Öneriler

Yukarıdaki sonuçlar şoförlerin kazaya uğramalarında; insan ve çevresel faktörlerin, eğitim ve denetimin etkili olduğunu ortaya koymuştur. Bu nedenle;

• Mevcut duruma bakıldığında, etkili bir trafik eğitiminin önemi bir kez daha ortaya çıkmaktadır. Şoförlerin etkili trafik eğitimi almaları sağlanmalı ve yapılmış olan eğitimlerin sürekliliği olmadığı zaman yapılmamış gibi etki göstereceği düşüncesiyle, trafik eğitimlerinin sürekliliğine önem verilmelidir.

• Şirket yönetimleri sık kural ihlali yapan, kaza geçirme sıklığı yüksek ve trafik cezası alma sayıları fazla olan şoförleri tespit etmeli, bu şoförlere caydırıcı özelliği olan yaptırımlar uygulanmalıdır. Bunun yanında uyumlu, başarılı, kural ihlali yapmayan ve trafik cezası almayan şoförleri de tespit edip, aylık ya da yıllık başarılı şoför olarak teşhir etmeli ve ödüllendirerek, diğer şoförlere bu durumu cazip hale getirmelidirler.

“Denetleyeninde bir denetleyeni olmalı” düşüncesiyle, yukarıda belirtilen tüm durumlar şirketlerin anlaşma yaptıkları kurumlar tarafından da denetlenmeli, gerekli önlemlerin alınıp, alınmadığı kurumlar tarafından kontrol edilmelidir.

• Şoförlerin genellikle trafikle ilgili bilgilerini kendi kendilerine araştırarak öğrendikleri ve en az yararlanılan kaynağın medya olduğu gerçeğinden yola çıkılarak; 24 saat hizmet veren, sadece trafik ve şoförlükle ilgili TV ve radyo kanalları yapılmalı, bu kanallar dinlenilmesi ya da izlenilmesi için cazip hale getirilmelidirler. Bunun yanında gazetelerde, sadece trafik ve şoförlükle ilgili konuları içeren bir sayfa bulunmalı, bu sayfaların içerikleri sadece haber olabilecek trajedik kazalar yerine eğitim ihtiyacını karşılayacak şekilde hazırlanmalıdır. Bu sayfaların içeriklerinin yetkili ve bilgili kişilerce takip edilerek, eğitim ağırlıklı olmasının sağlanması, bilinçli ve eğitimli sürücülerin oluşması açısından faydalı olacaktır.

• Sürücü kurslarının trafik kazalarını önlemede çok önemli bir rol üstlenmesi gerektiği düşüncesiyle; sürücü kurslarının eğitim planlarının

yeniden düzenlenmesi, pratik uygulamalara ağırlık verilmesinin sağlanması, etkili denetimlerle eğitimlerin kontrol edilmesi gerekmektedir.

• Araştırma sonucunda ehliyete el konulması cezası, şoförler için caydırıcı özelliğe sahip bir trafik cezası olarak tespit edildiği için, bu ceza şekli, en çok yapılan trafik ihlalleri lehine kullanılabilir hale getirilebilir.

• Trafik polisleri tarafından yapılan denetimler, evraklar üzerinde değil de daha çok hatalı davranışlar üzerinde durularak yapılmalı ve bu konuda trafik polisleri bilinçlendirilmelidir.

• Araçların, trafik sistemi içerisinde bir alt sistem olarak değerlendirilmesi gerektiği, uygun ve düzenli bakım görmeyen araçların, trafik kazaları açısından risk oluşturduğu gerçeği, şoförlere verilecek eğitimde değinilmesi gereken bir konu olmalıdır.

• İlkyardım çantasının, yangın söndürücünün ve trafik setinin ikinci bir kaza oluşma riskini azaltmak veya mevcut durumun daha kötüye gitmesini önlemek açısından ne derecede önemli oldukları servis şoförlerine verilecek eğitimlerde değinilmesi gereken diğer bir konu olarak değerlendirilmelidir. Ayrıca, araçlar üretilirken bu malzemelerin araçta standart olarak bulundurulması da diğer bir çözüm olabilir.

• Araştırma sonucunda, servis şoförlerinin çok azının (%12.0’ının) kendilerini ilkyardım uygulaması konusunda yeterli görmeleri, ilkyardım bilgi ve becerileri konusunda eğitime ihtiyaç duyduklarını düşündürmüş olup, yapılacak eğitim kapsamına bu konunun da eklenmesi gerekmektedir.

• Servis şoförlerinin, Türkiye’deki trafik kazalarının nedenleri, trafik hukuku, trafik bilgisi ve kültürü açısından yetersiz oldukları düşünüldüğünden, yapılacak eğitimlerde bu konular hakkında da bilgi verilmelidir.

• Servis şoförleri, emniyet kemeri kullanmama, kırmızı ışık ihlali yapma, trafikte iken cep telefonuyla konuşma, hız sınırını aşma, yorgun ve uykusuz araç kullanma vb. durumların trafik kazaları üzerindeki etkileri konusunda bilinçlendirilmeli ve şoförlerin yanlış edindikleri bilgiler

• Araştırmaya katılan şoförler, eğitim-öğretim ve mesai saatlerinin başlama ve bitiş zamanlarının, gün olarak ise Pazartesi gününün trafik kazaları açısından riskli zamanlar olduğu konusunda uyarılmalıdırlar.

• Servis şoförleri, trafikte iken her zaman dikkatli ve tedbirli davranmalı ve karşı tarafın hata yapma ihtimalini de göz önünde bulundurmalıdırlar.

• Araştırmada anlamlı ilişikler saptanan depresyon ve anksiyete alt ölçekleri, trafik güvenliğini tehdit eden iki önemli semptom grubunu içerir.

Bu durumlardaki bireylere psikolojik destek verilmesi gereklidir.

• Sürücülerin sürücülük tutumları ve psikiyatrik semptomlarının değerlendirilmesi trafik güvenliği açısından önem taşımaktadır. Kazaların önlenmesinde, güvenlik algısı ve tutumlarını yerleştirmeye yönelik programlara ağırlık verilmesi ve güvenli sürücülük becerilerinin yerleştirilmeye çalışılması da önemlidir. Sürücülerin yılda en az bir kez psikoteknik muayeneden geçmeleri kazaların önlenmesinde etkili bir çözüm olarak değerlendirilmektedir. Bu sayede şoförlerin bedensel ve zihinsel özellikleri testlerle ölçülebilir ve araç kullanmak için yeterli olup, olmadıkları kontrol edilebilir. Psikomotor yetenekler kapsamında tepki hızı ve el-ayak-göz koordinasyonu, zihinsel yetenekler kapsamında ise dikkat, anlama ve muhakeme, hız ve mesafe algılama, geniş görüş alanı içinde uyaran farketme, şekil algılamada görsel süreklilik yetenekleri değerlendirilmektedir. Bu değerlendirmeler sonucu olumsuz olarak değerlendirilen sürücüler, ilgili “sürücü davranışı geliştirme programlarına”

da yönlendirilebilir.

ÖZET

Bu araştırma, servis şoförlerinin trafikteki tutum ve davranışları ile davranışlarını etkilediği düşünülen psikolojik durumlarının trafik kazaları üzerine etkisini incelemek amacıyla, Ankara’da bir eğitim hastanesinde görev yapan personeli taşıyan, özel bir şirketin 67 servis şoförü üzerine yapılmış, kesitsel tipte bir araştırmadır. Araştırmanın verilerini toplamak amacıyla, Derogatis ve arkadaşları tarafından geliştirilen SCL–90-R olarak bilinen Ruhsal Belirti Tarama Listesi ve sürücülerin, sosyo-demografik, sağlık, ekonomik özelliklerine, trafikteki tutum ve davranışlarına, trafik kurallarına bakış açılarına, trafik cezası alma durumlarına, trafik kazası yapma sıklıklarına, iş memnuniyetlerine ve en son yaptıkları trafik kazalarının zamanına, nedenine, türüne, oluşan zararın nasıl karşılandığına, yaralanan vücut bölümüne, sürücü kursları haricinde, trafik eğitimi alma durumlarına yönelik 64 sorunun yer aldığı bir anket formu kullanılmıştır.

Yüksekokul/üniversite mezunlarında ve 53+ yaş grubundaki şoförlerde kaza sıklığı yüksek bulunmuş olup, trafik eğitimi alanlarda kaza geçirme sıklığı %66.7’ dir. Trafik bilgilerini edinme durumlarında ilk sırayı kendi kendine araştırma (%47.9) alırken, en az sıklıkla medya (%6.0) almaktadır. %61.2’ si trafik cezalarının caydırıcı özelliği olduğunu ifade etmiş olup, caydırıcılık nedeni olarak da ehliyete el konulmasını(%43.9) ilk sırada göstermişlerdir. %44.8’ i yapılan trafik kontrollerinde, trafik polislerinin en çok evraklarını kontrol ettiğini söylemiştir. Araçlarını hareket ettirmeden önce, sadece %31.4’ ü herşeyi kontrol ettiklerini belirtmişlerdir.

%4.5’ i araçlarına düzenli bakım yaptırmadığını, %25.4 ‘ü araçlarını arızalanınca bakıma götürdüklerini söylemişlerdir. Araçta mutlaka bulunması gereken en önemli malzeme olarak da, %82.2 sıklıkla yedek lastiği göstermişlerdir. İlkyardım uygulaması yapma konusunda, sadece%12.0’ı kendilerini yeterli görmektedirler. Emniyet kemerini kullanmayanlarda kaza geçirme sıklığı %47.2 olarak saptanmıştır. %49.3’

ü emniyet kemeri kullanımının her zaman gerekli olmadığını belirtmekle birlikte, emniyet kemerini her zaman gerekli bulmadığı durum olarak ilk sırada, düşük hızla seyir halini (%51.5) ifade etmişlerdir. Emniyet kemerinin gereksiz olduğunu düşünmelerindeki etken olarak ise; % 39.4’ ü

”kaza durumunda çarpma etkisini azaltabilecek güçteyim, direksiyonu ya da kapı kolunu tutarım” cevabını vermişlerdir. %62.7’ si kırmızı ışıkta geçmekte olup, kırmızı ışıkta geçenlerde kaza geçirme sıklığı %47.6’ dır.

%74.6’ sı trafikte iken cep telefonuyla konuştuğunu ifade ederken, %60.0’ ı cep telefonuyla konuşma esnasında dikkatlerinin dağıldığını belirtmişlerdir.

%50.8’ i hız sınırını aştığını söylemiştir. Türkiye’deki trafik kazalarının nedeni olarak ilk sırada yorgun ve uykusuz araç kullanmayı (%29.8) göstermişlerdir. Eylül, Ekim ve Aralık aylarında(%13.3’ lük sıklıklarla),ve

pazartesi günleri en çok trafik kazası yapmışlardır. En son yaptıkları trafik kazasında %50.0’ si kendilerinden kaynaklanan bir etken olmadığını söylerken, %13.3’ ü yorgunluğun, %10.0’ ı uykusuzluğun etken olduğunu söylemişlerdir. 54 kişi şimdiye kadar olan zaman süreci içinde en az 1 kere trafik cezası aldıklarını belirtirken, son 1 yıllık zaman süreci içinde trafik cezası alan şoför sayısının 33 kişi olduğu saptanmıştır. Şimdiye kadar olan zaman süreci içinde trafik cezası alan şoförlerin %7.4’ ünün 6 kez, son 1 yılda trafik cezası alanların %6.1’ inin 2 kez trafik cezası aldığı saptanmıştır. Şimdiye kadar olan zaman süreci içinde trafik cezası alanlarda, kaza geçirme sıklığı %53.7 iken, son 1 yılda trafik cezası alanlarda %57.6 olarak belirlenmiştir. Son 1 yılda trafik cezası alanlarda kaza geçirme sıklığı % 24.2 olarak saptanmıştır. SCLR–90 Ruhsal Belirti Tarama Listesinde hesaplanan puanlarının düzeylerine göre; %26.9’ unun somatizasyon puan düzeylerinin yüksek, %10.4’ ünün anksiyete puan düzeylerinin yüksek, %26.9’ unun obsesif-kompülsif puan düzeylerinin yüksek, %7.5’ inin çok yüksek, %20.9’ unun depresyon puan düzeylerinin yüksek, %26.9’ unun kişiler arası duyarlık puan düzeylerinin yüksek,

%6.0’ının psikotizm puan düzeylerinin yüksek, %17.9’ unun paranoid düşünce puan düzeylerinin yüksek, %7.5’ inin çok yüksek, %28.3’ ünün öfke puan düzeylerinin yüksek, %3.0’ ının çok yüksek, %14.9’unun genel semptom indeks puan düzeylerinin yüksek olduğu görülmüştür.

Araştırmanın sonunda; yüksek düzeyde sorumluluğu bulunan sürücülerin davranışlarının incelenmesinin trafikte yaşanan sorunların çözümüne ışık tutabileceği, şoförlerin kazaya uğramalarında; insan ve çevresel faktörlerin, eğitim ve denetimin etkili olduğu ortaya koyulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Trafik, Trafik kazaları, Trafik psikolojisi

SUMMARY

This research is a cross-section study and, by aiming to examine the effects of the attitudes and behaviors of the drivers and their psychologic situation which is thought to affect those behaviors; on the traffic accidents, was performed on the 67 drivers of a private company which provides transportation services for the staff of a educational hospital in Ankara. In order to accumulate the data of the research, Symptom Checklist also known as, SCL-90-R which was developed by Derogatis et al and a 67-question query is asked to the drivers which incline towards the socio-demographic, health and economic aspects, their attitudes and behaviors, their points of view about the traffic rules, their frequency of getting fines and accidents, their job satisfaction and towards their last accidents according to the the damage coverage, the time, the type and the cause.

The accident frequency was high for the Vocational/University graduates and those who are 53+, for those who received traffic education the accidental frequency is %66.7. According to their adoption of the traffic lore %47.9 by on their own and %6 from media.

%61.2 told that the laws were dissuasive and %43.9 of them indicated that the suspension of the diriving license as the most dissuasive. %44.8 told that the policemen inspected their documents most of the time in the controls. Before they start their engines, only %31.4 said that they checked everything. %4.5 told that they never brought their vehicles to regular maintenance and %25.4 told that they only brought their vehicles to maintenance only when their vehicles broke down. %82.2 indicated the spare tire as the most important item that should be in a vehicle. Only %12 see themselves as sufficient in first aid. The accident frequency was established as %47.2 in those who don’t use the safety belt. %49.3 told that the safety belt was not necessary always, especially (51.5) in lower speed movements. As the factor of their thought that the safety belts are unnecessary; %39.4 said that “I am powerful enough to lower the crash effect in an accident, I can hold the steering or the doorknob”. %62.7 pass through red lights, and the accident frequency among red-light-passers is

%47.6. While %74.6 expresses that they talk to their cellular phones,

%60.0 said that their attention was dissipated during the conversation.

%50.8 exceeds the speed limit. %29.8 shows driving wearily or without any sleep as the main reasons of the accidents in Turkey. They had accidents especially in September, October and December (%13.3 each) and on Mondays. In their last accident %50 indicated that there wasn’t any fault caused by them, %13.3 said weariness, and %10.0 said the lack of sleep was the reason. 54 people said that they had at least 1 law fine up to now, and it is found that 33 people is the number of the drivers who got

a penalty in last 1 year time. %7.4 of the drivers who got a fine upto now have been penalized 6 times, while %6.1 of the drivers who got a fine in the 1 year time have been penalized twice. While accident frequency among those who got penalized upto now is %53.7, this is %57.6 in those who got penalized in the 1 year time. The accident frequency of those who got penalized in 1 year time is found out to be %24.2. According to the levels of the points calculated on the Symptom Checklist-90-R; %26.9 has high of somatisation point levels, %10.4 has high anxiety point levels,

%26.9 has high obsessive-compulsive point levels, %7.5 has even higher,

%20,9 has high depression point levels, %26.9 has high interpersonal sensitivity point levels, %6.0 has high psychotism point levels, %17.9 has high paranoid thinking point levels, %7.5 has even higher, %28.3 has high anger point levels, %3 has even higher, %14.9 has high general symptom index point levels. In the end of the research, it is clearly expressed that the inspection of the drivers who have huge responsibilities may enlight the solution of the problems that are lived in the traffic, and that the education and supervision also with man and enviromental factors are in effect when they make an accident.

Keywords: Traffic, Traffic accidents, Psychology of the traffic

KAYNAKLAR

1. WHO Injury Chart Book 2002. Department of Injuries and Violence Prevention Noncommunicable Diseases and Mental Health Cluster, World Health Organization. Geneva; 2002

2. Temel F, Özcebe H. Türkiye'de Karayollarında Trafik Kazaları. STED 2006; 15 (11): s 192–198

3. Karayollarında Trafik Kazalarının Önlenmesi Dünya Raporu–1. 9 Nisan 2007. URL: http:// www. Traffic.Bilkent.Edu.Tr/Who/Dunya Ozet.Pdf.

4. Pampal S. Türkiye'nin Trafik Problemi Ve Çözüm Önerileri. Trafik Dergisi. Ankara: Trafik Vakfı Yayın Organı; 2002: 7; s 2–10.

5. Köksal Ş, Topçu L. Trafik Ve Psikoloji. İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü Trafik Hizmetleri Başkanlığı; 1998; 1: s 5–7.

6. Sabancı A. Ergonomi. Adana: Baki Kitabevi; 1999.

7. Tınar M.Y, Gürçay C. Yapısal ve Kültürel Ortam Etkileri Açısından Sürücü Davranışları. 6. Ergonomi Kongresi, Ankara: M.P. M; 1998;

622: s 545–551.

8. Tosun H. Geçmişten Günümüze Trafik. Polis Dergisi: s 39–171.

9. Statistics of road traffic accidents in Europe and North America 2003.

United Nations Economic Commission for Europe. Geneva; 2003.

10. Global Burden of Disease 2002 version 3 database. World Health Organization. Geneva; 2002.

11. Koornstra MK, ed. Transport safety performance in the EU. Brussels, European Transport Safety Council, Transport Accident Statistics Working Party; 2003.

12. Mortality indicators by cause of death, age and sex (off-line version).

Supplement to the WHO European health for all database.

Copenhagen, WHO Regional Office for Europe; 2004.

13. The “SEC” safety belt – cultivating that which has fallen dry. Brussels, European Transport Safety Council; 2004.

14. Dora C, Phillips M. Transport environment and health. WHO Regional Office for Europe. Copenhagen; 2000: 89 (WHO Regional Publications, European Series)

15. Safety of vulnerable road users. Organisation for Economic Cooperation and Development. Paris; 1998.

16. Mortality indicators by cause of death, age and sex (off-line version).

Supplement to the WHO European health for all database. WHO Regional Office for Europe. Copenhagen; 2004.

17. European Conference of Ministers of Transport. Safety in road traffic for vulnerable users. OECD Publications Service. Paris; 2000.

18. Global Burden of Disease 2002 version 3 database. World Health Organization. Geneva; 2002.

19. Ageing and transport: mobility needs and safety issues. Organisation for Economic Cooperation and Development. Paris; 2001.

20. Scope and patterns of tourist accidents in the European Union.

Austrian Institute for Safety and Prevention Sicher Leben. Vienna;

2004.

21. European social statistics: accidents at work and work related health problems, 1994–2000. Brussels, European Commission; 2002.

22. PIARC Karayolu Güvenliği Komitesi. Karayolu Trafik Kazaları:

Başarıyla üstesinden gelinebilecek dünya çapında bir problem; 1996.

23. Akaya Ş, Altıntaş H. Türkiye’de Karayolu Trafik Kazaları İstatistik Analizi. Çukurova Üniversitesi Beşinci Ulusal Ekonometri ve istatistik Sempozyumu.

24. T.C. Karayolu İyileştirmesi ve Trafik Güvenliği. Trafik Güvenliği Projesi Sweroad. Ana Rapor; Aralık 2001.

25. T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Karayolları Genel Müdürlüğü, Bakım Dairesi Başkanlığı, Trafik Şubesi Genel Müdürlüğü. Trafik Kazaları Özeti; 2003.

26. T.C. İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü, Trafik Hizmetleri Başkanlığı, Trafik Eğitim ve Araştırma Dairesi Başkanlığı. Trafik İstatistik Bülteni; Şubat 2006.

27. T.C. İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü, Trafik Hizmetleri Başkanlığı, Trafik Eğitim ve Araştırma Dairesi Başkanlığı. Trafik İstatistik Bülteni; Aralık 2005.

28. Sümer N. Kent İçi Trafik Güvenliği: Problemler Ve Çözüm Önerileri.

Ulaşım ve Trafik Güvenliği Dergisi/ Turkish Journal of Transportation and Traffic Safety; 2007: 1(1): s 5–9.

29. İkinci Trafik Şurası 2004. 20 Ekim 2007.

URL: http:// www.trafik.gov.tr/icerik/bildiriler.

30. T.C. İç İşleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü, Trafik Hizmetleri Başkanlığı, Trafik Eğitim ve Araştırma Dairesi Başkanlığı. Trafik İstatistik Bülteni; 2007.

URL: www.egm.gov.tr/teadb/istatistikler/2007

31. Kara Nokta El Kitabı, Karayolu İyileştirme ve Trafik Güvenliği Projesi, Karayolları Genel Müdürlüğü. Ankara; Aralık 2001.

32. Sümer N. Trafik kazalarında sosyal psikolojik etmenler: Sürücü davranışları, becerileri ve sosyal psikolojik çevre. Türk Psikoloji Yazıları; 2002: 5: 1–36.

33. Evans L. Traffic Safety. Scinence Serving Society; 2004.

34. Şimşek M.Ş. Yönetim ve Organizasyon. Konya: Mikro Dizgi; 1998: s.91 35. Tolunay M.K. Türkiye’de Trafik Kurallarını Uyum Analizi.

Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Bölümü. Niğde; 2002

36. Gökdeniz İ, Tolunay M.K. Trafik Sorunlarına Sosyal Psikoloji Bağlamında İnsan Merkezli Sistem Yaklaşımı. Uluslararası Trafik ve Yol Güvenliği Kongresi; 2002.

37. BP. Güvenliğe Giden Yol Tanıtım broşürü. Uluslar arası Trafik ve Yol Güvenliği Kongre ve Fuarı. Ankara; 2002.

38. Ünlü S. Sekreterlik Davranışı. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi yayınları;

1995: 818: s 66.

39. Köksal K. Trafik ve Psikoloji. EGM. Trafik Hizmetleri Bşk. Karayolları Trafiği Polis Okulu. Ankara; 1998: 5: s 38

40. Gökdeniz İ. Örgütlerde İletişim. Yerel Yönetim ve Denetim Dergisi.

Ankara; 1998: 3: s 29.

41. Gökdeniz İ. Kitle İletişim Araçlarının Bireysel ve Toplumsal Etkileri.

Yayınlanmamış Doktora Programı Araştırma Ödevi, S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Bölümü. Konya; 1993

42. Gökçe O. Davranış Bilimleri ( Ders Notları ) Konya; 2000: s 165.

43. Tolunay M.K. Sürücü, yaya, yolcu ve trafik polisleri anketleri. Aksaray;

2002.

44. Özbek N. Trafik Güvenliği ve Şoför. Ankara; 1975.

45. Güngör N, Çilingiroğlu N. Trafik Kazalarının Nedenleri. Hacettepe Toplum Hekimliği Bülteni; Temmuz-Ekim 2001: s 3-4.

46. Aydın C. Trafik Kazaları Neden Olur?. 15 Ekim 2007 URL: http://www.atilim.edu.tr/~caydin/d3.doc

47. Alkolün Etkileri, 16 Ekim 2007.

URL: http://www.egm.gov.tr/teadb/modulanasayfa.htm

48. Trafik Güvenliği Alkollü Araç Kullanma. 16 Ekim 2007. URL:

http://www.trafik.gov.tr/trafik_guvenligi/trafik_guvenligi_alkollu_ara c_kullanma.asp

49. John J. Sullivan. Fighting Fatigue. Public Roads, September/October 2003: 67: 2.

50. Yerdelen T. Trafikte Sürücü Yorgunluğu. 17 Ekim 2007. URL:

http://www.egm.gov.tr/apk/dergi/42/makale/Turhan_YERDELEN.htm 51. Horne JA, Reyner LA. Sleep related vehicle accidents. BMJ 1995: 310:

565–7.

52. Sagberg F, Road accidents caused by drivers falling asleep. Accid Anal Prev; 1999: 31(6):639–49.

53. Laube I, et al, Accidents related to sleepiness:review of medical causes and prevention with special reference to Switzerland. Schweiz Med Wochenschr 1998: 128(40):1487–99.

54. Hancı H.İ, Eşiyok B. Uyku Ve Trafik Kazaları. Sted; Mart 2001.

55. McCartt AT, et al, Factors associated with falling asleep at the wheel among long distance truck drivers. Accid Anal Prev. Jul 2000:32(4):493–504.

56. Webb WB, The cost of sleep-related accidents:a reanalysis. Sleep May 1995:18(4):276–80.

57. ROSPA The Royal Society For The Prevention of Accidents. Driver Fatigue And Road Accidents; A Literature Review And Position Paper;

February, 2001.

58. Driving Hours Policy. Charles Sturt University; August 2002.

59. National Sleep Foundation. Sleep Strategies for Shift Workers; 2001.

60. Fact About Insomnia, U.S. Department of Health and Human Services,Public Health Service, National Institutes of Health, National Heart, Lung, and Blood Institute, NIH Publication; October 1995: 95-3801

61. Nova: Science in the News. Driver Fatigue-an accident waiting to happen. Australian Academy of Science. 16 Ekim 2007. URL:

http://www.science.org.au/nova/074/074print.htm

62. Trafik Güvenliği Uykusuz Yorgun Araç Kullanımı. 20 Ekim 2007. URL:

http://www.trafik.gov.tr/trafik_guvenligi/trafik_guvenligi_uykusuz_yorgu n_arac_kullanimi.asp.

63. Sagberg F. Road accidents caused by drivers falling asleep. Accid Anal Prev; Nov 1999: 31(6):639–49.

64. Horne J.A, Reyner L.A. Vehicle accidents related to sleep: a review Occupational & Environmental Medicine; 1999: 56(5): 289-294.

65. Reyner L.A, Horne J.A. Efficacy of a functional energy drink in counteracting driver sleepiness. Physiology and Behaviour; 2002.

65. Reyner L.A, Horne J.A. Efficacy of a functional energy drink in counteracting driver sleepiness. Physiology and Behaviour; 2002.