Sınıf, okulun alt birimidir ve öğretmenlerin öğrencilerine yönerge vermek amacıyla gerekli hazırlıkları yaptığı yerdir. Eğitimsel faaliyetlerin yerine getirildiği öğretmen, öğrenciler, öğrenme donanımları ve çevreden oluşur. Çocukların öğrenme ve duygusal refahı için önemlidir (Tal, 2010). Sınıf yönetimi okul öncesi dönemde karmaşık bir ortamda karmaşık bir görevdir. Sınıf yönetimi çocuklar için önceden belirlenmiş hedeflere ulaşmayı gerektiren gruplar halinde çalıştıkları herhangi bir ortamı tasarlama ve sürdürme süreci olarak görülebilir. Bir bireyin amaçlarına ulaşması için hedefleri olması gerekir. Bu hedeflere ulaşması için, özellikle sınıfta ve okulda sorumlulukları olan planlama, organize etme ve liderlik vasıflarına sahip öğretmenler olmalıdır. Sınıf yönetimi, öğretmenler tarafından öğrencilerin yıkıcı davranışlarına rağmen eğitim öğretimin sorunsuz bir şekilde yürütülmesini sağlama sürecidir. Sınıf yönetimi, öğretmenlerin öğrencilerin öğretim hedeflerine etkili bir şekilde ulaşmasını sağlamak için koşulları oluşturmasını ve sürdürmekte kullandığı yöntem becerilerini içerir (Sunday, 2012). Sınıf yönetimi, eğitim sürecinin ilk ve temel adımlarındandır. Eğitimin niteliği büyük ölçüde sınıf yönetiminin kalitesine ve aktifliğine bağlıdır. Sınıf yönetimi aynı zamanda öğrenme süreci için uygun sınıf koşulları yaratmak veya etkili öğrenme için sarf edilen çaba olarak da yorumlanabilir. Öğretmen tarafından yürütülen sınıf yönetimi öğretimin gerçekleştirilmesinin yanı sıra çocukların öğrenmeye olan ilgisini arttırabilmektir (Aras,2012). Çocukların öğretim sırasında ilgisini sürekli eğitim faaliyetleri üzerinde tutmak özellikle okul öncesi dönemde zor bir görevdir. Öğretmen okul öncesi dönemde sınıf yönetimini net ve oyunlaştırılmış kurallar koyarak, eğitim sürecini eğlendirici etkinliklerle sağlayabilir. Yaş grubu olarakta bu dönem çocukların uzun süreli durağan bir eğitim süreci oluşturmasına izin vermemektedir. Bu nedenle okul öncesi eğitimi sürecinde, çocuk olabildiğince öğretim sürecine dâhil edilip aktif, yaparak ve yaşayarak öğrendiği bir ortamda gerçekleşmelidir. Sınıf yönetimi öğretmenin sınıftaki ehliyetini artırarak öğretmen-öğrenci iletişimini ve bağını geliştirmeyi amaçlamaktadır. Öğretmen sınıfta çocukları destekleyerek, çocukların sosyal ve problem çözme becerilerini geliştirerek, özgün beceriler, kurallar ve öğretim stratejileri etrafında talimatlar verir. Çocuklara
18
verilen talimatlar özellikle okul öncesi dönemde net ve olumlu olacak şekilde çocuğa ne yapmamaktan ziyade ne yapması gerektiğini söyleyen, işbirlikçi bir sunum tarzı yoluyla davranış değişikliğini en üst düzeye çıkaran yöntemleri içerir (Hutchings, Forbes, Daley ve Williams, 2013). Sınıf yönetimi, sınıfta güvenli ve işlevsel bir yapı geliştirmede, olumlu davranışların ortaya çıkması, olumsuz davranışların en az düzeye indirilmesi ve eğitim hedeflerine ulaşılmasında merkezi bir rol oynar. Sınıf yönetiminin temelinde öğretmenlerin becerileri yatmaktadır. Bu nedenle sınıf yönetimi becerileri, öğretmenlerin sahip olması gereken esas ve en kıymetli becerilerdir. Genellikle sınıf yönetiminde öğretmenlerin, sınıfta disiplin sağlamaya ya da çocuklarda öz disiplini geliştirmek için öğretmen ve çocuk arasındaki ilişkiye odaklandıkları belirtilir. Öğretmen sadece sınıfta disiplini sağlayan değil çocukların kendilerini güvende hissetmelerini, onların akademik başarıya ulaşmasını sağlayan, eğitim ortamında gerekli düzenlemeleri ve planlamaları yaparak sınıfta bir uyum yaratarak etkinlikleri yürüten kişidir. Okul öncesi dönemde sınıf yönetimi iç içe geçmiş, süreç ve sabır gerektiren bir olgudur. Sınıf yönetimi sınıfın ve çocukların özelliklerini göz önünde bulundurması açısından her sınıfta ve öğretmende hatta eğitim kademesinde farklılık gösterir. Okul öncesi dönemde sınıf yönetimi çocuk merkezli olup eğitim sürecinde oyunu merkeze alır ve mesleki öğretmen becerilerini kapsar. Bu kapsamda okul öncesi öğretmenlerinin mesleki becerileri, sınıfta öğrenme ortamının ve yaşantılarının düzenlemesi, öğretim faaliyetlerinin eğitimin amaç ve hedefleri dâhilinde düzenlemesi, verimli zaman kontrolü sağlayabilmesi ve planlama yapabilmesi gibi boyutlardan oluşmaktadır (Çubukçu ve Girmen, 2008). Okul öncesi öğretmenlerinin çocukların gelişim dönemlerinde etkili bir eğitim öğretim ortamı oluşturmak, zamanı verimli kullanmak, çocukların bireysel ihtiyaçlarını göz önünde bulundurmak gibi sınıf yönetim becerilerine sahip olması gerekir. Okul öncesi eğitim dönemi çocuğun sınıf içi yaşantılarını öğrenip kabullenmesi için önemlidir. Bu dönemde çocuklar okul ve sınıf düzeni ile ilk kez karşılaştıkları eğitim ortamına dâhil olurlar. Süreç içerisinde sınıfın bir üyesi olduğu ve sorumluluklarının farkına varılması sağlanmalı, olumlu davranışların kazandırılması desteklenmelidir. Bu dönem çocukların gelişimsel özellikleri göz önünde tutulduğunda çocuklarda gerçekleştirilmesi istenen davranış değişikliği ve davranış kazanımlarının olduğu dönemdir. Bu sebeple okul öncesi dönemde istenmeyen davranışların önlenmesi kolaylaşacak ve öğretmenlerin sınıf yönetimi sağlaması kolaylaşacaktır. Öğretmenler,
19
okul öncesi dönemde çocukların en çok iletişim kurdukları kişilerdir. Sınıf ortamı küçük bir sosyal birim olarak kabul edildiğinde, sağlıklı iletişim öğretmen öğrenci arasında etkileşimleri olumlu yönde etkileyecektir (Lyon vd. 2009). Öğretmenlerin çocuklara karşı tutumları ve öğretmenler tarafından teşvik edilen yeterlilikleri çocuklar üzerinde büyük etkisi vardır. Etkili sınıf yönetimi eğitimde başarının ilk adımı, öğretmenler ise eğitim programının amaçlarına ulaşmasında önemli unsurdur. Okul öncesi dönemde öğretmenler çocukları iyi tanıyıp, sevgi ve güvene dayalı ilişki kurarak etkili bir sınıf yönetimi sağlamış olur. Olumlu bir sınıf iklimi eğitimde amaçlanan başarıyı yakalamak için çok önemlidir. Okul öncesi dönemde sınıf kurallarının tanımlandığı ve olumsuz davranışların en aza indirildiği sınıflarda çocuklar kendilerini daha rahat ve güvenli hissederler (Tufan ve Karakaya, 2018). Okul öncesinde sınıf yönetimi hem bilişsel gelişimde akademik yönden eğitim öğretim faaliyetlerini, hem sosyal gelişimde kurallara uyma, iletişime girme becerilerini olumlu yönde etkileyen hem de erken yaşta eğitim öğretim disiplininin farkına varılmasını sağlaması açısından önem taşımaktadır. Bu becerilerin kazanılmasında öğretmenlerin başvurdukları sınıf yönetim becerileri ve kullandıkları yöntemlerde önemlidir. Eğitim sistemindeki değişim ve gelişmeler sonucunda birçok sınıf yöntemi yaklaşımı bulunmaktadır. Sınıf yönetim yaklaşımları geleneksel ve çağdaş olarak iki bölümde incelenir. Geleneksel yaklaşım sınıfta öğretmenin hâkim olduğu ve otoriter yöntemlere dayalı amacı düzeni korumak olan yaklaşımdır. Okul öncesi dönem çocuklarının gelişimlerine uygun olmadığı için okul öncesi dönem sınıflarında uygulanması mümkün değildir. Çağdaş yaklaşım ise çocuk merkezli, otoritenin yerini karşılıklı iletişime bırakan, bireysel farklılıkları göz önünde bulunduran ve yeniliklere açık olan yaklaşımdır. Geleneksel model yaklaşımının tersine okul öncesi dönem için uygulanması uygun olan yaklaşım modelidir. Günümüzdeki sınıf yönetim modelleri ise; tepkisel model, önleyici model, gelişimsel model ve bütünsel model olarak sıralanır.
Tepkisel Model istenmeyen öğrenci davranışlarının değiştirilmesini amaçlar ve
davranışların nedenleriyle değil sonuçlarıyla ilgilenir. Önleyici Model sınıfta sorun yaratacak her türlü durumu önceden tahmin etmeyi amaçlar. Gelişimsel Model çocukların tüm gelişim alanlarının gelişim düzeylerinin ve özelliklerinin dikkate alındığı modeldir. Bu modelde öğretim etkinlikleri çocukların gelişim görevlerini yerini getirmeyi sağlayacak şekilde düzenlenir. Bütünsel Model de sınıf yönetimini etkileyen tüm faktörlerin birlikte dikkate alındığı modeldir. Kişilerin gelişim
20
özelliğine göre izlenen karma bir yaklaşımdır. Sınıf yönetiminin boyutları sınıf
yönetiminde fiziksel düzenleme, plan program etkinlikleri, zaman yönetimi, ilişki düzenlemeleri ve davranış düzenlemeleri olarak beş boyuttan oluşmaktadır. Bu
boyutlar iyi düzenlenmiş bir eğitim ortamı, çocukların temel gelişim özelliklerini destekleyen bir plan, hedefe ulaşabilmek için etkinlik saat düzenlemeleri ve istenmeyen davranış ortaya çıktığında problemin nedeninin araştırılıp olumlu sınıf atmosferini oluşturmasını kapsar. Sınıf yönetimini etkileyen faktörler ise; öğretmen,
öğrenci, program, öğrenme ortamı, okulun yönetsel yapısı, aile ve çevredir. Bu
faktörler tek tek veya birlikte olarak sınıf yönetimini olumlu olduğu gibi olumsuz yönde de etkileyebilir (Uzun, 2017).
Bu bağlamda sınıf yönetiminin temel amacının etkili öğrenme gerçekleştirmek olduğu ancak sınıf yönetiminin farklı boyutlardan oluştuğu görülmektedir. Sınıf yönetimi ile ilgili yapılan tanım ve açıklamalarda görüldüğü üzere sınıfın fiziksel düzeninin sağlanması, akademik hedefler için gerekli planlamanın yapılması, etkin zaman yönetimi, sınıf içinde ilişkilerin kurulması ve devam ettirilebilmesi, istenmeyen davranışların önlenmesini içermektedir. Okul öncesi dönemde ise kuralların çocuklara benimsetilebilmesi için önce öğretmen ile çocuk arasında güven ve sevgi bağı kurulması gerekmektedir. Çocukların ailesinden sonra güven kurdukları ilk kişinin okul öncesi öğretmenleri olması yönüyle öğretmenler okul öncesi dönemde sınıf yönetim kurallarını çocukların ilgi, beceri ve düzeylerine göre belirler. İstenmeyen davranışların yerini olumlu davranışların alması ve çocuğa benimsetilmesi okul öncesi dönemde mümkündür. Bu dönemde öğretmenin çabası ve sınıf yönetim becerileri önemli rol oynamaktadır. İstenmeyen, olumsuz davranışları sınıfta en az düzeye indirmeyi başarmış bir öğretmen eğitim öğretim için daha çok zaman ayırmış olacak ve akademik hedeflerine ulaşacaktır. Bu sebeplerden okul öncesi dönemde sınıf yönetiminin önemi birçok konuda kendini göstermektedir.