2.2. PUTİN DÖNEMİNDE ÖZBEKİSTAN VE RUSYA İLE İLİŞKİLERİ
2.3.2. Özbekistan’ın Rusya ve ABD ile İlişkilerinde Dengeleme
ABD ile ilişkilerin askıya alınmasının ardından 2002’de beri ABD ve Rusya ile olan ilişkilerini dengelemeye çalışan Özbekistan, öbür uca yani Rusya’ya yönelerek ilişkilerini geliştirmeye çalışmıştır. Bu doğrultuda Ocak 2006’da Avrasya Ekonomi Topluluğu’na üye olan Özbekistan, Aralık 2006’da ise Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’ne yeniden dâhil olmuştur. Rusya ile ekonomik işbirliğini geliştirmek ve refah düzeyini arttırmak için ülkedeki petrol ve doğalgaz yataklarının işletilmesi için Gazprom ile yatırım anlaşması imzalamıştır.
(Arı & Pirinççi, 2010, s. 309)
ABD ile ilişkiler 2008 ile birlikte düzelmeye başlamış; Andican Ayaklanması sonrasında batı tarafından Özbekistan’a getirilen sınırlandırmalar esnetilmeye başlamıştır. Bu değişikliğin nedeni ABD Merkez Komutanlığı’nın Ocak 2008’deki Özbekistan ziyaretinde daha öncesinden Afganistan’daki NATO operasyonları sırasında insani yardım malzemesinin nakliyesi için Almanya tarafından kullanılan Termez hava üssünü Mart 2008’de düzenlenecek Afganistan operasyonu için NATO’nun kullanımına izin vermesi batı ile Özbekistan arasındaki ilişkileri düzelten ilk adım olmuştur. Kerimov, 2-4 Nisan 2008’de NATO/ Avrupa-Atlantik Ortaklık Konseyi’nin Bükreş’teki zirvesine katılması ilişkileri
86
büyük ölçüde etkilemiştir. Afganistan sorunu ile ilgili Kerimov; askeri olmayan gıda, insani yardım malzemesi gibi kargo ve desteklerin teslimi için geçiş koridoru oluşturulmasına ilişkin bir anlaşma imzalanmasını teklif etmiştir. Bu zirve kapsamında ayrıca Afganistan’ın yeniden yapılandırılması için 1999-2001 yılları arasında Birleşmiş Milletler ’in desteğiyle oluşturulan 6+2 grubuna (Afganistan’a komşu olan devletler; Özbekistan, Çin, İran, Pakistan, Tacikistan ve Türkmenistan ile ABD ve Rusya) NATO’nun da dâhil edilmesini içeren 6+3 önerisini sunmuştur. Kerimov, zirve kapsamında tartışılan bu öneriyi 21 Eylül 2010’da Birleşmiş Milletler (BM) Binyıl Kalkınma Hedefleri zirvesinde de yinelemiştir. (Allison, 2008, s. 8-9;
Erol, 2013, s. 1776)
Kerimov’un öne sürdüğü 6+3 teklif kapsamında yapılandırma sürecine NATO’yu da dâhil ederek Rusya ve KGAÖ arasında bağlantı kurulmasını önermiştir. Yeniden batı ile işbirliğini geliştirmek için bir fırsat olarak görülen Afganistan’ın yeniden yapılandırılması kapsamında sunulan teklifler esasen Rusya’ya olan bağımlılığın azaltılması amacıyla da öne sürülmüştür. Özbekistan’ın NATO güçlerinin Afganistan’da ulaşım ve nakliye için kullandıkları kuzey ülkelerinden geçen Kuzey Dağıtım Ağı’nı (Northern Distribution Network) bu amaç doğrultusunda kullanmaya çalışması Wikileaks belgelerinde de ortaya konmuştur. (Sönmez , 2013b, s. 333)
Özbekistan ile ABD arasındaki ilişkilerin gelişimini sağlayan bir diğer olay ise 26 Kasım 2011’de Pakistan topraklarında yer alan iki askeri kontrol noktasına yapılan hava saldırısında 24 Pakistan askerinin hayatını kaybetmesinin ardından ABD’nin Pakistan’daki Shami Hava Üssü’nü 15 gün içinde boşaltması istemiyle olmuştur. Üssün ABD’nin kullanımına kapatılmasının ardından Afganistan’a ulaşımın Kuzey Dağıtım Ağı üzerinden sağlanması Özbekistan’la temasları sıklaştırmış; bu temaslar neticesinde de 16 Aralık 2011’de Özbekistan’a uygulanan askeri yardım yasağı ABD Kongresi’nin belli şartları doğrultusunda kaldırılmıştır. ABD ile ilişkilerin düzelmesinin ardından Özbekistan, Rusya ile bir bağını daha
87
koparmış; Kasım 2008’de Avrasya Ekonomi Birliği’nden ayrılmasının ardından KGAÖ’nün 2011’de askeri eğitim tatbikatlarına katılmamış, Haziran 2012’de de örgütten ayrıldığını bildirmiştir. (Sönmez , 2013b, s. 335)
Afganistan’daki NATO’ya bağlı kuvvetlerin 2014’te geri çekileceğinin açıklanması ile Özbekistan, Rusya ile diplomatik görüşmeler gerçekleştirerek mevcut ilişkilerini yeniden canlandırmaya çalışmıştır. Bu görüşmeler sırasında yeni işbirliği anlaşmaları imzalanarak Rusya’nın ülkedeki varlığı garanti altına alınmak istenmiştir. Öte yandan Rusya’nın 2014’te Kırım’ı ilhak etmesi Avrupa Parlamentosu’nda olduğu gibi Özbekistan’da da kendi ülkesindeki iç karışıklıklardan da faydalanabilir endişesiyle tepkiyle karşılanmıştır.
Kerimov’un 2 Eylül 2016’da vefat etmesinin ardından yerine Şevket Mirziyoyev başa geçmiş, iktidar değişikliği ile beraber ülkede reform hareketi başlatılarak iktidarı kalıcı hale getirmeye çalışmışlardır. Dış politika açısından Mirziyoyev hükümeti, hem bağımsızlığın ilanından itibaren başta sınır sorunları olmak üzere çeşitli nedenlerden dolayı anlaşmazlıklar yaşadığı Tacikistan, Kırgızistan, Kazakistan ve Türkmenistan ile ilişkilerini düzeltmiş hem de ülkedeki büyük güçler olan ABD ve Rusya ile olan ilişkilerini geliştirmiştir. Bu dönemde Batı tarafından çok eleştirilen ve dış politikadaki Rus eksenli kaymanın baş nedeni olan insan hakları da dâhil olmak üzere birçok alanda reform yapılmış; girişilen bu değişim hareketi birçok uluslararası toplantıda da dile getirilmiştir. Bu toplantılardan biri 13 Eylül 2017’de başlayan BM Genel Kurulu’nun 72. Oturumu olmuştur. Genel Kurul kapsamında konuşma yapan Mirziyoyev, devletin görevini “İnsanlar devlet için çalışmamalıdır, devletler insan için çalışmalıdır” şeklinde vurgulamış; Uluslararası Çalışma Örgütü ve İnsan Hakları Yüksek Komiserliği gibi örgütlenmelerle fikir alışverişinde bulunarak toplumsal ve ekonomik gibi alanlarda kapsamlı reformları yapılacağını temin etmiştir. (Kırım Haber Ajansı, 2017)
Ülkede yapılan kapsamlı reformlar, ABD ile ilişkilerin düzelmesini sağlamakla birlikte Andican Ayaklanması sonrasında sona erdirilen ekonomi tabanlı işbirliği ilişkilerini ve
88
yatırımların yeniden aktifleştirilmesini sağlamıştır. ABD, BM ve Dünya Bankası ile 2017’den itibaren çeşitli görüşmeler gerçekleştirilerek ülkeye yatırım maksatlı para akışının yapılmasının yanında Özbek mallarının Avrupa pazarında gümrük vergisi ödenmeksizin dolaşması için müzakerelerde bulunulmuştur. (Kırım Haber Ajansı, 2017; Kırım Haber Ajansı, 2019)
Batı’nın ülkede yeniden varlık göstermesi ve ülke ekonomisine yatırımlar yapması ile birlikte Özbekistan, Rusya ile Batı arasındaki çekişmelerin vücut bulduğu bir yer halini almıştır.
ABD’nin bölgedeki varlığının sona ermesi gerektiğini her fırsatta dile getiren Rusya, ülkedeki yatırım projelerini arttırarak uzun vadede Batı’nın etkinlik alanını sınırlamayı hedeflemiştir.
89
SONUÇ
Bu çalışmamda Özbekistan ve Rusya ülkeleri arasında ilişkilerin sürekli olacağını göstermek istedim. Tarihe derin giden bu ilişkilerin kopması imkânsız görünmektedir. Ne kadar zor olsa da Özbekistan ve Rusya ilişkileri hep devam edecektir. Zaman zaman aralarında soğuk rüzgârlar esse bile birbirlerine hep bağlı kalacaklar. Bölgesel güçlere karşı da ortak bir görüşlerine sahip olması bu iki ülkenin birbirine olan ihtiyaçlarını daha da artırmaktadır.
Dolayısıyla Rusya bölgesel güç olarak Özbekistan’ı yalnız bırakmak istemez.
Ayrıca Rusya, Orta Asya’yı güneyden gelebilecek her türlü tehdide karşı “tampon bölge” olarak gördüğü için, özellikle Afganistan’la sınırı olan Özbekistan bu görev için çok önemli bir ülkedir.
Kısacası, eski cumhurbaşkanı Kerimov döneminde Özbekistan daha kapalı bir politika sürdürmüştü. O dönemde gerek komşu ülkelerle gerekse bölgedeki lider ülkelerle soğuk ve mesafeli ilişkiler vardı. Geçmişe bakarsak Özbekistan bağımsız olduktan sonra dış politikada denge siyaseti gütmeye önem vermiştir. Bazen Moskova’ya, bazen Batıya yaklaşarak konumunu sağlamlaştırmıştır. Fakat dış politikasında hiçbir zaman diğer ülkelerle yakın ilişkiler içerisinde olmamış, mesafesini her zaman korumuştur. Bu yaklaşımı çerçevesinde bölgesel örgütlere katılmamayı, katılsa da aktif olarak rol üstlenmemeyi tercih etmiştir.
2016 yılında göreve gelen Mirziyoyev ise dış politik ilişkilere ağırlık vererek aralarında Türkiye'nin de bulunduğu bir dizi ülkeye ziyarette bulunmuş ve karşılıklı ticaret anlaşmalarına imza koydu. Özbekistan’ın dış politikası konusunda Mirziyoyev’in bir yıllık karnesi, Kerimov’a kıyasla çok daha iyi gözükmektedir. Mirziyoyev’in komşu Türk devletleri haricinde de yurt dışı ziyaretleri oldu.
90
Nisan 2017’de Rusya’yı ziyaret eden Miriyoyev’e eşlik eden işadamları Rus partnerleriyle 16 milyar dolarlık anlaşma imzaladı. Ardından Mayıs 2017’de Çin’e yaptığı ziyaret yaklaşık 20 milyar dolarlık 100 anlaşmanın imzalanmasına vesile oldu.
Ayrıca Çin’in Kuşak ve Yol Projesini Çin’in bölgede başat güç olma hırsından ziyade iki tarafın da kazanacağı bir platform olarak gören Özbekistan lideri Çin’in yapması muhtemel yüksek teknoloji ve altyapı yatırımlarını memnuniyetle karşılamaktadır.
Mirziyoyev ülke içinde de bir dizi siyasi ve ekonomik reform gerçekleştirerek yeni bir liberalizasyon sürecinin startını verdi. İdari reformlar kapsamında mevcut yönetim sisteminin ve bu çerçevede tüm kamu kurumlarının faaliyetleri gözden geçirilmiştir. Bu reformların ana hedefinin devlet organlarının etkinliğini ve verimliliği artırmak, bunun yanı sıra vatandaşların hak ve özgürlüklerini genişletmek olduğu söylenebilir. Bu kararların alınmasında ana referans noktası, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’in kullandığı: “İnsanlar hükümet organlarına değil, hükümet organları halka hizmet etmelidir” ifadesi olmuştur. 2018 yılındaki BM Küresel Mutluluk Endeksi’ne göre Özbekistan’ın dünyada 49. sırada yer alırken BDT ülkeleri arasında 1. sırada yer alması bu açıdan dikkat çekicidir.
Bunun sonucunda Özbekistan'ın Rusya ile dış ticareti 5,8 milyar dolara, Türkiye ile 2,2 milyar dolara, Kazakistan'la 3 milyar dolara ve Çin'le 6,4 milyar dolara yükseldi.
Özbekistan'ın Avrasya Ekonomik Birliği üyesi ülkelerle ticareti ise son 2 yılda yüzde 50 arttı.
Özbekistan'ın önünde bekleyen bir sonraki görev, daha fazla ticari bariyeri aradan çıkararak dış ekonomik ilişkileri daha da geliştirmek. Özbekistan'ın önümüzdeki dönemde Rusya ile de atom enerjisi alanında işbirliğini derinleştirmesi bekleniyor.
91
Mirziyoyev’in şimdiye dek yürüttüğü politikalar sayesinde Özbekistan’ı çok daha ileri seviyelere taşıyacağına dair beklentiler oldukça yüksektir.
Bu noktada, doğunun en batısında ve batının en doğusunda bulunması nedeniyle bağlantı ve koridor olma özelliklerini de taşıyan ve bölge ülkeleri ile güçlü bağları bulunan Türkiye’nin, Özbekistan ile ilişkilerini geliştirmesi bölgesel istikrarın ve iş birliğinin güçlendirilmesine de katkıda bulunacaktır.
Bu bağlamda Türkiye açıdan da Özbekistan ve Rusya arasındaki ilişkilerin önem taşıdığı aşikârdır.
Yukarıda belirtilen bütün hususları dikkate alarak tezimde asıl problem olarak belirlemiş olduğum iki ülke arasındaki ilişkilerin bozulamayacağı yönündeki varsayımımı kanıtlamış bulunmaktayım ve hatta bu varsayımımı kanıtlayacak çalışmaları inceleyip tezimde yer verdim.
92 KAYNAKÇA
Abaşin, S. N. (2001, Kış). Orta Asya Köktendinciliğinin Kökenleri Hakkında Birkaç Söz. (S. Baitzhaunova , & N. Guliyeva, Dü) Avrasya Dosyası, 6(4), 272-282.
Alkan, H. (2011). Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Siyasal Hayat ve Kurumlar:
Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan. Ankara: Uşak Yayınları.
Allison, R. (2008). Security Cooperation between Western States and Russia over Central Asia/Afghanistan: The Changing Role of Uzbekistan. London: Chatham
House. Haziran 3, 2019 tarihinde
https://www.chathamhouse.org/sites/default/files/public/Research/Russia%20an d%20Eurasia/241108_rep_allison.pdf adresinden alındı
Amerika'nın Sesi. (2005, Ekim 11). Rice Orta Asya Ziyaretine Başladı. Haziran 2, 2019 tarihinde Amerika'nın Sesi: https://www.amerikaninsesi.com/a/a-17-2005-10-11-voa9-87973947/835682.html adresinden alındı
Amineh, M. (2007). The Greater Middle East in Global Politics: Social Science Perspectives on the Changing Geography of the World Politics. Leiden : Brill Publishers.
Amirbek, A. (2016). Özbekı̇ stan'da 4 Aralık 2016 Cumhurbaşkanlığı Seçı̇mlerı̇ ve Yenı̇
Dönem Dış Polı̇tı̇kası. Almati : Ahmet Yesevi Üniversitesi Avrasya Araştırmaları Enstitüsü. Haziran 1, 2019 tarihinde http://www.ayu.edu.tr/static/aae_haftalik/aae_bulten_tr_94.pdf adresinden alındı
Arı , T., & Pirinççi, F. (2010). 11 Eylül'ün Gölgesinde Orta Asya'ya Yönelik Amerikan Politikası. T. Arı içinde, Orta Asya ve Kafkasya: Rekabetten İşbirliğine (s. 295-324). Bursa: MKM Yayıncılık.
93
Bayraktar, R. (2013). Türkistanlı Aydınlarımızın Siyasi ve Yayın Mücadelesi: Mustafa Çokayoğlu ve Etrafındakiler. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(39), 307-336.
Bıçakçı, S. (2008). Andijon’da Nıma Bo’ldı? Özbekistan’da Terör, Güvenlik ve Demokrasi . Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları Dergisi, 3(6), 1-22.
Blagov, S. (2005, Kasım 15). Uzbekistan and Russia Sign Mutual Defense Pact. 5 26, 2019 tarihinde Eurasianet: https://eurasianet.org/uzbekistan-and-russia-sign-mutual-defense-pact adresinden alındı
Bloomberg. (2017, Nisan 4). Özbekistan ile Rusya arasında 3,5 milyar dolarlık imza.
Haziran 2, 2019 tarihinde Bloomberg:
https://www.bloomberght.com/haberler/haber/2000094-ozbekistan-ile-rusya-arasinda-3-5-milyar-dolarlik-imza adresinden alındı
Bodur, H. E. (2004). Orta Asya'da Militan İslamcı Hareketler ve Vahhabilik. Dini Araştırmalar Dergisi, 7(20), 195-204. 5 20, 2019 tarihinde http://dergipark.org.tr/da/issue/4457/61433 adresinden alındı
Braker, H. (1984). İslamiyet Sorununun Sovyetlerin İç ve Dış Politikasındaki Yeri. (Y.
T. Kurat, Çev.) Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Asya-Afrika Araştırmaları Grubu Yayınları.
Budak, T., & İsmayılov, E. (2015). Bağımsızlık Sonrası Özbekistan’ın Enerji Politikası.
İstanbul: Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM). 5 26, 2019 tarihinde http://www.bilgesam.org/Images/Dokumanlar/0-411-20150407131203.pdf adresinden alındı
Bulut, R. (2017). Eski SSCB Ülkeleri: Sosyal ve Ekonomik Yapıları Üzerine Bir Araştırma. Isparta: Fakülte Kitabevi Yayınları.
Cafersoy, N. (2001, Sonbahar ). Bağımsızlık ve Güvenlik Gölgesinde Rusya-Özbekistan İlişkileri(1991-2001). Avrasya Dosyası , 3(7), 152-186.
Çalışkan, B. (2019, Ocak 7). Özbekistan'da Değişimin İlk İki Yılı. Haziran 1, 2019 tarihinde Anadolu Ajansı: ttps://www.aa.com.tr/tr/analiz-haber/ozbekistanda-degisimin-ilk-iki-yili/1357831 adresinden alındı
Çaman, E., & Dağcı, K. (2014, Nisan-Ekim). Özbekistan’da İslam, Siyasi Sistem ve Radikalizm. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 4(8), 8-22.
Çetin , H. (2000). 1863-1873 Döneminde Orta Asya’da Rus-İngiliz Rekabeti. Bilig:
Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 1-10.
Çobanoğlu, S. (2014). Sovyet Sonrası Dönem Rusya'sında Devletin Yeniden Yapılanma Ve Reform Süreci. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Daly, J. C. (2005, Haziran 29). The Andijan Disturbances and Their Implications.
Central Asia-Caucasus Analyst:
https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/10049-analytical-articles-caci-analyst-2005-6-29-art-10049.html adresinden alındı
94
Demirtepe, T. (2006). Orta Asya'da Radikalizm, Otokrasi ve Terör. İ. Bal içinde, Terörizm: Terör, Terörizm ve Küresel Terörle Mücadelede Ulusal ve Bölgesel Deneyimler (s. 257-291). Ankara: Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu Yayınalrı.
Devrisheva, K. (2019, Kış ). Türk ve Rus Kaynakları Işığında 1989 Fergana Olayları.
Belgi Dergisi, 2(17), 1170 - 1187.
Djalılı, M. R., & Kellner, T. (2009). Yeni Orta Asya Jeopolitiği: SSCB'nin Bitiminden 11 Eylül Sonrasına. (R. Uzmen, Çev.) İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Eisener, R. (2002). Sovyet Orta Asyası'nın Bölgesel Paylaşımı. H. C. Güzel, S. Koca, &
K. Çiçek içinde, Türkler Ansiklopedisi (Cilt 18, s. 862-871). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Eker, S. (2011, Güz ). Orta Asya’nın İrani Halkı Tacikler ve Bağımsızlığının 20.
Yılında Tacikistan. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi(15), 349-398.
Erol, M. S. (2013, Eylül-Ekim). Afganistan Sorunu'na Kerimov Çözümü. Yeni Türkiye Dergisi, 2(54), 1776-1778.
Erol, M. S., & Amirbek, A. (2014, Yaz). Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Rusya’nın Dış Politikasında Yakın Çevre ve Orta Asya. Ege Üniversitesi Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 14(1), 155-178.
Euroasianet. (2004, Nisan 18). Uzbek Government Closes Down Open Society Institute Assistance Foundation in Tashkent. Mayıs 25, 2019 tarihinde Eurasianet:
https://eurasianet.org/uzbek-government-closes-down-open-society-institute-assistance-foundation-in-tashkent adresinden alındı
Gleason, G. (2002). Orta Asya'da 1924 Sınır Düzenlemeleri: Modern Sınır İlişkilerinin Tarihi Boyutları. H. C. Güzel, S. Koca, & K. Çiçek içinde, Türkler Ansiklopedisi (Cilt 18, s. 854-861). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Gonca, İ. B., & Kodaman, T. (2015). Putin Döneminde Rusya'nın Orta Asya Politikası (2000’den Günümüze). Y. Onay, M. H. Caşin, A. Yalçınkaya, Y. Yılmaz, İ. K.
95
Gündüz, A. (2005). 1917 Bolşevik İhtilâlinin Türk Dünyasındaki Yansımaları. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 1-12.
Güneş, H. (2011, Ekim). Başkanlık, Parlamentarizm Ve Yerel Ağlar: Özbek Ve Kırgız Siyasal Sistemlerinin Yeniden Düzenlenmes. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 23-43.
Gürkan, Ü. (1964). S.S.C.B. Siyasî Rejiminin Ana Hatları. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi,, 1 (21), 155-198.
Haas, M. (2005, Şubat). Putin’s External And İnternal Security Policy. Conflict Studies Research Center, 5(5), 1-14.
Hürriyet. 05 25, 2019 tarihinde http://www.hurriyet.com.tr/dunya/ozbekistan-abdden-askeri-ussu-bosaltmasini-istedi-338675 adresinden alındı
İmanov, V. (2006). Rus Dış Politikasında Türk Cumhuriyetleri: Eski "Sovyet Yoldaşlar", Yeni "Avrasyacı Kardeşler". 1. Uluslararası Sosyal Bilimciler Kongresi :SSCB Sonrası Orta Asya Türk Cumhuriyetleri'nde Sosyal, Siyasal, Ekonomik Değişim (s. 297-315). Kocaeli: Kocaeli Belediyesi.
İncioğlu, N. (1994). Yeni Türk Cumhuriyetlerinde Toplumsal Bölünmeler, Siyasi Güçler ve Yeni Siyasi Yapılanma. B. Ersanlı Behar, G. G. Özdoğan, N. İncioğlu, G. Kut, Ş. Kut , & N. Sungur içinde, Bağımsızlığın İlk Yılları: Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan (s. 105-142). Ankara: Kültür Bakanlığı.
Kadirov, U. (2013, Eylül-Ekim). Özbekistan Cumhuriyeti. Yeni Türkiye Dergisi, 9(54), 1746-1751.
Kamalov, İ. ( 2011). Türk Cumhuriyetleri'nin Bağımsızlıklarının 20. Yılında Rusya’nın Orta Asya Politikaları. (M. Yılmaz, Dü.) Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi.
Kara , F. (1999). Özbekistan Tarihi (1917-1991). Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Karaca , K., & Purtaş, F. (2006, Nisan). Andican Olayları Sonrası Orta Asya'da Oluşan Yeni Güç Dengesi. Silahlı Kuvvetler Dergisi(388), 66-71.
96
Kayıkçı, M. (1997). Bağımsızlık Sonrası Özbekistan'da Siyasal ve Anayasal Yapılanma.
Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kazantsev , A. A. (2008). Vladimir Putin’s Central Asian Policy 2000-08: In Search of Security and Influence. Russian Analytical Digest(36), 31-37.
Keskin , M. (2015). Yakın Çevre Doktrini Bağlamında Rus Dış Politikası: Ukrayna Müdahalesi. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 3(2), 45-62.
Keskin, F. (2013). Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Türk Dış Politikasında Entegrasyon Sürecinde Orta Asya ve Özbekistan. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kırgız Haber Ajansı. (2017, Ekim 5). Özbekistan’da Rusya ile Ortak Tatbikat. Haziran 2, 2019 tarihinde Kırgız Haber Ajansı: http://old.qha.com.ua/tr/turk-dunyasi/ozbekistan-da-rusya-ile-ortak-tatbikat/160130/ adresinden alındı
Kırım Haber Ajansı. (2014, Aralık 11). Rusya Özbekistan'ın Borcunu Sildi. Mayıs 31, 2019 tarihinde Kırım Haber Ajansı: http://old.qha.com.ua/tr/siyaset/rusya-ozbekistan-in-borcunu-sildi/135301/ adresinden alındı
Kırım Haber Ajansı. (2015, Nisan 7). BDT Toplantısında Ukrayna’ya Destek. Haziran 1, 2019 tarihinde Kırım Haber Ajansı: http://old.qha.com.ua/tr/siyaset/bdt-toplantisinda-ukrayna-ya-destek/136885/ adresinden alındı
Kırım Haber Ajansı. (2015, Ocak 14). Kerimov: Özbekistan, SSCB Benzeri Oluşumlara Üye Olmayacak. Haziran 1, 2019 tarihinde Kırım Haber Ajansı:
97
Kırım Haber Ajansı. (2017, Eylül 20). Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev BM'de Reform Sözü Verdi. Haziran 4, 2019 tarihinde Kırım Haber Ajansı:
http://old.qha.com.ua/tr/turk-dunyasi/ozbekistan-cumhurbaskani-mirziyoyev-bm-de-reform-sozu-verdi/159522/ adresinden alındı
Kırım Haber Ajansı. (2017, Aralık 18). Özbekistan ve ABD'den Ticari İşbirliği Kararı.
Haziran 4, 2019 tarihinde Kırım Haber Ajansı: http://old.qha.com.ua/tr/turk-dunyasi/ozbekistan-ve-abd-den-ticari-isbirligi-karari/163220/ adresinden alındı Kırım Haber Ajansı. (2019, Şubat 8). Özbekistan ve Avrupa Birliğinden Yeni Ortaklık
Anlaşması. Haziran 4, 2019 tarihinde Kırım Haber Ajansı:
http://old.qha.com.ua/tr/turk-dunyasi/ozbekistan-ve-avrupa-birliginden-yeni-ortaklik-anlasmasi/176584/ adresinden alındı
Kodaman, T., & Birsel , H. (2013, Eylül-Ekim). Orta Asya’da Asimetrik Bir Değişken:
Bağımsızlık Sonrası Özbekistan Jeopolitiğinin Dinamik Safhaları. Yeni Türkiye Dergisi, 2(54), 1764-1776.
Kodaman, T., & Birsel, H. (2006). Bağımsızlık Sonrası Özbekistan ve Dış Politikası.
Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 413-442.
Melvin, N. (2000). Uzbekistan: Transıtıon To Authorıtarıanısm On The Sılk Road.
United Kingdom: Taylor and Francis Group.
Nogayeva , A. (2010). ABD’nin Orta Asya’daki Demokratikleştirme Politikaları:
Araçlar, Devrim Denemeleri ve Sonuçlar. Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları Dergisi (OAKA), 5(10), 59-91.
Örnek, B. (2018). Bulgaristan'ın Azınlık Politikaları Üzerinde Sovyet Komünizmin Etkisi ve Türk Azınlığa Yansıması (1945-1956). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
Özdaşlı, E. (2015, Güz). Çin'in Yeni İpek Yolu Projesi ve Küresel Etkileri. Turkish Studies, 579-596. doi:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8879
Özden Cankara, P., & Cankara, Y. (2007, Mayıs). Vladimir Putin Döneminde Rus Dış Politikasında Yapılan Değişiklikler. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi(15), 193-212.
Özlem, K. (2013, Haziran). Kerimov Yönetiminde Özbekistan’ın İç ve Dış Politikasının Analizi (1991-2012). Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi, 4(2), 29-52.
98
Pirinççi, F. (2008). Soğuk Savaş Sonrasında Abd’nin Orta Asya Politikası: Beklentiler Ve Gerçeklikler. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63(1), 207-235.
Riasanovsky, N. V., & Steinberg, M. D. (2014). Rusya Tarihi: Başlangıçtan Günümüze.
(F. Dereli, Çev.) İstanbul: İnkılap Kitapevi. Saray, M. (1993). Özbek Türkleri Tarihi. İstanbul: Nesil Yayıncılık.
Saray, M. (2014). Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Sarıkaya, Y. (2012). Kerimov Dış Politikası: Rejim Güvenliği Ekseninde 20 Yıl. M.
Alagöz, O. Barak, İ. Çalışkan, O. Dağdelen, M. Dikkaya, İ. Doğan, . . . A.
Yıldırım, & S. M. Kafkasyalı (Dü.) içinde, Bölgesel ve Küresel Politikalarda Orta Asya (s. 335-357). Ankara-Türkistan: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi.
Seyaz, A. (2018). Sovyet Sonrası Rusya Federasyonu'nda Demokrasi Tecrübesi:
Rekabetçi Otoriteryanizm. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sönmez , S. A. (2013, Güz). Güvenlik Sorunları Ve Bağımsızlaşma Kıskacında Özbekistan-Rusya İlişkileri (1991-2013). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(28), 309-339.
Sönmez, S. A. (2010, Haziran). Moskova’nın Kutuplaşma Çabaları: Putin Dönemi Rus Dış Politikası. Avrasya Etüdleri, 16(37), 37-76.
Sönmez, S. A. (2010, Yaz). Yakın Çevre Doktrini Bağlamında Yeltsin Dönemi Rusya Federasyonu'nun Bağımsız Devletler Topluluğu Ülkeleriyle İlişkileri.
Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27, 277-290.
Sönmez, S. A. (2013, Güz). Özbekistan Dış Politikasını Oluşturan Temel Faktörler.
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(2), 387-415.
Stein, M. (2015, Mayıs 22). Compendium of Central Asian Military and Security Activity. Fort Leavenworth, Leavenworth , ABD: Foreign Military Studies
Office. 05 12, 2019 tarihinde
http://fmso.leavenworth.army.mil/documents/Central-Asian-Military-Events.pdf
http://fmso.leavenworth.army.mil/documents/Central-Asian-Military-Events.pdf