Önemi ve Amacı

Gelişimsel ve bilişsel psikolojide yapılan araştırmalar, gelişimin erken çocukluğun ilk yıllarında önemli olduğunu ve ancak gerekli uyarıcının sağlanması ile çocuğun gelişiminde tam potansiyeline ulaşabileceğini göstermektedir (Trundle, 2009:

1). Bu nedenle, okul öncesi yıllarında çocukların bilimle erken tanışması, onların

gelişimlerinin birçok yönüyle desteklenmesi açısından oldukça önemlidir. Araştırmacılar bilim eğitiminin okul hayatının ilk yıllarında başlaması gerektiğini vurgulamaktadır (Eshach ve Fried, 2005: 316; Kallery, 2004: 148; Saçkes, Trundle, Bell ve O’Connell, 2011: 217; Watters, Diezmann, Grieshaber ve Davis, 2001: 2).

Bilim eğitiminin başlangıcında, çocukların doğuştan gelen merak ve ilgileri sayesinde çocuklar üç ve dört yaşlarından itibaren doğayı gözlemlemeye ve doğa üzerine düşünmeye başlarlar (Eshach ve Fried, 2005: 319; Conezio ve diğerleri, 2002: 1-2). Bu süreçte çevreleri hakkındaki bilgileri keşfederek aradıkları cevapları bulmaya çalışırlar (McDonald ve McDonald, 2002: 6; Saracho ve Spodek, 2008: 19).

Aynı zamanda bilim; oyun, matematik, sanat ve sosyal çalışmalar gibi alanlarla ilişkilendirilebilir. Bu nedenle bilim, dili ve okuryazarlığı önemli derecede desteklemektedir. Erken yaşlardan itibaren bilimsel ifadelerin kullanılması, bilimsel kavramların kazanımını da olumlu yönde etkiler (Akt. Kubicek, 2005).

Bilim eğitimi, çocuklarda bilimsel düşünmenin gelişmesi için de etkili bir

yöntemdir (Aktaş, 2002: 1; Eshach ve Fried, 2005: 320). Çocuklar bilimsel düşüncenin

geliştirilmesi ile akademik olarak desteklenir ve bilgiyi çevreleriyle paylaşarak eleştirel

değerlendirmeler yapabilirler (Şiraj-Blatchford ve MacLeod-Brudenell, 1999: 6; Trundle,

2009).

Sonuç olarak, bilim eğitiminin amaçları arasında; çocukların çevrelerini

keşfetmeleri, çevre hakkında bilgi edinmeleri ve çevreleriyle iletişime girmeleri, bağımsız düşünmeleri, muhakeme ve temel bilim yeteneklerini geliştirmeleri yer almaktadır. Aynı zamanda, olaylar ve kararlar karşısında uygun bilimsel süreçleri kullanmaları, bilimle ilgili alanlarda çalışan insanların bilgi, anlayış ve becerilerini kullanarak bilim ve teknoloji ile ilgili olaylar hakkında düşünmelerini sağlamak da

gerekmektedir (Brewer, 2007: 387; Dere ve Ömeroğlu, 2001: 1; Krajcik, Charlene ve

Berger, 1999: 13).

Araştırmaya dayalı bilim eğitiminin temelini ise, cevapları ve açıklamaları bulmak için araştırmayı başlatmak ve soruları cevaplamak oluşturur. Dolayısıyla çocuklar bilime dayalı sorular ile çalışırlar. Bu süreçte, çocuklar kanıtlara öncelik verirler ve bu onların bilime dayalı sorulara dayanan açıklamalar geliştirmelerini ve değerlendirmelerini sağlar. Özellikle bilimsel anlamlar içeren açıklamalarını alternatif açıklamalar rehberliğinde değerlendirirler. Araştırmaya dayalı bilim sadece sorular sunmak değil aynı zamanda çocukların uygulamalı etkinliklere ve araştırmalara aktif

katılımlarını içerir. Bu tür keşifler ile çocuklar bilimsel kavramları anlayabilecek ve bilimsel araştırma yapabilmek için gerekli bilimsel süreç becerilerini geliştirecektir (Capps ve Crawford, 2012; Hammerman, 2006; Minner ve diğerleri, 2010: 476).

Araştırmaya dayalı bilim eğitimi çocukların bir araştırma için gerekli olan; gözlem yapabilme, sorular sorabilme, önceden bilineni anlamak için bilgi toplayabilme ve topladığı bilgileri uygun bilimsel uygulamalar kullanarak süreçlere yansıtabilme ve topladığı bilgileri analiz edebilme becerilerini kazanmalarını sağlar. Aynı zamanda,

matematik ve teknolojiyi kullanabilme, gözlemlerini, ölçümlerini ve diğer elde ettiği

bilgileri düzenleyebilme, buna yönelik alternatif açıklamalar geliştirebilme, sonuçları inceleyebilme ve elde ettiği sonuçları tartışabilmeyi sağlar (Akt. Cripe, 2009: 43; Harris, 2009: 4; Haury, 1993).

Tüm bu süreçlerin kullanımı ile araştırmaya dayalı bilim eğitimi, bilimsel araştırma yöntemlerini yansıtan etkinliklere çocukların aktif katılımını sağlayan bir yaklaşımdır. Eğitimin etkili olabilmesi için, bilim insanlarının çalışmalarını nasıl yaptıklarını ve bunun yanı sıra bilimsel araştırmayı yürütmek için sahip olunması gereken süreç becerilerini anlamak gereklidir. Araştırmaya dayalı bilim eğitiminin etkili kullanımı ile çocuklar kendilerinin planladığı araştırmalar yapabilir ve bilimsel düşünmeyi öğrenebilirler. Bu süreçte önemli olan, araştırmanın sonucu değil, araştırmanın yapıldığı

süreçtir. Bu nedenle, tartışmaya zaman ayırmak ve fikirlerini açıklamak için çocukları

teşvik etmek oldukça önemlidir (Kubicek, 2005).

2.7.2. Kapsamı ve İçeriği

Okul öncesi dönemde çocuklara bilim eğitimi verilirken, çocukların bağımsız

düşünme ve problem çözme becerilerini geliştirmek oldukça önemlidir. Bu doğrultuda, okul öncesi çocukları için uygun bilim eğitimi programı çocukların yaşadıkları çevreyi anlamalarını sağlayacak nitelikte olmalıdır.

Bilim eğitimine öncelikle gözlem yaparak başlanır. Gözlem yapılmaya başlanmasından itibaren, çocuklar sınıflamayı, iletişim kurmayı, ölçmeyi, karşılaştırma yapmayı, tahmin etmeyi ve sonuç çıkarma süreçlerini kullanmaya başlarlar. Çocuklar

bilimi, geçmiş deneyimleri ve şimdiki tecrübeleri arasında ilişki kurarak öğrenirler (Alisinanoğlu ve diğerleri, 2011: 10; Jackman, 2005: 165; Schneider, 2005: 13).

Bilim eğitim programları geliştirirken çocuklara gerçek nesnelerle deneyimler

yaşayabilecekleri farklı etkinlikler hazırlanmalı, çocukların meraklarını uyandırarak merak ettikleri soruları sormaya teşvik edilmeli, çocukların birbirleriyle ve öğretmenle etkileşim halinde olmaları sağlanmalı, çocukların daha kolay bağlantı kurmalarını desteklemek için kavramlara odaklanmaya dikkat edilmelidir (Martin ve diğerleri, 2005; Worth ve Grollman, 2003).

Araştırmaya dayalı bilim eğitimi programlarında kullanılan temel bilim alanları; yaşam bilimleri, fiziksel bilimler, dünya ve uzay bilimleri olmak üzere 3 alanı kapsamaktadır (Brewer, 2007: 396; Butzow ve Butzow, 2000: 28; Charlesworth ve Lind,

2007: 78; Gonzalez ve diğerleri, 2011: 26; Kloos ve diğerleri, 2012: 47; Lester, 2007: 7-

8; Martin, 2001: 7; Martin, 2012: 11).

Yaşam Bilimleri: İnsanların, bitkilerin ve hayvanların özellikleri ile yaşam

döngüleri, ekoloji, canlılar ve çevrelerini inceleyen bilim dalı olarak tanımlanmaktadır (Brewer, 2007: 399; Charlesworth ve Lind, 2007: 78; Cheadle, 2009: 482; Jackman,

2005: 166; Martin, 2001: 7; Martin ve diğerleri, 2005: 112, Wortham, 2006: 366-367).

Beş ve altı yaşındaki çocuklar yaşam bilimlerine ilişkin, sınıflandırmak için tohumların koleksiyonunu yapabilirler. Hayvanların sürekli incelenmesi amacıyla sınıfta ya da okul bahçesinde farklı hayvanların bakımını üstlenebilirler. Benzer şekilde bitkilerin bakımını üstlenebilirler. Böceklerin ya da hem karada hem de suda yaşayan canlıların yaşam döngülerini ve deniz kabuğu, taş gibi doğal materyalleri inceleyebilirler (Brewer, 2007: 401).

Fiziksel Bilimler: Cansız maddeleri inceleyen bilim dalı olarak

tanımlanmaktadır. Amerika Ulusal Bilim Eğitimi Standartları (The National Science

Education Standards [NSES])’na göre yaşam bilimleri, nesnelerin ve materyallerin

özellikleri, nesnelerin konumu ve hareketleri; ışık, ısı, elektrik ve manyetizma fiziksel

Ayrıca madde, enerji, hareket, değişim, yer çekimi, denge, ses, ölçüm ve maddenin üç

hali (katı-sıvı-gaz) de konular arasında yer almaktadır (Brewer, 2007: 396; Jackman,

2005: 166; Martin ve diğerleri, 2005: 112; Wortham, 2006: 366-367).

Beş ve altı yaşındaki çocuklar fiziksel bilimlere ilişkin, su ile oynayarak, farklı materyallerin batma ve yüzme durumlarını keşfedebilir. Çocuklar çubuk ile üfleyerek nesnelerin suyun üzerinde hareketlerini gözlemleyebilir. Farklı şekillerde baloncuklar

yaparak gözlemlerini kaydedebilirler. Faklı ağırlıklarda materyallerle çalışmalar ve farklı

boyutlardaki mıknatıslarla deneyler yapabilirler. Ses deneyleri yapabilirler. Maddelerin fiziksel değişimlerini gözlemleyebilirler (Brewer, 2007: 398).

Dünya ve Uzay Bilimleri: Dünya materyallerinin, gökyüzündeki nesnelerin,

dünyadaki ve uzaydaki değişikliklerin çalışması ile hava ve hava olayları, meteoroloji, güneş sistemi, su, kum, toprak, çevre, doğa olayları, basit yeryüzü şekilleri, harita bilgisi, uzay (mekan) konularını içermektedir (Allen, 2007: 2; Brewer, 2007: 402; Friedl ve

Koontz, 2004: 43, 201, 248; Jackman, 2005: 166; Martin ve diğerleri, 2005: 112).

Beş ve altı yaşındaki çocuklar dünya ve uzay bilimlerine ilişkin, kayaları boyut, renk, şekil, ağırlık ve dayanıklılığı açısından sınıflandırabilirler. Okul haritası oluşturularak farklı alanları keşfedebilirler. Farklı toprak türlerini inceleyebilirler. Hava durumu ile ilgili ölçümler yapabilirler. Mevsimsel değişimleri gözlemleyebilirler ve

kendi bedenleri ile rüzgarı keşfedebilirler (Brewer, 2007: 403).

Bilim eğitimi etkinliklerinde kullanılan temel bilim alanları yoluyla çocuklar, bilim kavramlarını ve bilimsel bilgileri temel süreç becerilerini kullanarak geliştirirler.

Bilim etkinlikleri ile bu becerilerin gelişmesi için okul öncesi eğitim programlarında

farklı etkinlikler kullanılmaktadır. Bu etkinlikler; deney yapma, koleksiyon ve albüm oluşturma, inceleme gezileri yapma, hayvan besleme, bitki yetiştirme, farklı alanları

temsil eden uzman kişileri sınıfa davet etmeden oluşturmaktadır. Bu etkinlikler

gerçekleştirilirken kavram haritaları, analojiler, iş birliği ile problem çözme, çizim yaptırma, beyin fırtınası, gözlem, proje gibi yöntemlerin yanında, çok metotlu diğer

etkinliklerle bütünleştirilmiş yöntem ve teknikler de kullanılmaktadır (Alisinanoğlu ve

diğerleri, 2007: 49, 67; 2011: 29, 53; Kandır, Yaşar ve Tuncer, 2011: 111; Rivera, 1998; French, 2004).

Araştırmaya dayalı bilim eğitim programları hazırlanırken temel bilim alanları, bilimsel süreç becerileri ve kullanılan yöntemlerin dengeli dağılımına dikkat edilmesi açısından öğretmenin rolü oldukça önemlidir.