Öncelik 1: Eğitimde Erişilebilirliği ve Kaliteyi Artırmak

Bölgenin ekonomik ve sosyal gelişmesini sürdürülebilir kılıp küresel rekabette yerini alabilmesi için bölgede eğitime ayrılan kaynakların daha etkin şekilde kullanılarak kalite odaklı bir yaklaşım geliştirilmesi gerekmektedir.

Kalkınma ve sanayileşmenin temel unsuru, günün şartlarına uygun bilgi, beceri ve yeterliliklere sahip nitelikli insandır. Bu insan gücünün yetişmesi sürecinde, bölgede okul öncesinden yükseköğretime kadar eğitimin her kademesinde kalitenin ve erişilebilirliğin artırılması en önemli öncelik durumundadır.

Durum Analizi

Bilgi toplumunun hüküm sürdüğü günümüzde iyi eğitilmiş ve yetiştirilmiş bir nüfus, toplumsal refah ve sosyo-ekonomik gelişme için olmazsa olmazdır. Çocukların, gençlerin ve yetişkinlerin eğitime erişimlerinin artırılmasının ve bu konuda fırsat eşitliği sağlanmasının önemi tüm dünyada giderek daha iyi kavranmaktadır.

Beşeri sermayeyi geliştirmek stratejik amacı doğrultusunda gerek Türkiye’de gerekse TR62 Bölgesinde bireylerin eğitim sisteminde kaldıkları süreleri uzatmanın yanında eğitimde toplam kalitenin yükseltilmesi yönünde yapılan çalışmaların süreklilik kazanması gerekmektedir.

Dünyadaki gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin ortalama eğitim süreleri incelendiğinde Türkiye’nin ortalama 7 sene ile 24. sırada yer aldığı görülmektedir. ABD, İskandinav Ülkeleri, Kanada, Avustralya, Almanya gibi ülkelerde 11 senenin üstünde olan ortalama eğitim süresi Türkiye’de görece düşüktür. Bu durum, Türkiye’nin 2000’li yıllar itibariyle sahip olduğu demografik fırsat penceresini¹⁸ avantaja dönüştürmesinin önünde önemli bir engel oluşturmaktadır. Özellikle 2040 yılı sonrasında ülke nüfusunun yaşlanmasıyla fırsat penceresinin kapanacağı göz önünde bulundurulduğunda, eğitimin niteliğini artırıcı yönde politikaların ülke genelinde hızla geliştirilmesi gerekmektedir.

Ortalama eğitim süreleri bölgesel olarak değerlendirildiğinde TR62 Bölgesinin genel olarak Türkiye ortalamasının da altında kaldığı görülmektedir. Ayrıca cinsiyete göre ortalama eğitim sürelerinde, kadınların tüm Türkiye’de olduğu gibi TR62 Bölgesinde de erkeklerden daha az eğitime devam ettikleri görülmektedir.

Harita 4.34’de ise TR62 Bölgesinin ilçe bazlı ortalama eğitim süresi verilmektedir. Buna göre kırsal özelliği yoğun, görece az gelişmiş ilçeler ile göç sonrası hızla kentleşen Akdeniz, Yüreğir gibi ilçelerdeki ortalama eğitim sürelerinin, merkez ilçelere göre daha düşük olduğu görülmektedir. Adana’nın kuzeyindeki Karaisalı ve Aladağ, kuzey-doğusundaki Feke, Saimbeyli ve Tufanbeyli ile merkezindeki Yüreğir ilçelerinde ortalama eğitim süresi 5,4 yılın altındadır. Mersin’de ise ortalama eğitim süresinin bu düzeyde olduğu tek ilçe Akdeniz’dir. Buna karşın, Adana’nın Çukurova ve Mersin’in Yenişehir ve Mezitli ilçeleri 8 yıla varan ortalama eğitim süreleri ile en iyi durumdaki ilçelerdir.

Ortalama eğitim sürelerinin yanında okuma-yazma bilme oranları da bölgenin eğitim istatistikleri açısından temel teşkil etmektedir. Son yıllarda okuma-yazma bilen oranlarında tüm Türkiye’de olduğu gibi TR62 Bölgesinde de ciddi oranda yükseliş gözlenmektedir. 2010 yılında Adana’da %93,2 Mersin’de %94,91 olan okur-yazarlık oranı, 2012 yılına gelindiğinde Adana’da %95,3’e Mersin’de %97,17’e yükselmiştir. Kadınlarda bu oranlar %1-2 oranında daha düşüktür. Bölge içinde hem kadın hem erkeklerde okur-yazarlık oranı %100 seviyesine ulaşıncaya kadar yapılan çalışmalara devam edilecektir.

Bölge ilçelerinde ortalama eğitim süresi erkeklere oranla kadınlarda daha düşüktür. İlçeler bir arada değerlendirildiğinde, Karaisalı, Aladağ, Feke ve Tufanbeyli gibi Adana’nın görece az gelişmiş ilçelerinde bu süre 4,4 yılın altına düşmektedir. Mersin’de kadın ortalama eğitim süresinin en düşük olduğu ilçeler Akdeniz ve Çamlıyayla’dır.

Okuma-yazma bilen oranlarıyla birlikte ilköğretimde okullaşma oranları da son yıllarda özellikle zorunlu eğitim sayesinde yükselmiştir. Ancak, eğitim düzeyi yükseldikçe okullaşma oranları da azalmaktadır. Tablo 4.26’de görüldüğü üzere Türkiye geneline benzer biçimde Adana ve Mersin’de, ortaokul ve ortaöğretimde net okullaşma oranları, ilkokuldakine göre düşüktür. 4+4+4 sistemiyle birlikte 12 yıllık zorunlu eğitimin getirilmesiyle önümüzdeki yıllarda ortaöğretimde okullaşma oranlarının yükseleceği ve eğitime erişimin artacağı öngörülmektedir.

Eğitimde kalite artışı sağlamanın temel koşullarından biri okul öncesi eğitime erişimin yükselmesidir. Okul öncesi eğitimin çocukların becerilerinin geliştirilmesi ve sonraki eğitim kademelerine hazırlanmalarında temel teşkil ettiği düşünüldüğünde tüm Türkiye’de olduğu gibi bölgemizde de önümüzdeki yıllarda bu alana daha fazla önem verilmesi gerekmektedir. TR62 Bölgesinde özellikle Adana’da okul öncesi eğitime erişim oranları Türkiye ortalamasına göre bir hayli düşüktür. Mersin’se bu alanda Türkiye ortalamasından görece daha iyi bir konumdadır.

Tablo 4.28 öğrenme ortamlarındaki fiziki koşulları ortaya koymaktadır. Bu göstergeden de açıkça görüldüğü gibi ilköğretim, genel ortaöğretim ve mesleki-teknik ortaöğretimde derslik başına düşen öğrenci sayılarında Adana, Türkiye ortalamalarının gerisindedir. Mersin göreceli olarak daha iyi göstergelere sahip olsa da bilgisayar başına düşen öğrenci sayısı ve ortaöğretimde okul başına düşen kütüphane sayısı gibi göstergelerde Türkiye’nin altındadır. Bu noktadan hareketle, TR62 Bölgesinde öğrencilerin daha kaliteli eğitim alabilmeleri için öğrenme ortamlarının mümkün olduğunca iyileştirilmesi gerekmektedir.

Öğrenme ortamlarındaki fiziki koşulların ilçe bazlı değerlendirilmesinde, Tablo 4.29’daki derslik başına düşen öğrenci sayıları yardımcı olacaktır. Mersin’de Mezitli, Toroslar ve Yenişehir ilçelerinde; Adana’da ise Seyhan ilçesinde derslik başına düşen öğrenci sayısının yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca Mersin’in Çamlıyayla, Adana’nın Aladağ, Feke, Karaisalı, Saimbeyli ve Tufanbeyli ilçelerinde mesleki ve teknik eğitim veren herhangi bir ortaöğretim kurumu bulunmamaktadır. Bölgede ilçeler düzeyinde derslik başına düşen öğrenci ve öğretmen başına düşen öğrenci sayıları incelendiğinde Adana ve Mersin illerinin özellikle merkez ilçelerinde sayıların yüksekliği dikkat çekmektedir.¹⁹

Eğitimin erişilebilirliğin yanında eğitimde kalitenin yükseltilmesi de TR62 Bölgesi için önemli bir öncelik alanıdır.

Eğitimde çıktıların ölçülmesinde ulusal düzeyde merkezi sistem ile yapılan sınavlar önemli rol oynamaktadır.

Öğrenci başarısı yanında illerin eğitim düzeylerini de gösteren bu sınavların sonuçları değerlendirildiğinde, 2012 yılı SBS sınav sonuçlarına göre Adana 47. ve Mersin 9. sırada yer almaktadır. Eğitime dair diğer göstergelerde de göreceli olarak geride bulunan Adana için bu sonucun daha detaylı bir biçimde değerlendirilmesi ve iyileştirici önlemlerin alınması gerekmektedir.

19 Eğitimde kaliteyi belirleyici alanları ve bunların göstergeleri “beceriler” (matematik, okuma, fen, bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımı, yabancı dil, öğrenmeyi öğrenme, yurttaşlık bilgisi), “başarı ve geçiş” (okulu terk etme oranları, ortaöğretimin tamamlanma oranları ve yükseköğretime geçiş oranları), “eğitimin izlenmesi” (eğitimin yönetimi ve değerlendirmesi), “kaynaklar ve yapılar” (öğretmenlerin eğitimi ve yetiştirilmesi, okulöncesi eğitime katılım, öğrenci başına düşen bilgisayar sayısı, öğrenci başına eğitimin bütçesi) olarak sıralayabiliriz. (GÜLTEKİN & ANAGÜN, 2006)

Okul terk ve sınıf tekrar oranları eğitim kalitesini değerlendirirken kullanılan önemli göstergelerden bazılarıdır.

Şekil 4.31’da görüldüğü üzere Adana ve Mersin’de ortaöğretimde okul terk oranları, Türkiye ortalamasına yakın olup erkeklerde kızlara göre daha yüksektir. ²⁰ Yükseköğrenim beklentisi olmayan düşük gelirli gençlerin bir kısmı ortaöğretime devam etmeyi, bu eğitimin sağlayacağı iş bulma ve maaş avantajına göre daha maliyetli bulmaktadırlar. Bu sebeple kayıt dışı sektörlerde de olsa herhangi bir iş fırsatı bulduklarında eğitimlerini yarıda bırakmayı tercih edebilmektedirler. (ERG, 2009).

Şekil 4.32’de, TR62 Bölgesi illerinde ortaöğretime devam eden öğrenciler arasındaki sınıf tekrar oranları verilmektedir. Adana’da %11,5 olan ortaöğretimde sınıf tekrar oranı, Türkiye ortalamasının üzerindedir.

Mersin’de bu oran %8,7’ye düşmektedir.

Eğitimde erişilebilirliği ve kaliteyi artırmak önceliğinin gerçekleştirilmesi için iki önemli tedbir ele alınmıştır.

Bunlar: Eğitimin fiziki altyapısının güçlendirilmesi ve kalite ve bilinç odaklı eğitimin yaygınlaştırılması ile hayat boyu öğrenme yaklaşımının desteklenmesidir.