Örgütsel ve Yönetsel Araçlar

Motivasyon araçlarından bir diğeri de örgütsel ve yönetsel araçlardır. İşletmeler, bireyleri motive etmede ekonomik ve sosyo-psikolojik araçların yanı sıra örgütsel ve yönetsel araçlardan da faydalanmaktadırlar. Bu araçlar; amaç birliği, yetki ve sorumluluk dengesi, yönetim ve kararlara katılma ve fiziksel çalışma koşulları gibi faktörlerden oluşmaktadır.

2.5.4.1. Amaç Birliği

Amaç birliği, işletmenin amaçları ile çalışanların amaçlarının bir uyum içinde olması durumu ve örgütün başarısı için amaç birliğinin oluşturulması çok önemlidir. Çalışanları tarafından işletmenin amaçlarının benimsemesi ile örgütsel bir uyum yakalanacak ve amaç birliği kurulacaktır.

Son dönemlerde işgörenin fark yarattığı işletmeler, artık sadece para kazanmaya değil, çalışanlarını kazanmaya da çalışmaktadır. İşgören ve işletme arasında oluşacak amaç birliği ile işgörenler, işletmeleri için çalışırken kendi amaçları için de çalışmış olduğunu görecek ve yüksek motivasyonla çalışacak, işi için daha fazla çaba gösterecektir. Çalışanın bu olumlu tepkisi sonucu işletmeler de kendi hedeflerini gerçekleştirmeye daha fazla yaklaşacaktır (Harmancı, 2013: 57-58).

2.5.4.2. Yetki ve Sorumluluk Dengesi

İşletmelerde yetki ve sorumluluk, birbirinden ayrı düşünülemeyecek iki kavramdır. Yetki; yöneticilerin işletme tarafından belirlenen amaçlara en etkin

şekilde ulaşmak için gerekli olan işlerin yapılmasını, çalışandan isteme hakkıdır. Yöneticiler, işletme ile ilgili her konuda tek başına karar veremeyeceği ve tüm denetlemeyi kendisi yapamayacağı için alt kademe yöneticilerine yetkilerini devrederler (Altok, 2009: 102-103).

Sorumluluk ise yetki devrinin ayrılmaz bir parçası olup kendisine verilen bir işi yeteneğinin imkan verdiği en iyi şekilde yapma zorunluluğudur. Yetki devredilmesine rağmen sorumluluk devredilemez ve yetki akımı yukarıdan aşağıya doğru olurken sorumluluk ise aşağıdan yukarıya doğru olmaktadır. Yetki verilmeden sorumluluk devredilemez ve çalışanların yetkileri ile sorumluluklarının denk olmasına dikkat edilmelidir. Alt yöneticiye yapılan yetki devrinde, bireye yetkisinden fazla sorumluluk ya da yetkisine göre az sorumluluk verilmemelidir (Ünsalan ve Şimşeker, 2006: 49-50).

İşletmelerde çalışanlara verilecek olan yetkiler ile bireyler, daha fazla kontrol imkanı ve sorumluluğa sahip olmaktadır. Böylece, olumsuz motivasyon engellenmiş olacak ve bireyler sahip oldukları sorumluluklar ile yeni tecrübeler elde edecek ve yapılan işten alınan keyfi artacaktır. Bununla beraber bireylere üstesinden gelebileceğinden fazla yetki ve sorumluluk verilmemesine dikkat edilmelidir (Dessler ve Phillips, 2008: 413).

İşletmelerde çalışan bireylerin görev dağılımları ve sorumluluklarının belli olması, diğer bölüm, departman ve bireyler ile oluşabilecek çatışmaları azaltacaktır. Böylece yapılan iş çekici hale getirilecek ve bireylerin huzurlu şekilde çalışmaları sağlanarak motivasyonları artacaktır. Yapılacak bir işin kimin sorumluluğunda olduğunun belirlenmemesi sonucu bireyler, birbirlerinin işlerine karışabilmekte veya o işi, kimse üstüne almamaktadır. Bu sebeple bireyler arası huzursuzluk ortaya çıkmakta ve çalışanların motivasyonu kırılmaktadır (Ağırbaş vd., 2005: 339).

2.5.4.3. Yönetim ve Kararlara Katılma

Günümüz işletmelerinde sahip olunan yönetim tarzı ve işletmede alınacak kararlara çalışanların katılımına izin verilip verilmemesi, işgörenlerin moral ve motivasyonunu etkilemektedir. Yönetim tarzı, yönetimin çalışanlarına karşı izledikleri tutumdur. Çalışanı teşvik edici ve yol gösterici bir yönetim anlayışı yerine emir verici ve cezalandırıcı bir yönetim anlayışına sahip olunması, çalışanları olumsuz etkilemektedir. Yönetim kararlarına katılma ise çalışanların, işletmede alınacak kararlara dahil olma isteği ve işletme ile ilgili görüşlerini bildirme isteği ile ilgilidir (Bozkurt ve Bozkurt, 2008: 4).

İşletmedeki çalışanların yönetime ve alınan kararlara katılımı, işletme içinde oluşabilecek çatışma ve sürtüşmeleri önleyebilecektir. Yönetime katılma ile çalışanlar, kendi üstündeki amirlerinden bilgi ve tecrübeler elde edeceklerdir. Yeni gelecek fikirler ile katı yapı kırılacak ve çalışanlar sundukları fikirler ile özgüvenlerini yükseltecektir. Kararlara katılım ile bireyler, düşüncelerini açıkça söyleyebilmekte, işletme içinde alınan kararlardan uzaklaşmamakta böylece işi sahiplenmekte ve işe devamlılığı artmaktadır (Eren, 2012: 409-411).

Çalışanlar, yönetime ve kararlara katılma ile söz sahibi olmakta ve kendi fikirlerine başvurulduğunu gördükleri için motivasyonları artmaktadır. Yönetime ve kararlara katılmayı engelleyen bir işletmede çalışan bireyler ise kendi fikirlerinin dinlenmemesi ya da dinlense bile önem verilmemesi nedeniyle motivasyonları olumsuz etkilenmektedir (Önen ve Tüzün, 2005: 84).

2.5.4.4. Çalışma Koşulları

İşletmede, verimliliği artıran önemli faktörlerden biri, çalışma koşullarıdır. Hem işletmenin binası ve ofislerin ergonomisi gibi işin gerçekleştiği fiziksel koşullar hem de işletmenin bulunduğu konum gibi çevresel koşullar, çalışanın motivasyonuna etki yapmaktadır (Altok, 2009: 108).

İşletme binasının dış estetiği ya da işletme içinin temiz ve rahat bir çalışma ortamı sunması gibi faktörler, çalışanların üzerinde olumlu ve motive edici bir etki oluşturmaktadır. Ayrıca işletmelerde kullanılan aydınlatma ve havalandırma sistemleri, özellikle belirli işletmelerde çalışanlar için hem çalışma şartları açısından hem de çalışanın sağlığı açısından önemlidir. Kötü ve yetersiz kullanılan aydınlatma çalışanın sağlığını etkileyebilmekte ya da iş kazalarına sebep olabilmektedir. Özellikle kapalı yerlerde ya da belirli gazların sürekli olarak çalışana etki ettiği işlerde, havalandırma ve gerekli fiziksel önlemlerin alınması çalışan için büyük önem arz etmektedir. Çok sıcak ya da çok soğuk şekilde sıcaklık ayarlarının yapıldığı iş koşulları, çalışan bireylerin sağlıklarını etkilemektedir. Gerekli fiziksel koşulların sağlandığı ya da önlemlerinin alındığı ortamlarda çalışanlar, güvenli bir şekilde faaliyetlerini yerine getirebileceklerdir. Uygun fiziksel şartların olması, bireylerin kendini güvende hissetmesi ve rahat çalışabilmesini sağlayacaktır (Budak, 2008: 356-357).

Fiziksel çalışma koşulları açısından mevcut teknolojik gelişmelerin takibi de çok önemlidir. İşletmelerde kullanılan alet ve donanımın teknolojik gelişmeler doğrultusunda yenilenmesi ve kullanılan sistemlerin güncellenmesi, bireylerin motivasyonunu olumlu etkileyecek ve ortaya koyacakları performansları artıracaktır (Uçkun ve Pelit, 2003: 52-54).

İşletmenin bulunduğu konum, çalışma ortamında müzik yayını yapılması ve iş yerinin boyanma durumu gibi faktörler de bireylerin motivasyonuna etki eden diğer çalışma koşullarına örnek verilebilir. İş yerinin bulunduğu konum ve kolay erişebilirliği, çalışanın işine bağlılığını ve motivasyonunu etkilemektedir. Uzak bir mesafeden gelen çalışan için ulaşım ücreti ve süresinin yanı sıra varışın zorluğu arttığında işteki yorgunluk da artmaktadır. İş ortamında, müzik eşliğinde çalışılması ile bireylerin zihinleri rahatlamakta ve işin monotonluğu kırılmaktadır. Müziğin bireyi işinden uzaklaştırmasına ya da dikkatini dağıtmasına sebebiyet vermeyecek şekilde uygulanmasına dikkat edilmelidir (Altok, 2009: 116). İş yerine hakim olan renkler, çalışanlar üzerinde farklı duygusal etkiler yaratmakta ve işlerine yansımaktadır. Örneğin; kırmızı ağırlıklı olan bir iş ortamında çalışanlar kendilerini

daha öfkeli, mavi ağırlıklı bir ortamda çalışanlar daha depresif ve sarı rengin ağırlıklı olduğu ortamda çalışanlar daha mutlu ve enerjik hissetmektedir (Kırcı, 2013: 31-32).

2.7. Motivasyon ve Performansa Dayalı Ek Ücret Sistemleri ile İlgili Yapılan