Örgütsel bağlılık oluşurken bir çok faktörden etkilenmektedir. Örgütü oluşturan bireylerin yapıları, örgütün iç ve dış yapısı, örgütün içinde bulunduğu kültürel yapı gibi bir çok faktörün, örgütsel bağlılığı etkilediği bilinmektedir. (İnce ve Gül, 2005:58):
Bireysel faktörler, bireyin kişilik yapısı, eğitimi, amaçları gibi etkenlerden oluşmaktadır.
Örgütsel faktörler ise, örgütün değerleri, insan kaynakları politikaları, örgütün yönetim şekli gibi etkenlerden oluşmaktadır. Örgüt dışı faktörler ise, örgütün içinde varolduğu toplumun yapısı, uymak durumunda olduğu yasal düzenlemeler bunlara örnek gösterilebilir.
Örgütsel bağlılığı etkileyen faktörler aşağıda açıklanmakla birlikte aşağıdaki şekilde de gösterilmektedir.
Şekil 5.1: Örgütsel Bağlılığı Etkileyen Faktörler ve Sonuçları Kaynak: İnce ve Gül, 2005: 58.
5.3.1 Kişisel faktörler
Örgütsel bağlılığa etki eden pekçok kişisel faktör bulunmaktadır. Örgütsel bağlılığa etki eden kişisel faktörleri eğitim düzeyi, bireyin amaçları, cinsiyet, yaş, medeni durum ve görev süresi olarak belirtmek mümkündür.
Eğitim düzeyi örgütsel bağlılığı etkileyen faktörler arasındadır. Küresel rekabet sebebi ile örgütler ayakta kalabilmek için çalışanlarının ihtiyaç duyduğu eğitimleri onlara sağlamak zorundadır. Diğer yandan da bireyin eğitim seviyesi onun işletmeye olan bağlılığını etkilemektedir. Bireyin eğitim düzeyi ile, örgüte olan bağlılığı arasında zıt yönlü bir ilişkinin olduğu yapılan araştırmalarda ortaya çıkartılmıştır. Yüksek eğitim seviyesine sahip olan çalışanların beklentilerinin karşılanması, düşük düzeyde olanlara göre daha azdır, bu sebeple de yüksek eğitim seviyesine sahip olan çalışanlar beklentileri karşılanmadığı
Kişisel Faktörler
Psikolojik sözleşme Bireysel özellikler İş beklentileri
Örgüt Dışı Faktörler
Profesyonel bakış açısı Yeni iş fırsatları İşsizlik rasyosu Sosyo ekonomik yapı
Örgütsel Faktörler
İşin özelliği, önemi Yönetim tarzı Ücret düzeyi Örgüt kültürü Takım ruhu Örgütsel adalet Örgütsel Bağlılık Duygusal bağlılık Devamlılık bağlılığı Normatif bağlılık Performans Kıdem Devamsızlık Stres
İşe geç kalma
İşten ayrılma
İşten ayrılma niyeti
için daha hızlı şekilde işten ayrılmaya karar vermektedirler (Doğan ve Kılıç, 2007: 37-61).
Bireyler, kazanç sahibi olma ve kazançlarının devamlılığını sağlama, kariyer sahibi olma gibi sebeplerle örgüt içinde bulunurlar. Bireyin amaçları örgütsel bağlılık için önemlidir. Bireylerin amaçlarına bağlılıklarının iki yönü vardır. Birincisi, bireyler amaçlarına ulaştıkları zaman hoşnutluk elde ederler. İkincisi ise, amaçlara bağlılığın kişilere sağladığı tatmin seviyesidir. Aynı zamanda örgütte amaçlarına bağlı olan iki farklı kişiden bahsedilebilir. İlki hiç bir şekilde törpülenmeyecek hırsı olan, diğeri ise, amaçlarının tamamına ulaşamayacağını bildiği halde fedakarca çalışan kişidir (Eren, 2006: 40). Örgütlerin bireylerin beklentilerine ulaşmalarını sağlamaları gerekmektedir. Yaşamını devam ettirmek amacında olan birinin istekleri karşılanmazsa, bağlılık seviyesi azalacaktır (Eren, 2006: 41-42).4
Cinsiyet ile örgütsel bağlılık arasındaki ilişkinin incelendiği birçok araştırma bulunmaktadır. Kadın çalışanların, erkek çalışanlara göre bağlılık düzeyinin düşük olduğunu ifade eden araştırmalarda, kadın çalışanların aile içindeki rollerinde sorumluluklarının fazla olduğu ve bu sebeple, örgüte olan bağlılığın ikinci planda yer aldığı bilinmekle birlikte bazı durumlarda da ahlaki ve kültürel yapı sebebi, dinsel ve hukuksal normlar sebebi ile kadın çalışanların örgütsel bağlılıklarının az olduğu belirtilmiştir (Babataşı, 2015: 2; Çakar, 2005: 52-66). Bazı araştırmalarda da kadın çalışanların, çalıştıkları işyerini sık değiştirmekten hoşlanmadıkları ve bulundukları örgütte çok fazla emek harcayarak kariyer yolu elde ettikleri için örgütlerine olan bağlılıklarının fazla olduğu belirtilmektedir. Medeni durum açısından bakıldığında evlilerin örgütsel bağlılıklarının sorumluluklarından dolayı daha yüksek olduğu belirtilmektedir (Cengiz, 2000:32). Bireyin örgütte çalışma süresi arttıkça yaptığı yatırım artmaktadır ve elde ettiği faydaları artırmakta olduğu için örgütsel bağlılığının yüksek olduğunu söylemek mümündür (Saldamlı, 2009: 45). Yaş etkeninin örgütsel bağlılığı artırdığı gibi azalttığı da görülmektedir (Cengiz, 2000:42; Özkan, 2008: 62).
5.3.2 Örgütsel faktörler
Örgütsel bağlılığı etkileyen örgütsel faktörler, örgüte ve göreve ait faktörlerdir. İşyükü, örgütün büyüklüğü ve yapısı, örgüt kültürü, örgütün
iletişim yapısı, takım çalışması, ücet ve ödüller örgütsel faktörlerdendir (Erdoğan, 2013: 80).
İşyükü örgütsel faktörler arasında bağlılığı etkileyen bir kavramdır. Örgüt içinde yapılan işin kaldırılabilecek seviyede olması ya da personeli tatmin edecek şekilde olması örgüte olan bağlılığı etkilemektedir. Aşırı işyükü sebebi ile personelin alacağı ücrette farklılık olmaması ya da beklentiyi sağlamaması olumsuz bir durum yaratmakta ve bağlılığa etkisi negatif yönde olmaktadır (Saklan, 2010: 27).
Örgütün büyüklüğü ve yapısı da örgütsel bağlılığı etkilemektedir. Örgütte çalışan personelin sayısı ne kadar çoksa bürokrasi de o derece fazla olmaktadır. Örgütlerde pozisyonların getirdiği görevler, pozisyonlara bağlı olarak da yetki ve denetim kategorileri bulunmaktadır. Her kademenin yapacağı işler ve kurallar belirlenmiştir. Bireylerin kurduğu ilişkiler de bu pozisyonların gerektirdiği şekilde olmaktadır (Koçel, 1995: 131). Örgütün yapısı ve kurulan ilişkiler örgütsel bağlılığı etkilemektedir.
Örgütsel bağlılığı etkileyen en önemli faktörlerden biri de örgütün kültürüdür. Örgüt kültürü, örgütün içindeki var olan, değerler, inançlar, normlardan ibarettir. Örgütün içindeki düşünce yapısını şekillendiren değerler bütünü olarak ifade edilen örgüt kültürü, örgüt bağlılığını şekillendirmektedir (Dinçer, 1998: 347).
Örgüt içinde yöneticiler ve çalışanlar arasında sürdürülen iletişimin biçimi örgütsel bağlılığı etkilemektedir. Örgüt içindeki iletişim bilgi ve düşüncelerin aktarılmasını ifade etmektedir (Koçel, 1998: 417).
Takım çalışması, çalışanlar arası ilişkiler örgütsel bağlılığı etkilemektedir. Takımın oluşabilmesi için varolması gereken bazı faktörler bulunmaktadır. İki veya daha fazla kişinin bir araya gelmesi gerekmektedir. Takım içindeki kişilerin birbirlerine bağımlılıkları bulunmaktadır. Üçüncü faktör ise belirli bir amaç için hareket etmeleri gerekmektedir (Barutçugil, 2004: 278). Takımın yapısı, takım içi iletişim ve takımın ortaya çıkardığı sonuçlar örgütsel bağlılığı etkilemektedir.
Ücret, çalışanların ihtiyaçlarının karşılanması için bir araçtır. Ücretin seviyesi, sosyal statüyü belirler (Benligiray, 2003: 32). Ücretin çalışan için tatmin edici
olması örgüte olan bağlılıkla ilgilidir. Tatmin edici ücret alıp yaşamını sürdürebilen çalışanların örgüte olan bağlılıklarının daha yüksek olduğu bilinmektedir. Düşük ücret alan çalışanların, örgütte memnuniyetleri düşük seviyede olduğu için çalışan devri yüksek olmaktadır (Eren, 1993: 271).
Örgüt içinde başarılı çalışanın değerlendirilmesi ve teşekkür mesajı niteliğinde ödül sistemi kullanılır (Barutçugil, 2004: 450). Örgüt içinde ödül sisteminden memnun olan veya olmayan çalışanların örgüte olan bağlılıkları etkilenmektedir.
5.3.3 Örgüt dışı faktörler
Örgütler kendi politikaları dışında başka faktörlerlerden de etkilenmektedir. Ülkenin içinde bulunduğu ekonomik durum ve çalışanın yeni iş bulma fırsatları örgütsel bağlılığı etkilemektedir (Arslan, 2008:75). Yeni iş bulma olanaklarının az olması örgüte olan bağlılığı arttırmaktadır (Seyhan, 2014: 60). Örgütlerin içinde bulunduğu kültürün de etkisi bulunmaktadır. Kültürler toplumların farklı davranış şekilleri gösterimlerine yol açmaktadır (Basım, 2000: 33). Örgüt dışı faktörlerin aşağıdaki gibi sıralanması mümkündür (Şenkal, 1999: 48-69):
Ekonomik faktörler (Kriz ve işsizlik, küreselleşme ve rekabet, dünya ekonomisindeki değişiklikler)
Devletin değişen rolü (Yasal ve politik düzenlemeler)
Teknolojik faktörler (Teknolojideki gelişimler, yeni teknolojiler)
Diğer yandan profesyonelliğin de örgütsel bağlılığı artırdığı bilinmektedir. Profesyonellik bireyin, işi mesleği, örgütüyle özdeşleşmesi, örgütsel değerleri amaçları kabul edip içselleştirmesidir. Profesyoneller, mesleki alanları ile ilgili örgütler kurup, bu örgütlerde, seminer, kongre gibi eğitim faaliyetleri düzenlerler. Sosyal sorumluluk taşırlar, Kendi kurallarını koyup, kurallara işlerlik kazandırırlar, özerklik talebinde bulunmaktadırlar (Babataşı, 2015: 36).