışlarının yaygınlaşması gibi maddeler oluşturulmuştur. İdari yönetime de bu çocukların bu form niteliğinde gözlenmesi istenmiştir. Erken fark edilmesi ile çocuğa gerekli eğitimin ve psikolojik desteğin verilmesi, gerektiği halde aileye maddi yardımın sağlanması amaçlanmıştır.¹³⁸ Bu gibi pilot çalışmaların yerel yönetimlerce desteklenmesi ve gerekli mevzuatların oluşturulması çocukların boşlukları neticesinde suça sürüklenmelerinin önüne geçilmesi adına gerekmektedir.

Çocukların hüküm giymeden önce tutuklu bulunması gereken hal ve şartlar oluşabilmektedir. Tutukluluk dönemlerinde çocuk için en kısa tutukluluk hali oluşturulmalıdır. Ücretsiz adli yardımdan faydalanan çocuk için çalışma ve eğitim öğretimlerin tamamlanması noktasında gerekli tedbirler alınmalıdır. (md.18)

Cezaevindeki çocukların diğer çocuklardan hürriyeti bağlayıcı bir cezaya hükmedilmiş olması dışında, diğer haklarını sınırlayacak bir yanı yoktur. Bu doğrultuda cezaevinde bulunan çocuklar eğitim haklarında, meslek öğrenme hakkından, çalışma hakkından mahrum bırakılamayacaktır. Çocuklar için düzenlenen tüm koruyucu mevzuat hükümleri cezaevindeki çocuklar içinde uygulanacaktır.(

md.44)Çocukların eğitimlerine kendi ihtiyaçları ve yetenekleri doğrultusunda devam etmeleri teşvik edilmektedir. Eğitimlerini kurum dışında almalarına, diğer çocuklar

137Zengin Eyüp/Kesgin Mücahit, Yerel Yönetimlerin Çocuk Suçluluğunun Önlenmesinde İlgili Kurumlarla Etkileşimi, Kütahya, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S:37, 2013, s.21

138 Kızmaz Z/Bilgin R. Sokakta çalışan/yaşayan çocuklar ve suç: Diyarbakır örneği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi S:9, 2010, s.269-311

52

gibi eşit şartlarda kamu okullarına devam edebilmelerine ortam sağlanır.

Eğitimlerine daha sonra devam etmek isteyenlere izin verilir. Bu dönemde mezun olmaları halinde diplomalarında kurumda kazanıldığına dair ibare bulunmaz.

Çocukların kitap okuyabilmesi için kütüphaneler oluşturulur. (md.38 vd.)

Çocukların eğitimlerine devam etmeyen kısmı için tahliye sonrası için mesleki öğrenim görme hakkı çerçevesinde iş hayatına hazırlık kursları verilmelidir. Kurumda verilen meslek eğitiminin etkin olabilmesi adına iş imkanı sağlanır ve çocukların mesleki bilgi kazanımı asla kar sağlama amacına dönük olmamalıdır.(md.42vd.)

2.5.3. Çocuk Suçluluğunun Önlenmesine İlişkin Birleşmiş Milletler Yönlendirici