Önemli Olaylar ve Gelişmeler a) Genel Sağlık Sigortası Hizmetleri

Danimarka’da ikamet iznine sahip olan herkese genel sağlık sigortası kapsamında sunulacak sağlık hizmetleri ve tedavi için verilen ve AB üyesi ülkelerde 1 ay süreyle geçerli olan kendi isim, adres ve kimlik numarası (CPR number) ile aile hekiminin ad ve adresinin bulunduğu sarı sağlık sigortası kartı’nın (sygesikringskort) yerine ilgililerin 1 aydan daha az süre ile de olsa bu ülkelere yapacakları seyahat, iş seyahati ve eğitim amaçlı gezilerde bu ülkelerde de geçerli olan Mavi Kartı kullanmaları öngörülmüş olup bu şekilde Hükümetin yaklaşık 70 milyon DKK tasarruf etmesi amaçlanmıştır.

ilgililerin Mavi Kartlarını bağlı bulundukları belediyelerden temin etmeleri istenmektedir.

b) Erken Emeklilik

Danimarka’da daha önce bir istihdam politikası aracı olarak ihdas edilmiş bulunan ve 60 yaş ile normal emeklilik yaşı (1 Temmuz 1939 tarihi ve sonrasında doğanlar için 65, 1 Temmuz 1939 tarihi öncesi doğanlar için 67) arasındaki kıdemli sigortalıların kendi istekleri ile çalışma hayatından çekilmelerini öngören İsteğe Bağlı Erken Emeklilik (Efterløn) uygulamasına rapor dönemi içerisinde son verilerek işsizlik sigortası primi yanında erken emeklilik primi de ödemiş olan bu kimselere istemeleri halinde 2 Nisan 2012 tarihinden itibaren biriken erken emeklilik primlerinin toptan ödenmesi uygulaması getirilmektedir. Ancak bu kimselere sözkonusu biriken erken emeklilik primlerini çekmemeleri önerilmekte, çekmeleri halinde emeklilik yaşına kadar (yukarıdaki duruma göre 65 veya 67) çalışmaları istenmektedir. Ayrıca biriken erken emeklilik primlerini emeklilik yaşına gelmeden çekmek isteyenler için doğum tarihlerine göre vergiden muaf olarak çekebilecekleri miktarlar belirlenmiş olup, bunun üzerinde biriken tasarruflarına % 60’a kadar varan vergi uygulaması getirilmektedir.

137 1.5.3.2. Mevzuat Değişiklikleri ve Önemli Yargı Kararları

a) Sağlık ve Emeklilik Sigorta Kasalarının Vergi Muafiyetlerinin Kaldırılması

2012 yılı bütçe yasası ile özel sağlık sigortalarına ve emeklilik kasalarına sağlanan vergi muafiyetinin kaldırılması kararlaştırılmış, buradan elde edilecek gelirlerin daha düşük gelir grubundaki kimselerin durumlarının iyileştirilmesine kullanılması hedeflenmiştir.

b) Emeklilik Fonları

2012 yılında yürürlüğe giren yeni düzenleme ile emeklilik (folkepension) veya maluliyet/erken emeklilik (førtidspension) aylığı alan kimselerin çalıştıkları sırada emeklilik fonlarında biriken ve vergi indirimi uygulanan tasarruf miktarı yarıya düşülerek 100.000 DKK’ndan 50.000 DKK’na indirilmiştir. Sözkonusu uygulamanın yaklaşık 300.000 kişiyi etkilemesi beklenmektedir.

c) Maluliyet / Erken Emekli Aylığı ve Esnek İşler Reformu

Danimarka Hükümeti tarafından hazırlanan ve kamuoyunda görüşülmeye başlanan

“Maluliyet/Erken Emekli Aylığı ve Esnek İşler Reformu”nun (Reform af Førtidspension og Fleksjob) Ocak 2013 tarihi itibarıyla uygulamaya konulması öngörülmektedir. Bu konuda hazırlanan ve 1 Kasım 2012 tarihinde Parlamentoya sunulan “Aktif İstihdam Yasası’nı, Aktif Sosyal Politika Yasası’nı, Sosyal Aylıklar Yasası’nı ve Diğer Çeşitli Yasaları Değiştiren Yasa Tasarısı” (Forslag til lov om ændring af lov om en aktiv beskæftigelsesindsats, lov om aktiv socialpolitik, lov om social pension og forskellige andre love) üzerinde görüşmeler başlamış bulunmaktadır.

Başta Hükümeti oluşturan Sosyal Demokrat Parti (Socialdemokratiet), Sosyalist Halkçı Parti (Socialistisk Folkeparti) ve Sosyal-Liberal Parti (Radikale Venstre) olmak üzere Liberal Parti (Venstre) Liberal İttifak (Liberal Alliance) Muhafazakar Halk Partisi’nin de (Det Konservative Folkeparti ) üzerinde mutabakat sağladığı yasa tasarısı kapsamında özellikle 40 yaşın altında olup malulen/erken emekli olmuş ancak yapılan sağlık değerlendirmeleri sonucu esnek işlerde çalışabilme olanağı olan kimselerin yeniden işgücü piyasasına çağrılarak 1 Ocak 2013 yılından itibaren uygulanacak “Esnek İşler Rejimine” tabi olmaları istenmektedir. Buna göre yukarıda belirtilen koşulları taşıyan kimselerin sağlık ve rehabilitasyon durumlarının belediyelerce oluşturulacak ekiplerce değerlendirilmesi sonrası bu kimselerin 5 yıl süre ile esnek işlerde çalışmaları planlanmakta, daha sonra yapılacak değerlendirmelerle bu işlerde çalışmaya devam edip etmeyeceklerinin kararlaştırılması öngörülmektedir. “Geçici Esnek Çalışma” olarak adlandırılan bu

138 rejimde ilgili kimselere her 5 yılda bir yine esnek nitelikte bir başka iş değiştirme imkanı verilmekte, bu husus da yine tamamen belediyelerin inisiyatifine bırakılmaktadır.

Malulen/erken emekli olup 40 yaşın üstünde olan kimselerden ilk kez geçici esnek işlerde çalışanlara belediyelerce yapılacak değerlendirmeler sonrası bu işlerde sürekli nitelikte çalışabilme imkanı getirilmektedir.

Gerek 40 yaşın altında gerekse 40 yaşın üstünde olup malulen/erken emekli olan kimselerin işgücü piyasasında kalarak esnek işlerde çalışmaya devam etmeleri halinde almakta oldukları aylıkların yanı sıra ek ücret almaları imkanı getirilmekte, vergiye tabi gelir tavanı sınırları yükseltilerek çalışmaları bir şekilde teşvik edilmektedir.

Mevcut sistemde uygulanan “Bağış Modeli” olarak adlandırılan daha önce yüksek ücretle çalışmış kimselere işsizlik ödeneği ya da sosyal yardım almaları halinde belediyelerce daha yüksek oranda ve daha kapsamlı ek yardım verilmesini öngören uygulamaya son verilmekte, bunun tam tersi yapılarak çalışırken düşük ücretle ya da esnek işlerde çalışmış olan kimselere işsizlik ödeneği ya da sosyal yardım almaları halinde belediyelerce yapılan ek yardım ve desteklerin yüksek düzeyde yapılması öngörülmektedir.

Sözkonusu reform ile mümkün olduğunca çok kimseyi işgücü piyasasında tercihen de düzenli bir işte çalışır nitelikte tutmak istenmekte, maluliyet/erken emeklilik ve esnek işler rejiminin yeniden düzenlemesi öngörülmektedir.

Hazırlanan yasa tasarısı ile malulen/erken emekli olup işgücü piyasasından uzaklaşmış kimselerin yeniden iş hayatına dönüşlerini kolaylaştırmak, başlatılacak uyum/mesleki eğitim programları ile istihdam sorunları, sosyal nedenler ve sağlık sorunları nedeniyle işgücü piyasasından çekilenlerin iş bulma merkezleri, sosyal hizmetler ve sağlık birimlerinin koordinasyonu içerisinde “iş denemesi”ne tabi tutulmaları, özellikle 40 yaşın altında olan kimselerden özel durumları (istihdam sorunları, sosyal nedenler ve ciddi sağlık sorunları) olanlar hariç malulen/erken emekliliğe ayrılmaların zorlaştırılması, 18-39 yaş arası özel durumu olmayan ancak malulen/erken emekliye ayrılmış bulunanların bireysel faaliyet planları yapmak suretiyle işgücü piyasasında kalmaları öngörülmekte, 40 yaş ve üzeri olanlar da dahil belediyelerce oluşturulacak rehabilitasyon birimlerince hazırlanacak rehabilitasyon programları kapsamında yeniden değerlendirilmeleri, sağlık kontrolleri sonrası esnek işlere sevk edilmeleri istenmektedir.

139 Sözkonusu yasa tasarısında yer alan ve vatandaşlarımızı da yakından ilgilendiren bir diğer düzenleme ise yürürlükteki Sosyal Aylıklar Yasası’nın 3. maddesi 5. fıkrası gereğince 1 Ocak 2003 tarihinden itibaren yapılan özel değerlendirme sonrası tek tip maluliyet /erken emeklilik aylığı (førtidspension) bağlanan kimselerin sürekli ikamet etmek üzere Danimarka dışına gitmeleri halinde belli indirimler sonrası aylıklarından ciddi bir kesinti olmaksızın almaları mümkün iken 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren yukarıda ayrıntıları belirtilen yasanın yürürlüğe girmesi ile birlikte Avrupa Birliği (EU), Avrupa Ekonomik Alanı (EØS) ülkeleri ile İsviçre dışındaki ülkelere sürekli ikamet amacıyla gitmeleri durumunda temel miktarın dışında ciddi miktarda kesinti yapılması öngörülmektedir.

Sözkonusu aylık alan kimseler için 31 Aralık 2012 tarihine kadar eski kurallar geçerli iken 1 Ocak 2013 tarihinden sonra sürekli ikamet amacıyla yukarıda belirtilen ülkelerin (Avrupa Birliği (EU), Avrupa Ekonomik Alanı (EØS) ülkeleri ile İsviçre) dışındaki ülkelere -ki bunların arasında Türkiye de bulunmaktadır- gidenlerden yalnız yaşayanlar için yıllık 57.000 DKK’luk, evli ya da birlikte yaşayanlar için ise yıllık 49.000 DKK’luk kesinti uygulanacaktır.

Ancak 1 Ocak 2013 tarihinden önce sürekli ikamet amacıyla Danimarka’dan ayrılan vatandaşlarımız daha önce aldıkları maluliyet /erken emeklilik aylığı (førtidspension) miktarı ne kadar ise herhangi bir kesintiye maruz kalmaksızın almaya devam edeceklerdir.

ç) Kısmi Emeklilik

Danimarka Hükümeti tarafından 2012 yılında hazırlanan rapor ve 60 yaş ve üzeri olanlara kısmi emeklilik imkanı getiren yasa tasarısı kamuoyunda görüşülmeye başlanmış bulunmaktadır. Tasarıda özellikle sağlık sektöründe çalışan her 3 kişiden birinin önümüzdeki 10 yıl içerisinde emekliliğe ayrılacağı ve bu sektörde tecrübeli elemana olan gereksinimin artacağı göz önünde bulundurularak 1 Ocak 2013 yılından itibaren bu sektörde emekliliğe ayrılacak olanlara kısmi çalışma imkanı verilerek emekliliklerini ertelemeleri öngörülmektedir.

d) İşsizlik Yardımları

2012 yılı bütçe yasası ile belediyelerce herhangi bir geliri bulunmayan ya da işsizlik ödeneği sonrası iş bulamaması nedeniyle sosyal yardım almak zorunda kalan kimselere ayrıca tatil parası verilmesi ve daha önce öngörülen 4 haftalık tatil izni süresinin 5 haftaya çıkarılması kararlaştırılmıştır.

140 e) Sosyal Yardımlardan Yararlanmak İçin Öngörülen İkamet Şartının Kaldırılması

Danimarka’daki sosyal yardım mevzuatı gereğince son 8 yıl içinde 7 yıl bu ülkede ikamet etmiş olanlara sosyal yardım hakkı tanınmakta ancak bu koşul AB ülkeleri vatandaşlarında aranmamaktadır. Aynı mevzuat gereğince ikamet koşulunu yerine getirmeyen Danimarka vatandaşları ile yabancılara ise bu sosyal yardım miktarından daha düşük oranlarda tespit edilen Başlangıç Yardımı (Starthjælp) adı altında bir sosyal yardım yapılmakta idi. Yeni bütçe yasası ile Başlangıç Yardımı (Starthjælp) uygulamasına son verilmiş, uzun süredir Avrupa Konseyi tarafından Sosyal Şart çerçevesince eleştirilen konulardan birisi yeni bütçe yasasındaki düzenleme ile ortadan kaldırılmıştır.

f) Aile Yardımlardan Yararlanmak İçin Öngörülen Çalışma Süresi Şartının Kaldırılması Danimarka’da aile yardımları, 18 yaşından küçük çocuklar için yaş grupları itibarıyla yapılan

“Genel Aile Yardımı” ile anne ve babanın ayrı yaşaması, anne ve/veya babanın ölmüş olmaları, anne ve/veya babanın sosyal aylık alıyor olmaları, bir batında birden fazla çocuk sahibi olunması, evlatlık edinilmesi vb. kıstaslara göre yapılan “Çocuk Yardımları”’ndan oluşmaktadır. 2012 yılı bütçe yasası ile çocuk yardımlarında öngörülen ve 3 çocuktan fazla çocuğu olan aileleri etkileyen 35.000 DKK’luk tavan kaldırılmıştır.

2012 yılı bütçe yasası ile Sosyal yardım alan eşlerin her ikisinin de sözkonusu yardımdan yararlanabilmeleri için öngörülen yılda en az 225 saatlik çalışma koşulu iptal edilmesi öngörülmüştür.

1.5.3.3. Sayısal Veriler

Belli Sigorta Kolları İtibariyle Sosyal Güvenlik Ödeneği Alan Genel, Türk Nüfusun Sayıları 2012 yılı itibarıyla

Danimarkalılar 234.694 101.978 53.710 107.633 67.975

Türkler 4.754 282 925 3.034 1.371

Kaynak: Danimarka İstatistik Bürosu

141 İşsizlik sigortası

İşsizlik sigortası, isteğe bağlı bir sigorta olup, her iş kolunda işçiler ve/veya bağımsız çalışanlar tarafından kurulan ve İstihdam Bakanlığınca tanınan işsizlik kasaları tarafından yürütülmektedir.

İşsizlik kasaları, sendikaların bünyesinde faaliyette bulunmaktadırlar. İşsizlik sigortasının finansmanı ilgili kimselerin çalıştıkları sırada çalışma sürelerine bağlı olarak tam-gün veya yarım gün ya da en az 18 aylık yüksek tahsili veya mesleki eğitimi tamamlayanlar, herhangi bir çalışmaları olmasa bile meslekleriyle ilgili sendikalara ve bu sendikaların işsizlik kasalarına üye olarak ödedikleri işsizlik sigortası aylık primleriyle sağlanmaktadır.

Çocuk Parası Miktarları

Aile Yardımları (Çocuk Paraları) Alanlarla İlgili Sayısal Bilgiler 2012 yılı itibarıyla Danimarka Geneli 974.711 217.117 198.473 2931.435 9.436 Kaynak: Danimarka İstatistik Bürosu

*Temmuz 2011 yılında yürürlüğe konan yeni düzenleme ile 15-17 yaş arası gençlere aylık Gençlik Ödeneği (Ungeydelse) ödemesi başlatılmıştır.

2012 yılı itibarıyla geçerli olan net aile yardımı tutarları şöyledir:

Yaş Grupları Üç Aylık (DKK) Yıllık (DKK)

0-2 yaş grubunda olan çocuklar için 4.266 17.064

3-6 yaş grubunda olan çocuklar için 3.375 13.500

7-14 yaş grubunda olan çocuklar için 2.658 10.632

Kaynak: Skatteministeriet, Børnefamilieydelser-2012

2012 yılı itibarıyla geçerli olan çocuk yardımı (parası) tutarları şöyledir:

Çocuk yardımları Üç Aylık DKK) Yıllık (DKK)

Normal Çocuk Yardımı (Çocuk başına) 1.276 5.104

İlave Çocuk Yardımı 1.300 5.200

142

Özel Çocuk Yardımı (Temel miktar-grundbeløb) 3.261 13.044

Özel Çocuk Yardımı Alanlara İlave Yardım 423 1.692

Özel Çocuk Yardımı (Anne ve babanın her ikisi de ölmüş) 6.522 26.088 İlave Çocuk Yardımı (Anne ve babanın her ikisi de ölmüş) 846 3.384

Bir Batında Birden Fazla Doğum Yardımı 2.103 8.412

Özel Çocuk Yardımı (Eğitim gören anne ve babalar için) 1.674 6.696 Evlat Edinme Yardımı (Bir defaya mahsus) 48.458 Kaynak: Pensionsstyrelsen De Aktuelle Satser- Vejledning om regulering pr. 1. januar 2012 af satser efter lov om social pension m.v.