Örgüt Kavramının Tanımı ve Anlamı

Örgüt kavramı iki değişik anlamda kullanılabilir; birincisi bir yapı, iskelet, önceden planlanmış ilişkiler topluluğu anlamına gelen örgüt; ikinci anlamda ise, bu yapının oluşturulması sürecini, bir dizi faaliyeti, örgütlenmeyi ifade eder. Hatta bazen örgüt kavramı bir üçüncü anlamı da verilmektedir. Bu anlamda örgüt, bir toplumsal çevrede bir amacı gerçekleştirmek için oluşturulmuş sosyal sisteme verilen isimdir.146

145 Arie Quik, Çeviren: Olcayto Berti, Basitleştirin Organizasyonlarda Etkili İletişim, 1. Baskı, Ankara, Dost Kitabevi, Şubat 1999, s. 12

Örgüt sözcüğü, dar ve geniş anlamda tanımlanabilmektedir. Dar anlamda örgüt; herhangi bir amaç için gerekli çalışmaları belirlemek ve bu çalışmaları grup ilişkileri şeklinde düzenlemektir. Geniş anlamda örgüt ise; insanların, fiziksel araç ve olanaklarını, belli bir amacı gerçekleştirecek biçimde bir araya getiren yapıdır. Bu tanımların ilk bakışta kolay ve anlaşılır olmasına rağmen, bir örgütün amaçlarını, işlevlerini ve işleyişini gösteren bir tanım yapmak, göründüğü kadar kolay değildir.147

Geleneksel örgüt yaklaşımında örgüt; ortak amaçları gerçekleştirmek için işlerin yapısına ve dağılımına ilişkin süreçlerdir. Sistem yaklaşımına göre örgüt; geniş bir çevresel sistem içinde amaçlar ve değerler, teknoloji, yapı, psiko-sosyal ve yönetim gibi alt sistemleri içeren toplumsal bir sistemdir. Pratik bir tanım yapmak gerekirse, örgüt, iş ve işlevler bölümü yapılarak, bir otorite ve sorumluluk hiyerarşisi içinde ortak ve açık

bir amacın gerçekleştirilmesi için bir grup insanın faaliyetlerinin akılcı kurallara göre eşgüdümleşmesidir.148 Örgütler belirli bir amacı yerine getirmek için, bilinçli olarak oluşturulmuş ve bir düzen çerçevesinde işleyen toplumsal birimlerdir. Bu tanımda örgütler, insan toplulukları, ya da toplumsal birimler olarak tanımlanmaktadır. Tanım, örgütlerin en temel öğesinin insan olduğunu göstermektedir. Örgütler, bireylerin çabalarının eşgüdümleşmesi sonucunda ortaya çıkar. Örgüt tanımlarında diğer önemli bir öğe de, örgütlerin bir tesadüf sonucu değil, bilinçli bir şekilde ortaya çıktığıdır. Örgütler belirli amaçları gerçekleştirmek için kurulur. Örgütler bu amaca rasgele davranışlarla değil, ancak bir düzen çerçevesinde işleyen yapılar sayesinde ulaşabilirler. Düzen kavramı, bir işleyiş düzenini ifade eder. Örgütlerin son bir unsuru da, onların bir toplumsal birim olmasıdır. Örgütler bir boşlukta değil, ancak sosyal bir çerçevede faaliyette bulunurlar.149

148 Tutar, a.g.e. s. 15 149 Tutar, a.g.e. s. 15

Bir organizasyon özel bir amaca erişebilmek için bir araya gelmiş küçük birimler (ya da amaçlar kombinasyonu) topluluğudur. Bir organizasyondaki en küçük birim, kişidir. Onun için, bir organizasyonu idare etmek ve yönlendirmek istiyorsanız, her şeyden önce kişilerin nelerle uğraştığını anlamanız gerekmektedir.150

Örgüt kuramcıları örgütü tanımlamada, fiziksel dünyadan örneklerden yararlanmışlardır. Yönetim bilimciler örgütleri, açıkça gözlenebilen bir makine olarak veya canlı bir organizma olarak görürken, son yıllarda sosyal bilimlerden ödünç alınıp “grup”, “sosyal birim” gibi kavramlarla analiz etmeye çalışmaktadırlar. Böylece örgütler küçük bir toplumsal birim olarak kabul edilmektedirler. Bu tür bir kabul, örgütlerin baştan beri bilinen beşeri yönüne işaret etmektedir.151

Örgüt, belirli amaçlara ulaşmak için bilinçli bir şekilde kurulmuş toplumsal birimler veya toplum kümeleridir. Diğer bir tanımla örgüt, bireylerin ve işlevlerin, üretici bir ilişki sistemi içinde

150 Quik,a.g.e., s. 22 151 Tutar, a.g.e. s. 17

yapılandırılmasıdır. Kavram olarak örgüt, örgütsel amaçların gerçekleştirilmesi amacıyla oluşturulmuş yapıyı, yönetim bu yapının planlar, politikalar ve stratejiler çerçevesinde işletilmesini ifade eder. Bir örgüt, bireylerin amaçlarına ulaşmak için karşılıklı davranışlarda bulundukları yapısal bir süreçtir. Bu süreci yönetici işletir. Örgütte meydana gelen olaylar, karşılıklı (interaktif) olarak birbirine bağımlıdır. Örgütsel yapı, bu karşılıklı davranışları ve ilişkiler düzenini tanımlar.152

Örgütler, çevreden bir takım girdileri alarak, bunları işleyen ve enerjiye dönüştüren ve bu çıktıları yine girdi olarak çevreye sunan yapılardır. Örgütler bu süreci, insan unsurunun ve üretimde kullanılan farklı teknolojileri yardımıyla yerine getirirler. Örgütlerde yerine getirilen bu faaliyetler, birbirine bağımlı veya birbirini tamamlayan niteliklerdir. Örgütsel faaliyetler bir yapı içerisinde yürütülür. Örgütler, onun soyut değerleri olan örgüt kültürü ve örgüt ikliminin somutlaşmış halidir. Örgütler yapılarına göre, “açık sistemler” ve kapalı sistemler olarak örgütlenirler. Bunlardan, çevreleriyle

input-output alışverişi yüksek olanlar açık sistemlerdir, düşük olanlar ise kapalı sistemler olarak kabul edilir.153

Örgütler kendilerini oluşturan insanların önceden belirlenmiş faaliyetleri aracılığıyla yürütürler. Önceden belirlenmiş bu faaliyetler birbirlerine bağımlı ve diğerini tamamlayıcı niteliktedirler. Tekrarlanan nitelikte, bir ölçüde sürekli ve bulundukları yer ve zamanla sınırlıdırlar. Eğer bir faaliyet yalnızca bir kez oluyorsa ya da önceden bilinmeyen aralıklarla ortaya çıkıyorsa, bir örgütten söz edemeyiz.154

Örgütler, bireysel ihtiyaçları karşılamak için kurulurlar. Örgütler aynı zamanda bireylerin sosyal ihtiyaçlarını karşılayan sosyal sistemlerdir. İnsanlar, örgütlerin sağladığı sosyal tatmine ihtiyaç duyarlar. Örgütlenmenin bir diğer nedeni de, maddi nedenlerdir. İnsanlar, örgütlerin yardımıyla yalnız başlarına yapamayacakları başı işlevleri yerine getirmeyi başarırlar. Bu işlevler aşağıdaki gibidir;155

153 Tutar, a.g.e. s.s. 17, 18 154 Can, a.g.e. s. 4 155 Tutar, a.g.e. s. 18

· Çalışanların yeteneklerini geliştirmek,

· Bir amaca ulaşabilmek için gerekli kaynağı sağlamak,

· Çalışanların faaliyetlerini eşgüdümleyerek sinerji yaratmaktır.

Örgütler, insanın çok farklı nitelikteki ihtiyaçlarını karşılarlar ve bazı amaçlara ulaşmak için kurulurlar. Bireylerin yalnız başlarına yapamayacakları işler, örgütsel yetenekler kullanılarak yapılır. Bu nedenle örgütler tek başına herhangi bir anlam ifade etmezler. Örgütler. Belli amaçları gerçekleştirmek için kurulan araçlardır. Araç olma durumu, örgüt veya organizasyon kavramının anlamında vardır. Bilindiği gibi organizasyon, Antik Yunanca’da “organon” kelimesinden gelir ve “organon” kelimesi, alet ya da araç anlamına gelir. Örgütler, amaca yönelik faaliyetin yerine getirilmesine yardımcı olmak üzere oluşturulmuş sosyal ve mekanik yapılardır.156