Örnek Çalışma Boru Hattı ile Doğal Gaz Satım Sözleşmeleri

hazır halde bulundurma yükümlülüğüne karşılık alıcının hazır bulundurulan gazın

bedelini ödeme yükümlülüğünü içeren sözleşmelerdir. Doğal gaz satım

sözleşmeleri, sözleşmede belirli dönemler için belirlenen doğal gazın alım ve satımına ve tarafların üstlendikleri risklere ilişkin ayrıntılı hükümler içermektedir. Sözleşmelerde özellikle miktar ve fiyat riskinin taraflar arasında dengeli bir şekilde paylaştırılması önem arz etmektedir. Doğal gazın fiyatı belirli bir teslim noktasında belirlenen fiyattır. Teslim noktasına kadar, genellikle doğal gazın üretimi, taşınması ve teslimine ilişkin masraflar satıcı tarafından karşılanarak fiyata yansıtılmaktadır. Öte yandan, alıcı miktar riskine katlanmak zorundadır ki bu durum ‘al ya da öde’

(take or pay)130 hükmü olarak sözleşmelerde yer almaktadır. Dolayısıyla satıcı

üretim ve fiyat riskine katlanırken alıcı doğal gaz için ilgili pazara ilişkin riskler ile miktar riskini üstlenmektedir. Bu kapsamda özellikle satıcı doğal gaz alım sözleşmesi imzalanmadan doğal gaz üretimine ilişkin yatırım yapmayacak veya transit anlaşması imzalamayacaktır.

Doğal gaz satım sözleşmeleri doğal gazın ticarete konu olmasında yatırım projesinin önemli bir bileşenidir. Bu kapsamda alıcı ve satıcının projenin tüm bileşenlerini dikkate alması ve doğal gaz satım sözleşmesi ile sahip olunan hak

130 _{Sözleşmelerde ‘al ya da öde’ hükmü genellikle “Sözleşmede yer alan hükümlere tâbi olarak} Satıcı, Alıcıya doğal gazı satma ve teslim etme ve Alıcı doğal gazı Satıcıdan satın almayı ve teslim almayı kabul eder. Alıcı hazır olan gazı almazsa kararlaştırılmış bir gaz miktarı için ödeme yapar”şeklinde yer almaktadır. İngilizcesi “Subject to the terms and provisions hereof, Seller agrees

to sell and deliver to Buyer and Buyer agrees to purchase and receive from Seller, or if available and not taken, pay for that quantity of pipeline gas [an agreed amount of gas]” şeklinde yer

almaktadır. Bkz. McArthur, J.B.: The Take-or-Pay Crisis: Diagnosis, Treatment, and Cure for

54

ve sorumlulukların da projenin diğer bileşenleri ile eşleştirilmesi gerekecektir. Bu kapsamda, alıcı doğal gaz satım sözleşmesinde yer alan hükümler ile kendisinin tedarikçi olduğu başka bir satım sözleşmesinde yer alan riske ilişkin hükümleri eşleştirmeye çalışacaktır. Alıcının, doğal gazı elektrik üretimi için hammadde olarak satın alması ve sonrasına alıcının üretilen enerjinin satın alınması için bir sözleşme imzalanması halinde de iki sözleşmenin hükümlerinin eşleştirilmesi önem

arz edecektir. Bu durumda, örneğin, mücbir sebep olarak tanımlanan hallerin her iki olayda da benzerlik göstermesi riskin yönetilmesi açısından önem

kazanacaktır131 _{Aynı şekilde, satıcının LNG satın alması ve sonrasında LNG’yi}

gazlaştırarak başka bir alıcıya satması halinde LNG sözleşmesi ile doğal gaz satım sözleşmesinin şartlarının eşleşmesi önem arz etmektedir. Benzer eşleşme, özellikle sözleşmelerin başlangıç tarihlerinin ve yükümlülüklerin örtüşmesi bağlamında

doğal gaz satım sözleşmesi ile gazın taşıma sözleşmesinde de yapılmaktadır132_.

Doğal gaz taşıma sözleşmelerinde olduğu gibi doğal gaz satım sözleşmesi görüşmelerinde de tarafların sözleşme hükümlerine ilişkin beklentileri farklılık göstermektedir. Satıcı doğal gazın düzenli bir şekilde alınmasını ve karşılığında ödemenin yapılmasını beklemektedir. Sözleşmelerde bu durum alıcının

‘al ya da öde’133 _{yükümlülüğü olarak yansıtılmaktadır. Satıcı ayrıca kendisi}

açısından yönetilebilir bir teslimatı (manageable deliverability) talep etmektedir. Satıcı, alıcının taahhüt ettiğinden daha az ve daha fazla gaz çekmesine yönelik de

koruma talep ederek düzenli bir doğal gaz çekişi rejimini garanti altına almak

131 _{Ayrıntılı bilgi için bkz. Hays, P.: The Impact of Force Majeure on the Oil and Gas Supply}

Chain, Energy Law Exchange, September 13, 2017.

132 _{Roberts (Gas Sales and Transportation Agreements), s. 27.} 133 _{Bkz. yuk. s. 53.}

55

istemektedir. Satıcı ayrıca doğal gazın talep edilenden az veya taahhüt edilen kalite değerlerini karşılamaması halinde sorumluluğunun sınırlandırılmasını talep

etmektedir134.

Alıcı ise teslimat yılı içerisinde doğal gazın teslimatının operasyonel ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde olmasını, esnek bir ‘al ya da öde’ yükümlülüğü

ile süre sınırı olmayan bir telafî hakkı135 talep etmektedir. Doğal gaz taleplerinde

alıcının günlük ihtiyaçlarını karşılayacak bir teslimat rejimiyle alıcının taahhüdünün altında veya üzerinde doğal gaz alımının cezalandırılmaması alıcı için pazarlık konusu olan husustur. Ayrıca, satıcının alıcının talebi doğrultusunda doğal gaz teslimatını kalite değerleri ve miktar açısından hiç veya gereği gibi yapmaması halinde alıcının zararlarının karşılanması alıcılar tarafından talep edilmektedir. Esnek bir fiyatlandırma ve sözleşmenin imzalanmasından sonra değişen ekonomik

şartların dikkate alınması alıcılar için önem arz eden diğer hususlardır136_.

Uzun dönemli doğal gaz alım satım sözleşmeleri temel olarak aşağıdaki

hükümleri içermektedir137_:

Taraflar: Doğal gazın tedarikçisi olan satıcı ile alıcıya ilişkin bilgilere sözleşmenin giriş kısmında yer almaktadır.

Tanımlar: Sözleşme metninde kullanılan terimlerin tanımlandığı kısımdır.

134 _{Roberts (Gas Sales and Transportation Agreements), s. 30.} 135 _{Bkz. aşa. s. 57.}

136 _{Roberts (Sales and Transportation Agreements), s. 30-31.}

137 _{Örnek bir doğal gaz satım sözleşmesi ve hükümleri için bkz. Cohen, G.: Long Term Gas} Contracting, Terms, Definitions, Pricing, https://www.iene.eu/articlefiles/Long-Term%20Gas.pdf ; Roberts (Gas Sales and Transportation Agreements), s. 404 vd.

56

Sözleşmenin Amacı: Sözleşmenin yapılış amacını ortaya koyan, satıcının doğal gazı teslim etme, alıcının ise doğal gazı teslim alma ve ödeme yükümlükleri belirtilerek taraflar arasında kurulan ticarî ilişki tanımlanmaktadır. Ayrıca sözleşme kapsamında ticareti yapılacak yıllık azamî doğal gaz miktarı

belirlenmektedir.

Kalite: Sözleşme kapsamında satıcı tarafından teslim edilecek doğal gazın kimyasal bileşenleri, basınç, sıcaklık gibi kalite değerleri tanımlanır ve bu kalite değerlerinden sapma yaşanması halinde alıcının gazı reddetme ya da kabul etme hakkı ve kabul edilmesi halinde uygulanacak indirim gibi hususlar düzenlenmektedir.

Teslimat Noktası: Doğal gaza ilişkin hak ve yükümlülüklerin satıcıdan alıcıya geçtiği yer yani teslimat noktası tanımlanır. Ayrıca teslimat noktasının öncesinde ve sonrasında doğal gazın kaybından doğacak sorumluluk, vergiler, doğal gaza ilişkin talepler gibi hususlardan hangi tarafın sorumlu olduğu

belirlenmektedir.

Teslimatın Başlangıcı: Doğal gaz teslimatlarının başlayacağı tarih belirlenmektedir. Başlangıç tarihi belirli bir tarih olarak saptanabileceği gibi teslimatın başlayabileceği en son bir tarih belirlenerek bu tarihten önce başlamaya olanak verecek bir pencere mekanizması da uygulanabilmektedir. Ayrıca teslimatta gecikme olması durumunda uygulanacak cezai yaptırım ya da başlangıç tarihinden belirli bir süre sonra teslimatın başlamamış olması halinde doğacak fesih hakkı düzenlenmektedir.

57

Alım Satım Yükümlülükleri: Günlük ve yıllık sözleşme miktarları ile ‘al ya da öde’ yükümlülüğü olan asgarî alım taahhüdü belirlenmektedir. Ayrıca alıcı

tarafından bir yıl içerisinde asgarî alım taahhüdü miktarındaki doğal gaz alınamaz ise uygulanacak asgarî ödeme ve telafî mekanizmaları belirlenmektedir.

‘Al ya da öde’ yükümlülüğü ile ilgili hükümlerin amacı, doğal gazın üretimi ve satışına ilişkin riskleri alıcı ve satıcı arasında paylaştırmaktır. Satıcı üretim riski yanında fiyat riskini taşımaktadır. Satıcının üstlendiği bu riske karşılık alıcı da asgarî miktarda gaz almayı, almadığı takdirde ise bedelini belirli oranda ödeme yapmayı kabul etmekte ve bedeli ödenen ancak alınamayan gaz sonraki yıllarda yıllık olarak belirlenen miktara ilave olarak alınarak telafî (make up gas) edilmektedir. Bu kapsamda alıcı piyasa talebi riskini taşımaktadır. ‘Al ya da öde hükmü’ ile gaz talebi düşse dahi satıcının her yıl teslimatı kararlaştırılan sözleşme

miktarı kadar doğal gazı alması mümkün kılınmaktadır138_.

Fiyat ve Fiyat Revizyonu: Fiyat genellikle petrol ve petrol ürünlerine dayalı belirli bir formüle dayanmaktadır. Gazın gaz ile rekabetinin söz konusu

olduğu pazarlarda ise fiyat genellikle ilgili pazarda geçerli olan hub139 _fiyatına

endekslidir.

Fiyat revizyonu ise bu maddede yer alan ve genellikle alıcının pazarında meydana gelen değişikliklere atıf yapan belirli durumların oluşması halinde periyodik dönemlerde taraflardan herhangi birine fiyat değişikliğini talep

138 _{McArthur, The Take-or-Pay Crisis, s. 358-360.}

139 _{Hub fiyatlama gazın gazla rekabetinin söz konusu olduğu piyasalarda veya spot piyasalarda doğal} gaz için geçerli fiyatlandırmadır. Ulusal Dengeleme Noktasının (National Balancing Point-NBP) Birleşik Krallıklar’da doğal gaz için sanal bir ticaret yeri olarak ortaya çıkmasıyla İngiltere doğal gaz için fiziksel olmayan sanal bir merkez yarattı. Bu model Belçika (Zeebrugge), Hollanda (TTF), Fransa (PEG), Almanya (NCG ve GPL), İtalya (PSV) ve diğer piyasalar tarafından takip edilmiştir. Günümüzde çoğu Avrupa ülkesinde, gaz hub fiyatlandırmasına göre satın alınmaktadır. Ayrıntılı bilgi için bkz. https://energypost.eu/hub-based-pricing-reshaping-eu-gas-market-even-spain/.

58

etme hakkı vermektedir. Bu hükümler ile amaçlanan, sözleşmenin imzalanması sırasında taraflar arasında ekonomik dengenin sözleşme süresi boyunca korunmasını sağlamaktır (restoring economic balance). Sözleşmelerde fiyat revizyonuna ilişkin hükümlerin esas itibariyle dört aşamadan oluştuğu görülmektedir: Fiyat revizyonunu gerekli kılan şartlarının oluştuğuna ilişkin

tetikleyici unsur (trigerring), bildirim yapma (notice) yükümlülüğü, müzakere etme (negotiation) yükümlülüğü ve mutabakat sağlama veya sağlanamaması halinde

tahkim yoluna başvurma140_.

Mülkiyet ve Risk: Boru hattında doğal gazın mülkiyeti genellikle teslimat noktası olarak belirlenen noktada satıcıdan alıcıya geçmektedir. Bu

kapsamda hasar ve riskin geçeceği noktada teslimat noktası olarak belirlenmektedir.

Sorumluluğun Sınırlandırılması: Genellikle tarafların dolaylı zararlardan sorumlu olmayacağı, kasıtlı davranış ve sahtekârlık durumlarında sorumluluğun sınırlandırılamayacağı belirtilmektedir.

140 _{Örnek bir fiyat revizyonu hükmü “sözleşme imzalandıktan sonraki herhangi bir zamanda} tarafların kontrolü dışında meydana gelen değişiklikler nedeniyle tarafların imza aşamasındaki makul beklentileri ile karşılaştırıldığında ekonomik koşulların önemli ölçüde değişmesi ve sözleşme fiyatının değerinde bir azalma olması halinde taraflardan her birine fiyat revizyonu talep etme hakkı tanınmaktadır. Tarafların âdil ve hakkâniyete dayanan bir revizyon üzerinde altı aylık bir süre içerisinde anlaşamamaları halinde konu tahkime sunulabilecektir”şeklinde Gas Natural

Aprovisionamientos v Atlantic LNG Co. of Trinidad Tobago arasındaki fiyat revizyonu tahkiminde

gündeme gelmiştir. Bkz. WL 4344525 (Southern District of New York 2008), http://newyorkconvention1958.org/index.php?lvl=notice_display&id=1055&opac_view=6. Ayrıca, Enerji Şartı Sekreterliğinin petrol ve doğal gaz sözleşmelerinde fiyat mekanizmasına ilişkin raporunda gösterge niteliğinde yer alan fiyat revizyonu hükmü genel olarak doğal gaz sözleşmelerinde yer alan fiyat revizyon hükümlerini yansıtmakta olup sözü edilen dört aşamayı da içermektedir. Bkz. Energy Charter Secretariat, Putting a Price on Energy, International Pricing Mechanism for Oil and Gas, 2007

https://www.energycharter.org/fileadmin/DocumentsMedia/Thematic/Oil_and_Gas_Pricing_2007 _en.pdf.

59

Ölçüm ve İşletme Anlaşması: Ölçüm istasyonunun konumu belirlenmekte ve tarafların ölçüm ve teknik hususları düzenleyecek bir işletme anlaşması yapacakları belirtilmektedir.

Teslimat ve Kabul: Günlük teslimat ve kabul raporlarının düzenlenme usulü belirlenmektedir.

Faturalandırma ve Ödeme: Sözleşme kapsamında teslim edilen doğal gazın satıcı tarafından faturalandırma ve alıcı tarafından ödeme usulleri belirlenir.

Mücbir Sebep: Mücbir sebep taraflarca öngörülemeyen, kaçınılamayan ve kontrolleri dışında gerçekleşen olaylar nedeniyle sözleşmenin geçici veya sürekli

olarak imkânsızlaştıran hallerdir141_{. Dolayısıyla doğal gaz sözleşmelerinde de}

mücbir sebep halleri sözleşmede yer alan yükümlülükleri askıya alan veya sonlandıran haller olarak karşımıza çıkmaktadır. Mücbir sebep hükümleri, taraflardan birinin sözleşmeyi feshetme ve belirli durumlarda borcu ifa etme

yükümlülüğünden kurtarmaktadır142_.

Sözleşme kapsamında mücbir sebep sayılacak haller sıralanır ve mücbir sebebe dayanan tarafın izlemesi gereken bildirim prosedürü belirlenir. Genellikle alıcı ve satıcı için mücbir sebep halleri ayrı maddeler halinde sıralanmaktadır.

Aşırı ifa güçlüğü (Hardship) Doğal gaz satım sözleşmelerde yer alan aşırı ifa güçlüğüne ilişkin hükümler de mücbir sebep gibi taraflardan birinin değişen koşullar nedeniyle edimin ifasında uğradığı zararın azaltılmasını amaçlamaktadır. Aşırı ifa güçlüğü söz konusu olduğunda, sözleşmenin uyarlanması veya sona

141 _{Peter, s. 235.}

142 _{Strohbach, H.: Force Majeure and Clauses in International Commercial Contracts and}

60

erdirilmesi sonuçları ortaya çıkmaktadır, sözleşmelerin bazılarında bu sonuçlarla ilgili düzenlemelere rastlanmaktadır.

Devir: Tarafların sözleşme kapsamındaki hak ve yükümlülüklerinin nasıl devredileceği yer almaktadır.

Genel Koşullar: Sözleşmede değişikliklerin nasıl yapılacağı, sözleşmenin bütünlüğü ve garantiler gibi hükümler bulunmaktadır.

Yürürlük Koşulları: Sözleşmenin yürürlüğe girmesi için ön koşullar belirlenmektedir.

Bildirimler: Tarafların adres ve iletişim bilgileri belirtilerek taraflar arasında bildirimlerin nasıl yapılacağı düzenlenmektedir.

Uygulanacak Hukuk: Sözleşmenin uygulanmasına ve yorumuna uygulanacak hukuk kuralları belirlenmektedir. Taraflar genellikle üçüncü bir ülke hukukunu seçmektedirler. LNG sözleşmeleri söz konusu olduğunda İngiliz

hukukunun yaygın olarak taraflarca seçildiği görülmektedir.

Uyuşmazlıkların çözümü ve tahkim: Taraflar, uyuşmazlık durumunda tahkim yoluna başvurmayı tercih etmektedirler. Yaygın olarak Milletlerarası

Ticaret Odası tahkim kuralları kapsamında tahkim öngörülmekle birlikte Stockholm ve Londra tahkim kuralları da taraflarca kararlaştırılmaktadır.

Vergiler: Tarafların vergi yükümlülükleri belirlenir.

Fesih: Sözleşmenin hangi koşullarda ve nasıl feshedileceği belirtilir. Uzman: Sözleşmede ölçüm gibi bazı teknik konuların tahkim yoluna gitmeden uluslararası uzman vasıtasıyla çözülmesi öngörülmektedir. Tarafların

61

mutabakatına göre uzman kararı kesin olabilmekte ve uzman kararına karşı yargı yoluna gidilemeyeceği düzenlenebilir.

Tesisler: Doğal gaz teslimatları için alıcı ve satıcının yaptıracağı ve işleteceği tesisler tanımlanmaktadır.

Anlaşmalı Bakım Onarım: Her yıl sınırlı bir süre içerisinde tarafların tesislerinde yapılan bakım ve onarımlara ilişkin hususlar düzenlenmektedir.

Süre: Sözleşmenin süresi ve süre uzatımının nasıl yapılacağı belirlenmektedir.

62

Özet Tablo143

143 _{Inkpen, A./Moffett, M.: The Global Oil and Gas Industry: Management, Strategy and Finance,} PennWell Books, Oklahoma 2011, s. 21.

63

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

YATIRIM UYUŞMAZLIKLARI KAPSAMINDA UYGULANACAK HUKUK