Evren ve Örneklem

Araştırma evreni, araştırmacının çalışma alanını oluşturan, örneğini seçtiği ve elde ettiği sonuçları genelleştireceği grup olarak tanımlanmaktadır (Altunışık,2004:32). Örneklem ise, evren içinde yer alan ve cevapların elde edilebileceği, temsil yeteneği olan daha küçük bir grup olarak tanımlanmaktadır (Yüksel ve Yüksel, 2004:114).

Bu araştırma, Türkiye‟de yaşayan bütün engelli grubuna yönelik yapılmasının önündeki maliyet ve uygulama yönündeki kısıtlamalar nedeniyle, araştırmanın sınırlılıklarında da belirtildiği üzere Türkiye‟de yaşayan fiziksel engelli grubuna yönelik yapılmıştır. Araştırmanın evrenini; Türkiye‟de yaşayan, TÜBİTAK tarafından hazırlanan, Türkiye Engelliler Araştırması İleri Analiz Raporu, 2006‟ya göre sayıları 857 631 olan fiziksel engelliler oluşturmaktadır.

Araştırma için seçilecek olan fiziksel engelliler, Türkiye Engelliler Araştırması İleri Analiz Raporu, 2006‟ya göre; Türkiye‟de en çok engellinin yaşadığı ilk dört bölge ve bu bölgelerde nüfusu en çok olan illerden seçilmiştir. Engellilerin coğrafi bölgelere göre oransal dağılımı aşağıda verilmiştir. Buna göre;

Tablo 1: Engellilerin Coğrafi Bölgelere Göre Oransal Dağılımı Bölge Yüzde Marmara 22,7 Ege 13,1 Akdeniz 13 İç Anadolu 17,3 Karadeniz 14,9 Doğu Anadolu 8,8 Güneydoğu Anadolu 10,1 Toplam 100 Kaynak: TÜBİTAK, 2009

Türkiye‟de en çok engellinin yaşadığı bölge %22,7‟yle Marmara Bölgesi, ikinci olarak %17,3‟le İç Anadolu Bölgesi, %14,9‟la Karadeniz Bölgesi ve % 13,1‟le Ege Bölgesidir. Bu bölgeler, en fazla nüfusa sahip iller bazında değerlendirildiğinde, Marmara‟da İstanbul, İç Anadolu‟da Ankara, Karadeniz‟de Trabzon ve Ege‟de İzmir olarak ortaya çıkmaktadır. Araştırma örneklemini bu dört ilde yaşayan bedensel engelliler oluşturmaktadır.

Örnekleme, bir çalışma için seçildikleri büyük grubu (evren) temsil edebilecek şekilde, grup içerisinden belli sayıda katılımcıdan oluşan, bir alt grup oluşturulma sürecidir. Örnek bir kütleden elde edilen verilerden yola çıkarak evren hakkında genellemeler yapmak, olasılığa dayanır. Bu sebeple, örnek kütle büyüdükçe evren hakkında yapılan genellemelerde yanılma olasılığı azalır. Bu durum göz önünde bulundurulduğunda, araştırmacının uygun bir örnek kütle için, hem temsil yeteneği sağlayan bir örnek büyüklüğünü, hem de maliyet, zaman ve veri analizi şartlarını dikkate alarak bir dengeye ulaşması gerekir (Altunışık vd., 2004). Bu doğrultuda, bu araştırmada evren içerisinde alınacak örneklemin evrenin tamamına genellenebilmesi için, evreni temsil edecek bir sayı, özellikle araştırma metodolojisi alanındaki genel kurallar paralelinde belirlenecektir. İlgili literatürde (Ryan, 1995; Karasar, 1999; Arıkan, 2002; Sekaran, 1992) örneklem büyüklüğünün hesaplanmasına ilişkin çeşitli formüller verilmektedir. Araştırmada oluşturulan örneklemin evreni temsil etme yeteneğinin güvenilirliliğine emin olmak amacı ile Sekaran (1992)‟ye ve Ryan (1995)‟e göre iki formül

üzerinden örneklem oluşturulması yöntemine gidilmiştir Ryan (1995)‟in örneklem sayısının belirlenmesine yönelik geliştirmiş olduğu model şu şekildedir:

NPq n= --- (N-1)B²+Pq ---

Z²

Formülde yer alan sembollerin anlamları: n= Örneklem sayısını

N= Araştırmaya konu olan topluluğu P= Topluluk oranı ve tahminini q= 1-P‟ yi

B= Katlanılabilir hata oranını

Z= İstenilen güven aralığını ifade etmektedir.

Bu araştırmada katlanılabilir hata oranı %5 olarak belirlenmiştir. Bunula birlikte, araştırmalarda yapılan çalışmaların bir güven aralığında olması böyük önem arz etmektedir. Araştırmacıların tespit ettiği bu aralık ise artı eksi (+)(-) %2,5 „dir. Diğer bir ifadeyle güven aralığı %95‟dir. Bu bağlı olarak Z değeri ise 1,96‟dır.

Araştırmanın örneklemi belirlenirken, Türkiye Engelliler Araştırması İleri Analiz Raporu, 2006‟ya göre sayıları 857.631 olan bedensel engellilerin aynı zamanda 47.036‟sında (%5.5) görme, 27.078‟inde (%3.2) işitme, 72268‟inde (%8.4) konuşma ve 56.214‟ünde ise (%6.6) zihinsel engel bulunmaktadır. Birden fazla engeli olanların sayısı toplam sayıdan düşüldüğünde bu rakam fiziksel engelli sayısını oluşturmaktadır. Sonuç olarak araştırmanın evreni 655.035 kişiden oluşmaktadır.

Buna göre, araştırmanın örneklemi;

N= 655 035 (2006 yılı Türkiye geneli bedensel engelli sayısı) P= 0,5

q= 0,5 B= 0,05 Z= 1,96

655 035 (0,5)(0,5) n= --- (655 035-1)(0,085)²+(0,5)(0,5) --- (1,96)² n= 384 olarak bulunmuştur.

Araştırmanın, evrenini oluşturan 655.035 fiziksel engelli sayısının, günümüzde daha fazla olduğu gibi eleştirilerinden etkilenmemesi için Sekaran, (1992)‟nin örneklem sayısının belirlenmesine yönelik oluşturduğu çalışma da dikkate alınmıştır. Bu çalışmaya göre 100.000 ile 10.000.000 katılımcı arasındaki sayılarda örneklemin 384 olarak belirlendiği görülmektedir. İki farklı örneklem tespit yöntemi arasındaki örneklem sayılarında bir fark gözlenmemiş olması örneklem sayısının evreni temsil etme yeteneğine olan güveni arttırmıştır.

Yukarıda belirtilen örneklem sayısına ulaşılabilmek için öncelikle, örneklem grubunda yer alan İstanbul, İzmir, Ankara ve Trabzon illerinde bulunan bedensel engellilere yönelik kurulmuş olan sivil toplum kuruluşlarına ve derneklere her il için ayrı ayrı toplamda 200‟er anket dağıtılmıştır. Araştırmada dernek ve sivil toplum kuruluşları üzerinden hareket edilmesinin sebebi, bedensel engellilere adreslerinde veya tesadüfi olarak ulaşmada karşılaşılan güçlüklerdir. Buna karşın, bedensel engellilerin engellilere yönelik kurulmuş olan dernek ve sivil toplum kuruluşlarına üye olmalarına rağmen söz konusu dernekleri sıklıkla ziyaret etmedikleri gözlenmiş ve sonuç olarak istenilen sürede yeterli sayıda geri dönüş elde edilememiştir. Süre uzatılsa dahi yeterli sayıda geri dönüşün elde edilemeyeceği düşünüldüğünden söz konusu anket internet üzerinden www.surveymonkey.com (web tabanlı anket uygulama, düzenleme ve değerlendirme) sitesi aracılığı ile tekrar düzenlenmiştir. Düzenlenen bu anket ilgili deneklerin web siteleri aracılığı ile dağıtılmak istenmiş ancak ilgili web sitelerinde söz konusu anketin paylaşımı için olanak bulunamamıştır. Yapılan çalışmalar sonucu elde edilen iletişim adreslerinden birçok dernek ve sivil toplum kuruluşları (Türkiye Sakatlar Derneği (TSD), Dünya Engelliler Derneği (DED), Fiziksel Engelliler Vakfı (FEV), Türkiye Engelliler ve Yardım Derneği(TESYEV), Bedensel Engelliler Dayanışma Derneği (BEDD), Engelsiz Yaşam Derneği (EYD) vb.) ile irtibata geçilmiştir. Yapılan görüşmeler esnasında dernek üyelerine ait elektronik posta (e-posta) adresleri istenmiş fakat olumsuz yanıt alınmıştır. İlgili derneklerin genel müdürlükleri ve başkanları ile yüz yüze ve telefonla

yapılan görüşmelerde, istenildiği takdirde söz konusu anketin kendileri tarafından e-posta yoluyla bedensel engellilerden oluşan e-posta gruplarına iletebilecekleri sonucuna ulaşılmıştır. Sonuç olarak, farklı farklı dernekler olmak üzere, İzmir, İstanbul ve Ankara şubelerine üye bedensel engellilere e-posta gönderilmiştir. Ancak Trabzon için bu imkan yaratılamamış olup, Trabzon ilinde iki anketör aracılığı ile anket uygulaması yapılmıştır. Söz konusu çalışmada internet üzerinden kaç adet bedensel engelliye e-posta gönderildiği bilinmemekle birlikte hedeflenen tarih sonunda 574 adet internet üzerinden ve 107 adet derneklere bırakılan ve anketör aracılığı ile yapılan anketlerden geri dönüş olmuştur. İnternet üzerinden olan 574 geri dönüşün 143 adeti, eksik doldurma, farklı bir engel grubundan olma vb. gibi sebeplerden dolayı iptal edilmiş ve 331 adet anket değerlendirmeye alınmıştır. Diğer 107 anketin de aynı gerekçeler nedeni ile 23 tanesi geçersiz sayılmış ve 84 tanesi değerlendirmeye alınmıştır. Dolayısı ile toplamda 415 anket değerlendirmeye alınmıştır.